رەداكتسيا Pegasus Project داۋى جونىندە بىرقاتار ۆەدومستۆولارعا، اتاپ ايتقاندا اقپارات جانە تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگى، ۇكىمەت باسشىسىنىڭ كەڭسەسىنە، ۇقك-گە رەسمي سۇراۋ حات جولداعان. «قازاقستاننىڭ كيبەرقالقانى» جۇيەسىنىڭ قاۋقارى، كەيىنگى ءتورت جىلداعى (2018-2021 جىلدار ارالىعى) كيبەرشابۋىلدار مەن كيبەرتىڭشىلىق جاعدايى، قۇزىرلى ورگانداردىڭ وسى ماسەلە جايلى قولعا العان شارالارى، اتىشۋلى زەرتتەۋگە بايلانىستى الداعى ارەكەتى تۋرالى تۇسىنىكتەمە بەرۋدى سۇرادى. العاشقىلاردىڭ قاتارىندا اتى بار، زاتى جوق حات جولداعان اقپارات مينيسترلىگى بۇل سۇراقتاردى اينالىپ ءوتىپ، بار جاۋاپكەرشىلىكتى باسقا مينيسترلىككە ىسىردى.
«تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنىڭ مىندەتتەرىنە «اقپاراتتاندىرۋ سالاسىنداعى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، دەربەس دەرەكتەر جانە ولاردى قورعاۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ» كىرەتىندىكتەن، مينيسترلىك شىلدەنىڭ 28-ءى جاۋاپتى ۆەدومستۆوعا حاتتا كورسەتىلگەن ساۋالدار بويىنشا ءوز قۇزىرەتى شەگىندە مالىمەت بەرۋ ءۇشىن حات جولدانعانىن حابارلايدى»، – دەدى اقپارات ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى كەمەلبەك ويشىباەۆ رەسمي جاۋابىندا.
جاۋاپسىز قالعان ءتورت سۇراقتىڭ ءبىرى: «Pegasus Project مالىمدەمەسى راس بولسا، 2 مىڭ قازاقستاندىق نومەردىڭ اڭدۋعا الىنعانىنا «قازاقستان كيبەرقالقانى» تەحنيكالىق جۇيەسى نەگە توسقاۋىل بولا المادى؟ كيبەرقاۋىپسىزدىك ماقساتىندا وقۋ-جاتتىعۋ وتكىزىپ داعدىلانعان ۇكىمەت 2 مىڭ ابونەمەنتتىڭ «ءموبيلدى تىڭشىلىققا» نىسانا بولعانىن نەگە دەر كەزىندە انىقتاي المادى؟»
ەسەسىنە ۆەدومستۆو «اشىقتىق» پرينتسيپىنە ساي، قازاقستانعا قاتىستى بار اقپاراتتى قالت جىبەرمەي باقىلايتىنىن حابارلادى. اقپان ايىنداعى استانالىق وتباسىنىڭ بەس بىردەي قىزى ورتتەن قايتىس بولعاننان كەيىن ەلدە ۇدەگەن الەۋمەتتىك نارازىلىقتان سوڭ نازارباەۆ اقپارات مينيسترلىگىن قايتا قۇرعان.
«پرەزيدەنتتىڭ 2019 جىلعى 25 اقپانداعى №848 جارلىعىنا سايكەس اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيستىرلىگى قۇرىلدى. ۆەدومستۆو «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا تاراتىلاتىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋ قاعيدالارىن جانە ونى ەسەپتەۋ ادىستەمەسىن بەكىتۋ تۋرالى» اقپارات ءمينيسترىنىڭ 2019 جىلعى 29 ساۋىردەگى № 84 بۇيرىعى بويىنشا مەملەكەت زاڭناماسىنىڭ تالاپتارىن ساقتاۋ تۇرعىسىنان الەۋمەتتىك مەديانى قوسا العاندا، اقپاراتتىق الاڭعا تۇراقتى تۇردە مونيتورينگ جۇرگىزەدى. مونيتورينگپەن رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك باسپا باق، تەلەارنالار، وتاندىق جانە شەتەلدىك ينتەرنەت-رەسۋرستار قامتىلعان» دەلىنگەن رەسمي جاۋاپتا.
رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبىنەن ءتۇرلى دەڭگەيدەگى «باق، تەلەارنالار، وتاندىق جانە شەتەلدىك ينتەرنەت-رەسۋرستاردى مونيتورينگتەۋگە 2019 جىلى 1 009 743 000 تەڭگە، 2020 جىلى 1 224 739 000 تەڭگە، 2021 جىلى 1 292 882 000 تەڭگە» سوماسىندا قاراجات بولگەن. كەيىنگى ءۇش جىلدا وسى ماقساتتا 3,5 ملرد تەڭگە قارجى جۇمساعان.
