Almatı qalasındağı Oquşılar sarayında ornalasqan №377 saylau uçaskesiniñ «akvariumındağı» baqılauşılar men bayqauşılar. Foto: QT / Asan Anarbaywlı

«Erkindik qanatı» qorınıñ Almatı qalasındağı üylestiruşisi Dastan Aqqoja redakciya tilşisine saylau küni qwqığı bwzılıp nemese saylau procesinde jiberilgen kemşilikter jöninde äñgimelep berdi.

№301 saylau uçaskesinde baqılauşını sanaq bastalğan kezde negizsiz şığarıp jibergen. Sağat 20.00-de qoldanılmağan byulleten'derdiñ sanın swrağan boyda baqılauşını «şığaru sebebi körsetiletin» hattamasız «quılğan». Oğan wyım atınan qwqıqtıq kömek körsetuşi toptıñ jetekşisi Aqqoja barğan.

– Policiya qızmetkerleriniñ ekijaqtı poziciyasın köruge boladı. 40 minut boyı baqılauşı sırtta hattamanı kütip twrdı. Komissiyadan özge bögde adamnıñ kirip-şığuğa tıyım salınğanına qaramastan qalay ekeni belgisiz äyteuir policey uçaskesine kirip, hattamanıñ mör basılğan köşirmesin alıp kelip berdi. Biz (wyım belsendileri – QT) sırtta keyingi qadamdı aqıldasıp twrğanımızda tört policey kelip, tüsinikteme jazu üşin bölimşege baru kerektigin ayttı. Ne üşin degen swrağımızğa «mwnda twrğandarıña» dep jauap berdi. Taksi kütip twrğanımızdı bilgen soñ jiberdi. Sonda da ketkenimizşe baqılap twrdı, – deydi deydi oqiğa ornında bolğan baqılauşılar koordinatorı.

Wyım «saylau qorıtındısınıñ şınayılığına kümän» keltiredi. Sebebi hattamada «onıñ küni boyı kedergi keltirgeni jäne saylaudan keyin tamaqtanuğa baru siyaqtı adami faktorlardı tüsinbegeni jazılğan». «Eger däl osılay baqılauşı küni boyı saylau barısına kedergi jasağan bolsa, mazalasa, onda nege onı sol uaqıtta emes, saylau uçaskesi jabılarda şığarıp jiberdi  degen qızıq swraq tuadı» deydi ol.

1995 jılğı 28 qırküyekte qabıldanğan №2464 konstituciyalıq zañ «Qazaqstan Respublikasındağı saylau turalı» zañınıñ  (odan äri – Zañ / QT) 8-tarauı 43-babınıñ 3 jäne 3.1 tarmaqtarı boyınşa, dauıs beruge arnalğan «jäşikterdi törağa dauıs berudiñ ayaqtalğanı turalı habarlağannan keyin aşuğa tiis» (3-tarmaq) jäne «jäşikterdi aşqanğa deyin uçaskelik saylau komissiyası saylauşılardıñ tizimine säykes byulleten' alğan saylauşılardıñ esebin jürgizedi» (3.1-t.), sonday-aq «jäşikterdi aşardıñ aldında paydalanılmağan barlıq byulleten'derdi tiisti saylau komissiyası sanaydı jäne joyadı» (4-t.).

№125 orta mektep ornalasqan №301 saylau uçaskesiniñ törayımı Şamşinur Bakievadan atalğan talaptardıñ orındaluın eske salğan wyım baqılauşısın şığarıp jibergen. Wyım qolında oqiğa fabulasın rastay alatın video material barın aytadı.

Orazaydıñ bir küni

Osığan wqsas qısımnıñ bir türine baqılauşı Orazay Qıdırbaev Almatıdağı №187 mektepte ornalasqan №542 saylau uçaskesinde tap bolğan.

Koordinatordıñ aytuınşa, dauıs sanau uaqıtı bastalar bwrın öz atı-jönin ataudan bas tartqan «qara maska tağıp, qara kiim kiingen» belgisiz er adam uçaskeden küştep şığarıp jibergen.

