ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى. فوتو: ازاتتىق راديوسى

قوعامتانۋشى رەتىندە ايتارىم: قازاقتا لينگۆا ۇلتشىلدىق پەن دىنشىلدىك كوتەرىلۋى ىقتيمال، بىراق بۇل ەرتەڭگى كۇن ماسەلەسى. ەكىنشى جاقتان، بۇگىن تۋعان كۇندە ەكزيستەنتسيالدىق ەركىندىك-ينديۆيدۋالدىق پەن پەرسوناليزم كۇشەيمەك. ەكى ءۇردىس قالا تۇرعىندارىنا جانە جەكە مەنشىكشىل قوعامعا ءتان قۇبىلىس. باياعىدا قازاق رۋ باسىنا، ماحالليا جاماعاتىنا تاۋەلدى بولدى. كەيىن كولحوز پرەدسەداتەلىنە، اۋىلسوۆەت باستىعىنا، ۋپراۆليايۋششيگە، بريگاديرگە، بۋحگالتەرگە تاۋەلدى ەدى.

كەڭەس وداعى قازاق ءۇشىن وتارشىلدىق بيلىك ەدى. قازاق قىزمەتتە شەتتەتىلدى، تىلدەن كەمسىتىلدى، اشارشىلىقتا ناۋبەت بولدى، اسكەري جازالاۋشىلار قازاقتى اسكەرمەن قىردى. بۇل گەنوتسيد ەدى. بۇگىن بۇل تۋرالى از ايتىلادى. سول تۇستاعى مەملەكەت كسرو دەپ اتالاتىن، بىراق بيلىك ءىس جۇزىندە - رەسەي يمپەريالىق وتارشىلدىق مەملەكەتى ەدى. كسرو قازاقتىڭ قالاعا كوشىپ كەلۋىن شەكتەدى، پروپيسكانى تالاپ ەتتى، پروپيسكاسىز قارا جۇمىس تا، قىزمەت تە جوق. بىزگە مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك نارىقتىق قاتىناسپەن قاتار كەلدى. نارىقتىق قاتىناس باي الپاۋىتتاردان باسقا ورتاڭ قول، ورتا داۋلەتتى قاۋىمىن قالىپتاستىردى. قازاقتىڭ 60%-دان استامى قالادا تۇراتىن بولدى. ەندى قازاقستاندا ءوز وزىنە جەتكىلىكتى، تاۋەلسىز قاۋىم مەن سونداي ورتا پايدا بولدى. بۇل قاۋىمدا حانعا سالەم بەرمەيتىن تيپاج كوپ تارايدى.سەبەبى ولاردىڭ تىرشىلىگى ەشكىمگە باعىنىشتى ەمەس. ونىڭ ۇستىنە قالادا انونيمدىك ارا قاتىناس. كوپ ادامدار ءبىر بىرىنە بەيتاراپ، ءتىپتى تانىمايدى دا، ۇيالمايدى دا بيلىككە دە باس ۇرمايدى.

وتارشىلدىق قىزىل كەڭەس ۇكىمەتى - توتاليتارلىق ەدى. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ورنىنا ەگەمەندىك اۆتوريتاريزم كەلدى. مەن ءبىزدىڭ ءاۆتوريتاريزمدى كوزى اشىق
اۆتوريتاريزم دەپ اتادىم. ءبىزدىڭ ءاۆتوريتاريزمنىڭ نەگىزگى جەتىستىگى - ەگەمەندىك پەن تەرريتوريالدىق تۇتاستىقتى ساقتاعانى.تاعى ءبىر زور ەڭبەگى نارىقتىق قاتىناستاردى پارمەندى جولمەن ورناتقانى. سول راديكالدى رەفورمالاردىڭ اسەرىنەن قازاقستان ەكونوميكاسى، ىشكى جيىنتىق ءونىم ەسەلەپ ءوستى. قازاقستاننىڭ ىشكى جيىنتىق ءونىمى وزبەكستاننان 4,2 ەسە ارتىق، ال الماتىنىڭ ولكەلىك ىشكى ءونىمى قىرعىزستاننىڭ ىشكى جيىنتىق ونىمىنەن كوبىرەك. جەتىستىكتەر مەن قاتار نەگاتيۆتەر دە از ەمەس: ءبىزدىڭ وتارشىلدىقتىڭ سەڭىنىڭ دەنى بۇزىلماعان سياقتى. قازاق ءتىلىنىڭ ستاتۋسى قازاقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپايدى.

