Abay «atadan altau ma» edi? Joq, jeteu bolatın. Qwnanbaydıñ bäybişesi Küñkeden Qwdayberdi, ekinşi äyeli Wljanan Täñirberdi(Täkejan), Ibrahim(Abay), Isqaq, Ospan, üşinşi äyeli Ayğızdan Qalel men Smağwl. Qwnanbayda osı jeti wl boldı. Abaydıñ «atadan altau, anadan törteu» degen öleñi 1889 jılı jazılğan. Osı twsta ülken ağası Qwdayberdi joq, ol 1867 jılı ölgen. İnisi Qaliolla da joq bolatın. Qwdayberdiniñ özi joq bolğanımen, onıñ tört wlı bar bolatın jäne ol bäybişeden tuğan ağası, sondıqtan onı esepten şığarmadı. Üylenbegen jäne özi de joq Qaliollanı öleñde qospağan boluı kerek. Abay osı ağa-bauırlarımen öte jaqsı silasıp, tatu ötken. İnisi Ospan üş äyel alsa da, bala körmey qam köñil bolğanda, öziniñ ülken wlı Aqılbaydan tuğan nemeresi Äubäkirdi Ospanğa bala qılıp bergen.

Isqaqtıñ däuleti azıraq bolıp, balaların qaladan orısşa oqıta almay qinalğanın körgen Abay: «Käkitaydı oqıt, onıñ barlıq qarjısın men bereyin» degen jäne onı qamqorlığına alğan. Sonımen Käkitay Abay balalarımen birge, Abaydıñ kömeginde oqığan. Käkitay Abaydıñ ümitin aqtadı. Keyintinde Abay öleñderin baspağa dayındap, 1909 jılı Peterburgta tanıstarı bar ülkenirek qazaq oqığandarı qol üşin berip, kömektesken boluı kerek.

Abaydıñ ülken ağası Qwdayberdi 37 jasında qaytıs bolıp, balaları jetim qaladı. Qwnanbaydıñ tapsıruımen Abay Qwdayberdiniñ Şäkerimin den qoya tärbieledi. Kütkenindey-aq Qwnanbay wrpağınan Abaydan keyingi wlı aqın osı Şäkärim bolğandığı jwrtqa mälim. Şäkärim aytadı: « Ibrahim mırza, mwsılmanşa, orısşa ğılımğa jüyrik häm Allanıñ bergen aqılı da bwl qazaqtan bölek dana kisi boldı. Erjetkensoñ ol kisiden tağılım alıp, ärtürli kitaptardan oqıp, nasihatın tıñdap azğana ğılımnıñ säulesin sezdim. Ibrahimnıñ twrağı qazaq işi bolğandıqtan qadiri az bilindi. Olay bolmağanda dänişpan, ğwlama, filosof kisi edi» (Şäkärim şejirisinen).

Abaydıñ tuıstarınan orısşa şırqap oqığan Qaliolla edi, ol bayğws jastay ölip ketip, bilimi el igiligine jarmay qaldı. Qwnanbay wldarınan bolıstıqqa saylanbağanı joq, tipti bir uaqıtta Abay, Isqaq, Ospan üşeui üş elge bolıs bolıp saylanğan kezi de boldı. Şäkärim jäne basqa nemereleri de bolıs bolğan. Bir qırınan qarağanda, osınıñ özi de bäsekede wtıp şığıp otırğan olardıñ mıqtılığın körsete me, qalay dep oylap qalasıñ.

Teñdessiz suretker, wlı ğalım Mwhtar Äuezov asa bir qiın-qıstau kezeñde antalağan şabuıldan Abaydı jansala qorğap, araşalap qaldı. Qazaq ädebieti, tipti dünie ädebieti tarihında onı tiisti orınğa şığardı, Abay tanudıñ kemeldi ğılımın jasadı. Mwhtar Abaydıñ zerek bala, keyin sınşıl-oyşıl aqın bolıp jetiluinde oğan ana tärbiesiniñ, nağaşı jwrt minezdemesiniñ eleuli ıqpalı bolğandığın ayttı, Abaydıñ äkesi men bauırları jöninde naq şındıqtı aynalıp ötuge mäjbür boldı. Ol tüsinikti de. Öytkeni, Mwhtar, «bayşıl, wltşıl» degen qañqudı az estigen joq. Özinen bwrınğı ädebietşilerdiñ körgen küni, öz basınıñ türmede körgen qısımı oğan ayan edi. 1930 jıldardıñ tragediyasın bılay qoyğanda, 1950 jıldar «Stalindik silıqtıñ iegeri» , Akedemik jazuşı bolğan Mwhtar ne stemedi?! Künşil dostarı men bwyrıqşıl äkimder birigip alıp qaharın tökpedi me?! Abay tanu ğılımına kelsek, üles qosıp kele jatqan Qayım Mwhamethanov 1951 jılı «Abaydıñ äleumettik mektebi» attı kölemdi (380 bettik) disertaciya qorğağan kezde, onı bağalap ataq berudiñ ornına jalaqorlap ayıptap, aqırı sotqa bergeni bir jağınan Qayımdı qoldaytın Äuezovke körsetilgen ses edi. Qayımdı tıñdayıq : talqı barısında « Äuezovti wltşıl, meni onıñ qwyırşığı degen auır-auır sözder ayttı . . .». «GPU meni türmege aparğannan keyin 35 jılğa sottaldım. Twrmede men B.Süleymenov, E.Bekmahanov, E.Smaiılov jäne H.Jwmalievtermen segiz ay birge jattım.  1955 jılı aqtalıp şıqtım. Ökinişke oray, tarihi izdensterimniñ köbi joyılıp ketken edi».

Mwhtarğa qater tönip twrğan osı twsta Ğılım akademiyasınıñ prezidenti bolıp twrğan D.A.Qonaev: « qazaqtıñ bir ör twlğası üşin keudemdi «oqqa» tossam ökinbeymin» degen oymen, SOKOK-ne deyin barıp Mwhtardı alastaudan qalay qwtqarıp qalğanın öziniñ «Ötti däuren osılay» degen kitabında jaqsı bayandağan. Söytip, ör twlğası älemge tanılğannan keyin de Mwhtarğa tınış wyqı bolmaptı.

«Altın jığañ bolsa da, jağa menen jeñ kerek, asqan batır bolsa da, ağayın men el kerek» degen osı da. Sondıqtan ğoy, Mwhañ qaytıs bolğanda auıldağı Qazi degen aqsaqal : « talaptanıp jas küniñnen, bilim jolın quıp ediñ, şañırağımız Abay bolsa sen kötergen uıq ediñ» degen edi.

"The  Qazaq Times"