Küni boyı uçaskede bolğan baqılauşı dauıs sanalar kezde jäşikten 15 metr qaşıq jerge otırğanın, körinbeytinin aytıp, jaqındauğa niet bildirgen. Kenet «qaydan ekeni belgisiz qara kiingen jigit» payda bolıp, jekip-dörekilik tanıtqan. Baqılauşılarğa bwyıra-nwsqay söylep şu şığarğan oğan komissiya müşeleri men törayımı Sarqıt Malibekova araşa tüspek tügili şara qoldanbaptı. Beytanıs jigit «uçaskede törağanıñ aytqanı – zañ» dep doldanıp qoymay, qasındağı adammen birge Qıdırbaevtıñ qolınan jwlqıp jürip-süyreley şığarıp jibergen. Esikti işinen kilttep alğan körinedi. Bwl turalı saylau küni Azattıq radiosı da jazdı.

Orazay «ädil saylau üşin» baqılauşı ğana bolumen qatar, Telegram jelisinde «Baqılauşı kündeligi»-n jürgizedi. Onıñ dereginşe, özi baqılağan uçaskeniñ saylauşılar tizimindegi «2010 adamnıñ şamamen 300-400-i» ğana sayasi nauqanğa qatısqan.

Bes birdey uçaskedegi äbiger

Ermensay şağın audanındağı №183 mektepte orın tepken tağı bir №489 uçaskede sanaq bastaluğa tayağan şaqta ayaq astınan komissiya törağası Beybitkül Taukenovanıñ densaulığı naşarlap, jedel järdemge jügingenşe barlığı baqılauşınıñ özin jalğız qaldırıp ketken. Komissiya müşeleri saylau ornın tastap şıqqan. Törağanıñ orınbasarı Ğaliya Köbeeva hattamağa «qol qoyuğa» jüreksinip, mörsiz beretinin aytqan. Osı jaylı OSK-ğa habarlasqan Aqqojanıñ estigen jauabı bwldır bolğan – «bwl jağdayğa sener-senbesin bilmeydi».

Qala ortalığındağı №163 mektep-liceyde Indira Abdikaşeva törağalıq etken №384 uçaskeniñ komissiya müşeleri baqılauşınıñ ar-namısına tiip qısım körsetken.

«Jeke basına qol swğıp, «erkek degen osınday bola ma?» degen siyaqtı sözben psihologiyalıq-moral'dik twrğıda küştegen. Quıp jiberetinin aytıp, qayta-qayta eskertu jasadı. Sonıñ saldarınan saylaudıñ soñına deyin otıra almay, ketip qaldı», – deydi.

№145 mekteptegi №236 uçaskeniñ jetekşisi Almaz Abıhanov baqılauşığa hattamanıñ köşirmesin «aytısıp-tartısıp jürip äreñ» bergen. Al QazWU-da Gülnär Aygarovina basşılıq etken №259 saylau uçaskesinde baqılauşını tirkeude qiındıq tuındağan. Ol tilşilerdiñ aralasuınan keyin ğana uçaskege kirgizilgen.

Tañğı sağat 7.00-de tağı bir baqılauşını adam köbeyip ketti degen sebeppen kirgizbey qoyğan. Bwl turalı densaulıq saqtau vice-ministri äri bas memlekettik sanitariyalıq därigeri Erlan Qiyasovtıñ bıltırğı 25 jeltoqsandağı №69 qaulısında şekteu joq.

OSK beyhabar «PTR jırı»

PTR test tapsırudıñ özi «maşaqat-jır boldı» deydi ol. Qala şetindegi №176 mektepke barıp sınama alınıp, qortındısın 36 poliklinika qaulıda körsetken uaqıttan keşiktirip berdi.