ءيا، قازاقستاندى وتارسىزداندىرۋ 1970 جىلدان باستالىپ 1991 جىلعا دەيىن
ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك سەبەپتەرگە بايلانىستى ءجۇرىپ كەلدى. سونىمەن 1970-1991 جىلدارى وتارسىزدانۋ ءوز وزىمەن ءجۇردى. قازاقستاندا ەڭبەك قولى ارتىق بولعاندىقتان، رەسەيدە، گەرمانيادا، گرەكيادا، يزرايلدە تۇرمىس دەڭگەيى جوعارى بولىپ، قازاقستاننان كوشەم دەۋشىلەرگە كوشۋگە رۇقسات بولعاندىقتان، ورىستار پەن نەمىستەر، گرەكتەر مەن ەۆرەيلەر ءوز اتامەكەنىنە كوشتى، ولاردى ەشكىم قۋعان جوق ەدى. 26 جىل ەگەمەندىك تىرشىلىكتە قازاق وتارشىلدىقتىڭ زاردابىن ۇمىتتى، ۇلتتىق سانادا رەلاكس-پروستراتسيا، بەيبىت ءومىر مەن ەگەمەندىك ۇلتتىق سانانى الديلەپ ۇيىقتاتىپ تاستادى. ۇلتتىق تالاپتار كۇن تارتىبىنەن شىعىپ، ەسەسىنە الەۋمەتتىك ، تۇرمىستىق، ەكولوگيالىق، سەكسۋالدىق ماسەلەلەر ماڭىزدىراق كورىنەتىن بولدى.

تاعى ءبىر زاۋالدى قاۋىپ بار: ول قازاقستاندا نارىقتىق ساياسي باعىتتىڭ باسەڭدەۋى، مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ ۇلەسىنىڭ ءوسۋ ىقتيمالدىلىعى - ماسەلەن رەسەيدە 70% مەنشىك مەملەكەت قولىندا، ءتىپتى ودان ارى ءوسىپ كەلەدى. حالىق، قالىڭ بۇقارا بەلسەندىلەرى جەرگە جەكە مەنشىكتى قابىلداعىسى جوق. بۇل اداسۋشىلىق. كورشى جاتقان شەت مەملەكەتەرگە (قىتاي، رەسەي، وزبەكستان) ارەنداعا جانە جەكە مەنشىككە بەرمەي-اق، ءوز ازاماتتارىمىزعا جەرگە جەكە مەنشىك ينستيتۋتىن تەرەڭدەتۋ كەرەك.

جەر نارىقتىق وبەكت رەتىندە تياناقتى فينانستىق ينستيتۋتقا اينالعانى ءجون. فەرمەرلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق (80%), سوندىقتان قازاققا قازاقتىڭ جەرىن قيماۋ - قاتەلىك. نازارباەۆ جەر لاتيفۋنديستەرىنىڭ جەر مەنشىك كولەمىن شەكتەپ، جەرلەرىنىڭ ءبىر بولىگىن ساتقىزىپ، فەرمەرلەرگە ارزانعا ساتقىزباق، بۇل ءىستى قولداۋ - دۇرىس باعىت. فەرمەرلەر العان جەر يەلىكتەرىن جەكە مەنشىككە اينالدىرىپ، بانكتەرگە كەپىلدىككە قويىپ نەسيە العانى الەمدىك دامىعان ەل پراكتيكاسى. سۋبۆەنتسيا تاجىريبەسى فەرمەرلەر شارۋاسىنا قولداۋ بولادى. ال حالىقتا بەيقامدىق، بويكۇيەزدىك، بەيتاراپتىق پسيحولوگيا باسىم. قالاي بولسا دا، نە دەسەك تە بۇگىنگى قازاق - مۇلدە باسقا قازاق.

“The Qazaq Times”