سايلاۋ-2021: الماتىلىق باقىلاۋشىلاردىڭ باسىنان كەشكەندەرى

«ەركىندىك قاناتى» قورىنىڭ الماتى قالاسىنداعى ۇيلەستىرۋشىسى داستان اققوجا رەداكتسيا تىلشىسىنە سايلاۋ كۇنى قۇقىعى بۇزىلىپ نەمەسە سايلاۋ پروتسەسىندە جىبەرىلگەن كەمشىلىكتەر جونىندە اڭگىمەلەپ بەردى.

№301 سايلاۋ ۋچاسكەسىندە باقىلاۋشىنى ساناق باستالعان كەزدە نەگىزسىز شىعارىپ جىبەرگەن. ساعات 20.00-دە قولدانىلماعان بيۋللەتەندەردىڭ سانىن سۇراعان بويدا باقىلاۋشىنى «شىعارۋ سەبەبى كورسەتىلەتىن» حاتتاماسىز «قۋىلعان». وعان ۇيىم اتىنان قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋشى توپتىڭ جەتەكشىسى اققوجا بارعان.

– پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەكىجاقتى پوزيتسياسىن كورۋگە بولادى. 40 مينۋت بويى باقىلاۋشى سىرتتا حاتتامانى كۇتىپ تۇردى. كوميسسيادان وزگە بوگدە ادامنىڭ كىرىپ-شىعۋعا تىيىم سالىنعانىنا قاراماستان قالاي ەكەنى بەلگىسىز ايتەۋىر پوليتسەي ۋچاسكەسىنە كىرىپ، حاتتامانىڭ ءمور باسىلعان كوشىرمەسىن الىپ كەلىپ بەردى. ءبىز (ۇيىم بەلسەندىلەرى – QT) سىرتتا كەيىنگى قادامدى اقىلداسىپ تۇرعانىمىزدا ءتورت پوليتسەي كەلىپ، تۇسىنىكتەمە جازۋ ءۇشىن بولىمشەگە بارۋ كەرەكتىگىن ايتتى. نە ءۇشىن دەگەن سۇراعىمىزعا «مۇندا تۇرعاندارىڭا» دەپ جاۋاپ بەردى. تاكسي كۇتىپ تۇرعانىمىزدى بىلگەن سوڭ جىبەردى. سوندا دا كەتكەنىمىزشە باقىلاپ تۇردى، – دەيدى دەيدى وقيعا ورنىندا بولعان باقىلاۋشىلار كوورديناتورى.

ۇيىم «سايلاۋ قورىتىندىسىنىڭ شىنايىلىعىنا كۇمان» كەلتىرەدى. سەبەبى حاتتامادا «ونىڭ كۇنى بويى كەدەرگى كەلتىرگەنى جانە سايلاۋدان كەيىن تاماقتانۋعا بارۋ سياقتى ادامي فاكتورلاردى تۇسىنبەگەنى جازىلعان». «ەگەر ءدال وسىلاي باقىلاۋشى كۇنى بويى سايلاۋ بارىسىنا كەدەرگى جاساعان بولسا، مازالاسا، وندا نەگە ونى سول ۋاقىتتا ەمەس، سايلاۋ ۋچاسكەسى جابىلاردا شىعارىپ جىبەردى  دەگەن قىزىق سۇراق تۋادى» دەيدى ول.

1995 جىلعى 28 قىركۇيەكتە قابىلدانعان №2464 كونستيتۋتسيالىق زاڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ  (ودان ءارى – زاڭ / QT) 8-تاراۋى 43-بابىنىڭ 3 جانە 3.1 تارماقتارى بويىنشا، داۋىس بەرۋگە ارنالعان «جاشiكتەردi توراعا داۋىس بەرۋدiڭ اياقتالعانى تۋرالى حابارلاعاننان كەيiن اشۋعا تيiس» (3-تارماق) جانە «جاشىكتەردi اشقانعا دەيiن ۋچاسكەلiك سايلاۋ كوميسسياسى سايلاۋشىلاردىڭ تiزiمىنە سايكەس بيۋللەتەن العان سايلاۋشىلاردىڭ ەسەبiن جۇرگiزەدi» (3.1-ت.), سونداي-اق «جاشiكتەردi اشاردىڭ الدىندا پايدالانىلماعان بارلىق بيۋللەتەندەردi تيiستi سايلاۋ كوميسسياسى سانايدى جانە جويادى» (4-ت.).