اباەۆ پەن بالاەۆا تۇسىنداعى 2 جىل 10 اي ءۇشىن ۆەدومستۆو جۇمىسىنا 179 ملرد 383 ملن تەڭگە قارجى بولىنگەن. دەگەنمەن قازاقستان «شەكاراسىز تىلشىلەر» حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ «بۇكىلالەمدىك ءباسپاسوز ەركىندىگى يندەكسى» تىزىمىندە 180 ەلدىڭ ىشىندە 155-ورىندا تۇر. ونىڭ قاسىندا تاعدىرلاس-قۇرالپىلاس قىرعىزستان «ورتالىق ازياداعى دەموكراتيا ارالى» رەتىندە ايماقتا جالعىز ءتىزىمنىڭ جوعارعى جاعىنا جىلجىعان – 79-ورىن.
ءدال وسى باعىتتار وڭالماي جاتقانىمەن، ەلدەگى «اقپارات، ازاماتتىق قوعامنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلى، ىشكى ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، كونفەسسياارالىقجانە ەتنوسارالىق كەلىسىم» سالالارىنىڭ ساياساتىنا جاۋاپتى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيستىرلىگىنىڭ شىعىنى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلادى.
اقپارات ۆيتسە-ءمينيسترى كەمەلبەك ويشىباەۆتىڭ رەداكتسياعا بەرگەن جاۋابىندا «مينيسترلىكتىڭ 2019-2021 جىلدارعا ارنالعان بيۋدجەتى» ءتورت سالا بويىنشا سانامالاپ كورسەتىلگەن.
دايىنداعان: QT
بيىل 18 شىلدەدە جەمقورلىق پەن ۇيىمداسقان قىلمىستى زەرتتەۋ ورتالىعى (OCCRP) 10 شاقتى «اۆتوريتارلى ارتتا قالعان» ەلدەردىڭ ۇكىمەتتەرى يزرايلدىك NSO Group كومپانياسىنا تيەسىلى Pegasus باعدارلاماسىن قولدانا وتىرىپ، جۋرناليستەر مەن بەلسەندىلەر، ساياسي ەليتا، بيزنەس وكىلدەرىنە قارسى ءموبيلدى تىڭشىلىق جاساعانى جونىندە داۋلى اقپارات تاراتتى. دۇنيەجۇزىن ءدۇر سىلكىندىرگەن «قۇقىقتى تاپتايتىن قىلمىس» تۋرالى دامىعان ەلدەردىڭ رەسمي بيلىكتەرى ارنايى شارالاردى قولعا الىپ، تۇسىنىكتەمە بەرىپ، قوعام الدىنداعى اشىقتىق مىندەتىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسۋدا. OCCRP زەرتتەۋىنشە، قازاقستاندا 2 مىڭ ءنومىر، ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنت توقاەۆ سەنات توراعاسى كەزىندە، بۇرىنعى جانە قازىرگى پرەمەر-مينيسترلەر، وتىزجىلدىق جۇيەگە جانىمەن بەرىلگەن شەنەۋنىكتەر، بيزنەس ەليتا وكىلدەرى، جۋرناليستەر مەن قۇقىق قورعاۋشىلار «ءموبيلدى تىڭشىلىققا ىلىككەنى» ايتىلدى.
وسىعان دەيىن OCCRP Pegasus-پەن تىڭدالعان بولۋى مۇمكىن بىرقاتار قازاقستاندىقتىڭ اتى-ءجونىن اتاعان. كيبەرتىڭشىلىققا ۇشىرادى دەلىنگەن ادامدار قاتارىندا مۇحتار ءابليازوۆ، قازاقستاندىق وليگارح بولات وتەمۇراتوۆ، نازارباەۆتىڭ ورتانشى كۇيەۋبالاسى تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ جيەنى الىبەك قۇلىباەۆ، الماتى اكىمى باقىتجان ساعىنتاەۆ، سونىمەن بىرگە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ، پرەمەر-مينيستر اسقار مامين، ەكس ءارى قازىرگى شەنەۋنىكتەر ۆلاديمير بوجكو، ساۋات مىڭباەۆ، اسەت يسەكەشەۆ تە بار. بۇل جونىندە رەسمي بيلىك نە پارلامەنت جاق اشار ەمەس.
پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى داۋرەن اباەۆ ەكى اپتا بۇرىن زەرتتەۋ دەرەكتەرىن «دالەلسىز ينتريگا تۋدىراتىن اقپارات» دەپ اتاپ, اقوردانىڭ رەسمي كوزقاراسىنىڭ شەتىن شىعارعان.
رەداكتسيا «ەت ساسىسا تۇز سەبەر، تۇز ساسىسا نە سەبەردىڭ» كەبىن كيگەن اقپارات مينيسترلىگى باق وكىلدەرىنىڭ سۇراۋىن تولىق ورىنداي الماۋى نەمەسە شالاجانسار كوزبوياۋشىلىق ءۇشىن جانامالاي جاۋاپ بەرۋى – مەملەكەتتىك اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالىق ساياساتقا سىن ەكەنىن ەسكەرتەدى.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى