اباي «اتادان التاۋ ما» ەدى؟ جوق، جەتەۋ بولاتىن. قۇنانبايدىڭ بايبىشەسى كۇڭكەدەن قۇدايبەردى، ەكىنشى ايەلى ۇلجانان تاڭىربەردى(تاكەجان), يبراھيم(اباي), ىسقاق، وسپان، ءۇشىنشى ايەلى ايعىزدان قالەل مەن سماعۇل. قۇنانبايدا وسى جەتى ۇل بولدى. ابايدىڭ «اتادان التاۋ، انادان تورتەۋ» دەگەن ولەڭى 1889 جىلى جازىلعان. وسى تۇستا ۇلكەن اعاسى قۇدايبەردى جوق، ول 1867 جىلى ولگەن. ءىنىسى قاليوللا دا جوق بولاتىن. قۇدايبەردىنىڭ ءوزى جوق بولعانىمەن، ونىڭ ءتورت ۇلى بار بولاتىن جانە ول بايبىشەدەن تۋعان اعاسى، سوندىقتان ونى ەسەپتەن شىعارمادى. ۇيلەنبەگەن جانە ءوزى دە جوق قاليوللانى ولەڭدە قوسپاعان بولۋى كەرەك. اباي وسى اعا-باۋىرلارىمەن وتە جاقسى سيلاسىپ، تاتۋ وتكەن. ءىنىسى وسپان ءۇش ايەل السا دا، بالا كورمەي قام كوڭىل بولعاندا، ءوزىنىڭ ۇلكەن ۇلى اقىلبايدان تۋعان نەمەرەسى اۋباكىردى وسپانعا بالا قىلىپ بەرگەن.

ىسقاقتىڭ داۋلەتى ازىراق بولىپ، بالالارىن قالادان ورىسشا وقىتا الماي قينالعانىن كورگەن اباي: «كاكىتايدى وقىت، ونىڭ بارلىق قارجىسىن مەن بەرەيىن» دەگەن جانە ونى قامقورلىعىنا العان. سونىمەن كاكىتاي اباي بالالارىمەن بىرگە، ابايدىڭ كومەگىندە وقىعان. كاكىتاي ابايدىڭ ءۇمىتىن اقتادى. كەيىنتىندە اباي ولەڭدەرىن باسپاعا دايىنداپ، 1909 جىلى پەتەربۋرگتا تانىستارى بار ۇلكەنىرەك قازاق وقىعاندارى قول ءۇشىن بەرىپ، كومەكتەسكەن بولۋى كەرەك.

ابايدىڭ ۇلكەن اعاسى قۇدايبەردى 37 جاسىندا قايتىس بولىپ، بالالارى جەتىم قالادى. قۇنانبايدىڭ تاپسىرۋىمەن اباي قۇدايبەردىنىڭ شاكەرىمىن دەن قويا تاربيەلەدى. كۇتكەنىندەي-اق قۇنانباي ۇرپاعىنان ابايدان كەيىنگى ۇلى اقىن وسى شاكارىم بولعاندىعى جۇرتقا ءمالىم. شاكارىم ايتادى: « يبراھيم مىرزا، مۇسىلمانشا، ورىسشا عىلىمعا جۇيرىك ءھام اللانىڭ بەرگەن اقىلى دا بۇل قازاقتان بولەك دانا كىسى بولدى. ەرجەتكەنسوڭ ول كىسىدەن تاعىلىم الىپ، ءارتۇرلى كىتاپتاردان وقىپ، ناسيحاتىن تىڭداپ ازعانا عىلىمنىڭ ساۋلەسىن سەزدىم. يبراھيمنىڭ تۇراعى قازاق ءىشى بولعاندىقتان قادىرى از ءبىلىندى. ولاي بولماعاندا ءدانىشپان، عۇلاما، فيلوسوف كىسى ەدى» (شاكارىم شەجىرىسىنەن).

ابايدىڭ تۋىستارىنان ورىسشا شىرقاپ وقىعان قاليوللا ەدى، ول بايعۇس جاستاي ءولىپ كەتىپ، ءبىلىمى ەل يگىلىگىنە جارماي قالدى. قۇنانباي ۇلدارىنان بولىستىققا سايلانباعانى جوق، ءتىپتى ءبىر ۋاقىتتا اباي، ىسقاق، وسپان ۇشەۋى ءۇش ەلگە بولىس بولىپ سايلانعان كەزى دە بولدى. شاكارىم جانە باسقا نەمەرەلەرى دە بولىس بولعان. ءبىر قىرىنان قاراعاندا، وسىنىڭ ءوزى دە باسەكەدە ۇتىپ شىعىپ وتىرعان ولاردىڭ مىقتىلىعىن كورسەتە مە، قالاي دەپ ويلاپ قالاسىڭ.

تەڭدەسسىز سۋرەتكەر، ۇلى عالىم مۇحتار اۋەزوۆ اسا ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە انتالاعان شابۋىلدان ابايدى جانسالا قورعاپ، اراشالاپ قالدى. قازاق ادەبيەتى، ءتىپتى دۇنيە ادەبيەتى تاريحىندا ونى ءتيىستى ورىنعا شىعاردى، اباي تانۋدىڭ كەمەلدى عىلىمىن جاسادى. مۇحتار ابايدىڭ زەرەك بالا، كەيىن سىنشىل-ويشىل اقىن بولىپ جەتىلۋىندە وعان انا تاربيەسىنىڭ، ناعاشى جۇرت مىنەزدەمەسىنىڭ ەلەۋلى ىقپالى بولعاندىعىن ايتتى، ابايدىڭ اكەسى مەن باۋىرلارى جونىندە ناق شىندىقتى اينالىپ وتۋگە ءماجبۇر بولدى. ول تۇسىنىكتى دە. ويتكەنى، مۇحتار، «بايشىل، ۇلتشىل» دەگەن قاڭقۋدى از ەستىگەن جوق. وزىنەن بۇرىنعى ادەبيەتشىلەردىڭ كورگەن كۇنى، ءوز باسىنىڭ تۇرمەدە كورگەن قىسىمى وعان ايان ەدى. 1930 جىلداردىڭ تراگەدياسىن بىلاي قويعاندا، 1950 جىلدار «ستاليندىك سيلىقتىڭ يەگەرى» ، اكەدەميك جازۋشى بولعان مۇحتار نە ستەمەدى؟! كۇنشىل دوستارى مەن بۇيرىقشىل اكىمدەر بىرىگىپ الىپ قاھارىن توكپەدى مە؟! اباي تانۋ عىلىمىنا كەلسەك، ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان قايىم مۇحامەتحانوۆ 1951 جىلى «ابايدىڭ الەۋمەتتىك مەكتەبى» اتتى كولەمدى (380 بەتتىك) ديسەرتاتسيا قورعاعان كەزدە، ونى باعالاپ اتاق بەرۋدىڭ ورنىنا جالاقورلاپ ايىپتاپ، اقىرى سوتقا بەرگەنى ءبىر جاعىنان قايىمدى قولدايتىن اۋەزوۆكە كورسەتىلگەن سەس ەدى. قايىمدى تىڭدايىق : تالقى بارىسىندا « اۋەزوۆتى ۇلتشىل، مەنى ونىڭ قۇيىرشىعى دەگەن اۋىر-اۋىر سوزدەر ايتتى . . .». «گپۋ مەنى تۇرمەگە اپارعاننان كەيىن 35 جىلعا سوتتالدىم. تۇرمەدە مەن ب.سۇلەيمەنوۆ، ە.بەكماحانوۆ، ە.سمايىلوۆ جانە ح.جۇماليەۆتەرمەن سەگىز اي بىرگە جاتتىم.  1955 جىلى اقتالىپ شىقتىم. وكىنىشكە وراي، تاريحي ىزدەنستەرىمنىڭ كوبى جويىلىپ كەتكەن ەدى».

مۇحتارعا قاتەر ءتونىپ تۇرعان وسى تۇستا عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ تۇرعان د.ا.قوناەۆ: « قازاقتىڭ ءبىر ءور تۇلعاسى ءۇشىن كەۋدەمدى «وققا» توسسام وكىنبەيمىن» دەگەن ويمەن، سوكوك-نە دەيىن بارىپ مۇحتاردى الاستاۋدان قالاي قۇتقارىپ قالعانىن ءوزىنىڭ «ءوتتى داۋرەن وسىلاي» دەگەن كىتابىندا جاقسى بايانداعان. ءسويتىپ، ءور تۇلعاسى الەمگە تانىلعاننان كەيىن دە مۇحتارعا تىنىش ۇيقى بولماپتى.

«التىن جىعاڭ بولسا دا، جاعا مەنەن جەڭ كەرەك، اسقان باتىر بولسا دا، اعايىن مەن ەل كەرەك» دەگەن وسى دا. سوندىقتان عوي، مۇحاڭ قايتىس بولعاندا اۋىلداعى قازي دەگەن اقساقال : « تالاپتانىپ جاس كۇنىڭنەن، ءبىلىم جولىن قۋىپ ەدىڭ، شاڭىراعىمىز اباي بولسا سەن كوتەرگەن ۋىق ەدىڭ» دەگەن ەدى.

"The  Qazaq Times"