№125 ورتا مەكتەپ ورنالاسقان №301 سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ ءتورايىمى شامشينۋر باكيەۆادان اتالعان تالاپتاردىڭ ورىندالۋىن ەسكە سالعان ۇيىم باقىلاۋشىسىن شىعارىپ جىبەرگەن. ۇيىم قولىندا وقيعا فابۋلاسىن راستاي الاتىن ۆيدەو ماتەريال بارىن ايتادى.

ورازايدىڭ ءبىر كۇنى

وسىعان ۇقساس قىسىمنىڭ ءبىر تۇرىنە باقىلاۋشى ورازاي قىدىرباەۆ الماتىداعى №187 مەكتەپتە ورنالاسقان №542 سايلاۋ ۋچاسكەسىندە تاپ بولعان.

كوورديناتوردىڭ ايتۋىنشا، داۋىس ساناۋ ۋاقىتى باستالار بۇرىن ءوز اتى-ءجونىن اتاۋدان باس تارتقان «قارا ماسكا تاعىپ، قارا كيىم كيىنگەن» بەلگىسىز ەر ادام ۋچاسكەدەن كۇشتەپ شىعارىپ جىبەرگەن.

كۇنى بويى ۋچاسكەدە بولعان باقىلاۋشى داۋىس سانالار كەزدە جاشىكتەن 15 مەتر قاشىق جەرگە وتىرعانىن، كورىنبەيتىنىن ايتىپ، جاقىنداۋعا نيەت بىلدىرگەن. كەنەت «قايدان ەكەنى بەلگىسىز قارا كيىنگەن جىگىت» پايدا بولىپ، جەكىپ-دورەكىلىك تانىتقان. باقىلاۋشىلارعا بۇيىرا-نۇسقاي سويلەپ شۋ شىعارعان وعان كوميسسيا مۇشەلەرى مەن ءتورايىمى سارقىت ماليبەكوۆا اراشا تۇسپەك تۇگىلى شارا قولدانباپتى. بەيتانىس جىگىت «ۋچاسكەدە توراعانىڭ ايتقانى – زاڭ» دەپ دولدانىپ قويماي، قاسىنداعى اداممەن بىرگە قىدىرباەۆتىڭ قولىنان جۇلقىپ ءجۇرىپ-سۇيرەلەي شىعارىپ جىبەرگەن. ەسىكتى ىشىنەن كىلتتەپ العان كورىنەدى. بۇل تۋرالى سايلاۋ كۇنى ازاتتىق راديوسى دا جازدى.

ورازاي «ءادىل سايلاۋ ءۇشىن» باقىلاۋشى عانا بولۋمەن قاتار، Telegram جەلىسىندە «باقىلاۋشى كۇندەلىگى»-ن جۇرگىزەدى. ونىڭ دەرەگىنشە، ءوزى باقىلاعان ۋچاسكەنىڭ سايلاۋشىلار تىزىمىندەگى «2010 ادامنىڭ شامامەن 300-400-ءى» عانا ساياسي ناۋقانعا قاتىسقان.

بەس بىردەي ۋچاسكەدەگى ابىگەر

ەرمەنساي شاعىن اۋدانىنداعى №183 مەكتەپتە ورىن تەپكەن تاعى ءبىر №489 ۋچاسكەدە ساناق باستالۋعا تاياعان شاقتا اياق استىنان كوميسسيا توراعاسى بەيبىتكۇل تاۋكەنوۆانىڭ دەنساۋلىعى ناشارلاپ، جەدەل جاردەمگە جۇگىنگەنشە بارلىعى باقىلاۋشىنىڭ ءوزىن جالعىز قالدىرىپ كەتكەن. كوميسسيا مۇشەلەرى سايلاۋ ورنىن تاستاپ شىققان. توراعانىڭ ورىنباسارى عاليا كوبەەۆا حاتتاماعا «قول قويۋعا» جۇرەكسىنىپ، ءمورسىز بەرەتىنىن ايتقان. وسى جايلى وسك-عا حابارلاسقان اققوجانىڭ ەستىگەن جاۋابى بۇلدىر بولعان – «بۇل جاعدايعا سەنەر-سەنبەسىن بىلمەيدى».