«Qaulıdağı 8-şi tarmaqta «test taldauın material alğan sätten bastap 2 täulikten keşiktirmey berilui kerek» delingen. Testti qañtardıñ 5-i emes, erteñinde tañğı 8.00-de tapsırdıq. Qorıtındını uaqıtınan keşiktirip «asıp bara jatsa, 9-ı alasıñdar» dedi, säykesinşe sol küni tüsten keyin aldıq. PTR testiniñ zañdılığın rastaytın mör men qoldı äuelde kerek emes dep, artınan qoyıp berdi.  OSK-ğa habarlasıp swrağanımızda, olar bilmeytinin, saylauğa birneşe sağat qalğanda keyinnen jauap beretinin ayttı», – dep äñgimeledi Aqqoja.

Wyımnıñ biliktilik kursınan ötken 11 adamnıñ bireui oblıs jäne qalğan onı qaladağı uçaskelerde saylau barısın baqılağan. Qala boyınşa bes-aq uçaske hattama köşirmesin bergen. Qazirgi tañda 141 baqılauşı qol jetkizgen barlıq hattamalar jinalğan, endi OSK-ğa jiberilmek.

Seysenbi küni wyım törayımı Elena Şvecova osı jolğı saylau «tarihtağı eñ qiın jäne ädiletsiz ötkenin» aytıp, resmi mälimdeme jasadı. Şvecovanıñ aytuınşa, bıltır qaraşa ayınan beri qordıñ salıq eseptiligin sıltauratqan qwzırlı organdar kemşilik izdep, kedergi jasauğa tırısqan. Qısımnıñ eñ auırı – 4 jeltoqsandağı OSK qaulısı men 29-ındağı bas memlekettik sanitarlıq därigerdiñ qaulısı bolğan. Eki birdey qaulınıñ mazmwnı «täuelsiz baqılauşılardıñ funkciyaların şektegen».

Ötken künde belgi bar

10-11 qañtar künderi Qazaqstanda ötken parlamenttik saylau täuelsiz baqılau institutı men onı jüzege asıruşı qoğamdıq wyımdarğa jasalğan türli qısımmen, saylau kezindegi är aluan qwqıq bwzuşılıqtarmen este qaldı. Erikti baqılauşılardan bölek aqparat qwraldarınıñ saylau uçaskesinen habar taratuına kedergi jasaldı. Täuelsiz baqılauşılardıñ köpşiligi saylau ayaqtalarda jäne esepteu kezinde birqatar zañsızdıqtar orın alğanın alğa tartadı. Dayındağan baqılauşısınıñ keybiri saylau uçaskesine jiberilgen «Jas saylauşılar ligası» wyımı saylau küni 168, «Täuelsiz baqılauşılar» qoğamdıq birlestigi 25 zañbwzuşılıq anıqtağan.

Astanamen etene Qıtay jäne orıs tili qoldanısı saqtalğan elderden kelgen ŞIW, TMD bayqauşılarınıñ oñ, al EQIW missiyasınıñ «şınayı bäsekesiz äri demokratiyalıq talaptarğa qayşı ötti» degen bağasın aldı. Batıs bayqauşıları osı uaqıtqa deyin Qazaqstanda ötken saylaudıñ eşqaysın «demokratiya talaptarına say» dep moyındamağan.

Europa odağı «saylauşılar tañdau qwqığınan ayırılğanın» aytsa, Qazaqstannıñ Bas prokuraturası saylau küni öreskel qatelik bayqalmadı, keybir faktilerdi «bolmaşı kemşilik» dep sanaydı. Jeksenbidegi sayasi nauqanda narazılıq bildirgen oppoziciyalıq toptar ayazdıgüni 7-10 sağat boyı arnayı jasaqtıñ qorşauında boldı, respublika köleminde 200-ge juıq adam wstaldı.

Qazaqstan halqına reprezentativti bola alatın kölemdi saualnama jürgizgen Sandj zertteu ortalığınıñ mälimetinşe, «Nwr Otandı» qoldau 71% emes 56%bolğan. «Aq jol», «Adal», «Auıl» partiyaları mindetti mejeden joğarı dauıs alğan. Kerisinşe, QHP (bwrınğı kommunister) jeti payızdıq mejege jetpey qalğan. Saylau qorıtındısı boyınşa ädettegidey «üşem partiya» mäjiliske ötken.

"The Qazaq Times"