قالا ورتالىعىنداعى №163 مەكتەپ-ليتسەيدە ينديرا ابديكاشەۆا توراعالىق ەتكەن №384 ۋچاسكەنىڭ كوميسسيا مۇشەلەرى باقىلاۋشىنىڭ ار-نامىسىنا ءتيىپ قىسىم كورسەتكەن.

«جەكە باسىنا قول سۇعىپ، «ەركەك دەگەن وسىنداي بولا ما؟» دەگەن سياقتى سوزبەن پسيحولوگيالىق-مورالدىك تۇرعىدا كۇشتەگەن. قۋىپ جىبەرەتىنىن ايتىپ، قايتا-قايتا ەسكەرتۋ جاسادى. سونىڭ سالدارىنان سايلاۋدىڭ سوڭىنا دەيىن وتىرا الماي، كەتىپ قالدى»، – دەيدى.

№145 مەكتەپتەگى №236 ۋچاسكەنىڭ جەتەكشىسى الماز ابىحانوۆ باقىلاۋشىعا حاتتامانىڭ كوشىرمەسىن «ايتىسىپ-تارتىسىپ ءجۇرىپ ارەڭ» بەرگەن. ال قازۇۋ-دا گۇلنار ايگاروۆينا باسشىلىق ەتكەن №259 سايلاۋ ۋچاسكەسىندە باقىلاۋشىنى تىركەۋدە قيىندىق تۋىنداعان. ول تىلشىلەردىڭ ارالاسۋىنان كەيىن عانا ۋچاسكەگە كىرگىزىلگەن.

تاڭعى ساعات 7.00-دە تاعى ءبىر باقىلاۋشىنى ادام كوبەيىپ كەتتى دەگەن سەبەپپەن كىرگىزبەي قويعان. بۇل تۋرالى دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى ءارى باس مەملەكەتتىك سانيتاريالىق دارىگەرى ەرلان قياسوۆتىڭ بىلتىرعى 25 جەلتوقسانداعى №69 قاۋلىسىندا شەكتەۋ جوق.

وسك بەيحابار «پتر جىرى»

پتر تەست تاپسىرۋدىڭ ءوزى «ماشاقات-جىر بولدى» دەيدى ول. قالا شەتىندەگى №176 مەكتەپكە بارىپ سىناما الىنىپ، قورتىندىسىن 36 پوليكلينيكا قاۋلىدا كورسەتكەن ۋاقىتتان كەشىكتىرىپ بەردى.

«قاۋلىداعى 8-ءشى تارماقتا «تەست تالداۋىن ماتەريال العان ساتتەن باستاپ 2 تاۋلىكتەن كەشىكتىرمەي بەرىلۋى كەرەك» دەلىنگەن. تەستتى قاڭتاردىڭ 5-ءى ەمەس، ەرتەڭىندە تاڭعى 8.00-دە تاپسىردىق. قورىتىندىنى ۋاقىتىنان كەشىكتىرىپ «اسىپ بارا جاتسا، 9-ى الاسىڭدار» دەدى، سايكەسىنشە سول كۇنى تۇستەن كەيىن الدىق. پتر تەستىنىڭ زاڭدىلىعىن راستايتىن ءمور مەن قولدى اۋەلدە كەرەك ەمەس دەپ، ارتىنان قويىپ بەردى.  وسك-عا حابارلاسىپ سۇراعانىمىزدا، ولار بىلمەيتىنىن، سايلاۋعا بىرنەشە ساعات قالعاندا كەيىننەن جاۋاپ بەرەتىنىن ايتتى»، – دەپ اڭگىمەلەدى اققوجا.

ۇيىمنىڭ بىلىكتىلىك كۋرسىنان وتكەن 11 ادامنىڭ بىرەۋى وبلىس جانە قالعان ونى قالاداعى ۋچاسكەلەردە سايلاۋ بارىسىن باقىلاعان. قالا بويىنشا بەس-اق ۋچاسكە حاتتاما كوشىرمەسىن بەرگەن. قازىرگى تاڭدا 141 باقىلاۋشى قول جەتكىزگەن بارلىق حاتتامالار جينالعان، ەندى وسك-عا جىبەرىلمەك.

سەيسەنبى كۇنى ۇيىم ءتورايىمى ەلەنا شۆەتسوۆا وسى جولعى سايلاۋ «تاريحتاعى ەڭ قيىن جانە ادىلەتسىز وتكەنىن» ايتىپ، رەسمي مالىمدەمە جاسادى. شۆەتسوۆانىڭ ايتۋىنشا، بىلتىر قاراشا ايىنان بەرى قوردىڭ سالىق ەسەپتىلىگىن سىلتاۋراتقان قۇزىرلى ورگاندار كەمشىلىك ىزدەپ، كەدەرگى جاساۋعا تىرىسقان. قىسىمنىڭ ەڭ اۋىرى – 4 جەلتوقسانداعى وسك قاۋلىسى مەن 29-ىنداعى باس مەملەكەتتىك سانيتارلىق دارىگەردىڭ قاۋلىسى بولعان. ەكى بىردەي قاۋلىنىڭ مازمۇنى «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردىڭ فۋنكتسيالارىن شەكتەگەن».

وتكەن كۇندە بەلگى بار

10-11 قاڭتار كۇندەرى قازاقستاندا وتكەن پارلامەنتتىك سايلاۋ تاۋەلسىز باقىلاۋ ينستيتۋتى مەن ونى جۇزەگە اسىرۋشى قوعامدىق ۇيىمدارعا جاسالعان ءتۇرلى قىسىممەن، سايلاۋ كەزىندەگى ءار الۋان قۇقىق بۇزۋشىلىقتارمەن ەستە قالدى. ەرىكتى باقىلاۋشىلاردان بولەك اقپارات قۇرالدارىنىڭ سايلاۋ ۋچاسكەسىنەن حابار تاراتۋىنا كەدەرگى جاسالدى. تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى سايلاۋ اياقتالاردا جانە ەسەپتەۋ كەزىندە بىرقاتار زاڭسىزدىقتار ورىن العانىن العا تارتادى. دايىنداعان باقىلاۋشىسىنىڭ كەيبىرى سايلاۋ ۋچاسكەسىنە جىبەرىلگەن «جاس سايلاۋشىلار ليگاسى» ۇيىمى سايلاۋ كۇنى 168, «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار» قوعامدىق بىرلەستىگى 25 زاڭبۇزۋشىلىق انىقتاعان.

استانامەن ەتەنە قىتاي جانە ورىس ءتىلى قولدانىسى ساقتالعان ەلدەردەن كەلگەن شىۇ، تمد بايقاۋشىلارىنىڭ وڭ، ال ەقىۇ ميسسياسىنىڭ «شىنايى باسەكەسىز ءارى دەموكراتيالىق تالاپتارعا قايشى ءوتتى» دەگەن باعاسىن الدى. باتىس بايقاۋشىلارى وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستاندا وتكەن سايلاۋدىڭ ەشقايسىن «دەموكراتيا تالاپتارىنا ساي» دەپ مويىنداماعان.

ەۋروپا وداعى «سايلاۋشىلار تاڭداۋ قۇقىعىنان ايىرىلعانىن» ايتسا، قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى سايلاۋ كۇنى ورەسكەل قاتەلىك بايقالمادى، كەيبىر فاكتىلەردى «بولماشى كەمشىلىك» دەپ سانايدى. جەكسەنبىدەگى ساياسي ناۋقاندا نارازىلىق بىلدىرگەن وپپوزيتسيالىق توپتار ايازدىگۇنى 7-10 ساعات بويى ارنايى جاساقتىڭ قورشاۋىندا بولدى, رەسپۋبليكا كولەمىندە 200-گە جۋىق ادام ۇستالدى.

قازاقستان حالقىنا رەپرەزەنتاتيۆتى بولا الاتىن كولەمدى ساۋالناما جۇرگىزگەن ساندج زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە, «نۇر وتاندى» قولداۋ 71% ەمەس 56%بولعان. «اق جول»، «ادال»، «اۋىل» پارتيالارى مىندەتتى مەجەدەن جوعارى داۋىس العان. كەرىسىنشە، قحپ (بۇرىنعى كوممۋنيستەر) جەتى پايىزدىق مەجەگە جەتپەي قالعان. سايلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا ادەتتەگىدەي «ۇشەم پارتيا» ماجىلىسكە وتكەن.

"The Qazaq Times"