دەگەنىنە جەتپەگەن دەمونستراتسيالار ءداۋىرى: نارازىلىق شەرۋلەرىنىڭ ءمانى نە؟

دۇنيەجۇزىندە ميلليونداعان ادامدار وزدەرىن باسقارىپ تۇرعان ۇكىمەتتەرگە، جوعارى جىككە نارازىلىعىن ءبىلدىرىپ شەرۋلەرگە شىعىپ جاتادى. كۇردەلى ساياسي وزگەرىستەر كەزىندە ءبىر ەلدىڭ وزىندە ميلليونداعان ادامنىڭ قاتىسۋىمەن نارازىلىق دەمونستراتسيالار بولىپ وتەدى. دەگەنمەن، بۇل شەرۋلەردىڭ ءبارى بىردەي ءوز ماقساتتارىنا جەتىپ، ۇكىمەت پەن بيلىك ادامدارىن جەڭىپ كەتە بەرمەيتىنى انىق.

جاقىندا عانا يراكتا جۇمىسسىزدىق پەن كوررۋپتسياعا، ەلەكتر جارىعىنىڭ ۇزىلۋىنە نارازى توپ كوشەگە شىقسا، ۆەنەسۋەلادا دا ەلەكتر جارىعىنان ايىرىلعانى ءۇشىن، ال اقش-تا ترامپتىڭ ەۋروپا ساپارىنا قارسى شەرۋلەر بولىپ ءوتتى. ترامپ پەن ءپۋتيننىڭ كەزدەسۋىنە قارسى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ لوندون، بريۋسسەل، حەلسينكي قالالارىندا بولعان نارازىلىق شەرۋلەردە ماسسالىق دەمونستراتسيالارعا اينالدى. ەرەۋىلشىلەردىڭ قولىنا ۇستاعان جالاۋ تاقتايشالارىنا جازىلعان جازۋلار مەن ترامپتىڭ الۋان ءتۇرلى شارج سۋرەتتەرى دە يۋمورعا تولى بولدى. الايدا، الەۋمەتتىك جەلىلەر استاڭ-كەستەڭ بولىپ، كوپشىلىك كوشەلەرگە شەرۋ تارتقانىمەن ەكى ليدەردىڭ ۇشاعى كەرى قايتىپ كەتكەن جوق.

بۇگىنگى كۇندە، ءبىر ەلدەردە نارازىلىق شەرۋى ازاماتتاردىڭ ءوز قۇقىعىن سەزىنىپ، ءوزىن قوعامنىڭ، مەملەكەتتىك ءبىر بولشەگى رەتىندە جاۋاپكەرشىلىگىن تياناقتاي ءتۇسۋ بولسا، ەندى ءبىر ەلدەردە شىبىن جانىن بايگەگە تىگىپ، بيلىك پەن ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعامعا دەگەن اششى زارىن ءبىلدىرۋ. دەموكراتيالى ەلدەردە شەرۋشىلەردىڭ تالابىن قابىل الىپ، ۇكىمەتتە قارۋعا شەشىم شىعارىپ جاتسا، كەي ەلدەردە بۇنداي ارەكەتتەردىڭ سوڭعى كوشەلەردى قانمەن جۋعا ۇلاسىپ جاتادى.

ءبىر شىندىقتى مويىنداعان ءجون – نارازىلىق شەرۋى، قارسىلىق دەمونستراتسياسى، حالىقتىق ەرەۋىلدەر، بۇلاردىڭ كوبى ءوز ماقساتىنا جەتكەن ەمەس. بيلىگىن دەگەنىنە كوندىرىپ، ايتقانىن ىستەتە العان رەتى از. ايتالىق، 2003 جىلى يراك سوعىسىنىڭ الدىندا اقش پەن ۇلىبريتانيا ەلىنىڭ ازاماتتارى ميلليونداپ كوشەگە شىعىپ، يراكقا باعىتتالعان اسكەري ارالاسۋ ارەكەتىن بولدىرماۋعا تىرىستى. ءتىپتى، «سوعىستى توقتاتىڭدار» دەپ ۇرانداعان بۇل شەرۋ ۇلىبريتانيا تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن شەرۋ بولىپ تاريحتا قالدى. يراكقا اسكەر كىرگىزۋگە قارسى شەرۋلەر الەمنىڭ 60-تان استام مەملەكەتىندە بولىپ ءوتتى. ميلليونداعان حالىقتىڭ تاماق جىرتىپ ايعايلاعانىنا، قوعامدىق قارسىلىقتارعا قاراماستان بىرنەشە اپتادان كەيىن اقش پەن ۇلىبريتانيا قارۋلى كۇشتەرى يراك جەرىنە كىردى.

دەمونستراتسيالارعا سكەپتيكالىق كوزقاراس ورناتقاندار ءۇشىن بۇل ارەكەتتەر ناتيجەسىز، ماعىناسىز، بيلىك ءبارى ءبىر ءوز دەگەنىن جاسايدى دەگەن پىكىرىنە ۇلكەن مىسال بولىپ قالدى. دەسەك تە، باتىس عالىمدارى دەمونستراتسيالار ەش ناتيجەگە جەتكىزبەيدى دەگەنگە قارسى. ايتالىق، مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتى ساياساتتانۋ كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى ولگا ونۋچتىڭ ايتۋىنشا، قارسىلىق ەلدىڭ دامۋىنا، وزگەرۋ جانە جاڭارۋعا قوزعاۋشى كۇش بولادى. «قارسىلىق كورسەتۋدىڭ باستى ماقساتى – بولىپ جاتقان ىستەر ءبىز ءۇشىن ءبارى ءبىر ەمەس، بۇعان قارسىمىز، ءبىز وسى ءۇشىن قارسىلىق كورسەتىپ جاتىرمىز دەگەندى جەتكىزۋ»، – دەيدى ولگا ونۋچ. قوعامدىق نارازىلىق شارالارى تۋرالى ونداعان كىتاپتىڭ اۆتورى ا. كاۋففمان سوزىندە: «بۇل رۋحتى كوتەرەدى. ازاماتتارعا ءوزىنىڭ ماڭىزدى جانە ۇلكەن ءىستىڭ ءبىر بولشەگى ەكەنىن سەزىندىرەدى»، – دەيدى.  

ال، گارۆارد، ستوكگولم ۋنيۆەرسيتەتتەرى جۇرگىزگەن زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، دەمونستراتسيالار دىتتەگەن ماقساتىنا جەتە بەرمەگەنىمەن، ادامداردىڭ ءومىر سۇرۋگە، ساياسي ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، بەلسەندىلىگىن وياتاتىنى بەلگىلى بولعان.

ارينە، وڭىرلەرگە قاراي  ءتۇرلى ەلدەگى ۇكىمەتتەردىڭ حالىقتىق شەرۋلەرگە دەگەن كوزقاراسى دا بىردەي ەمەس. اسىرەسە، توتاليتارلىق جۇيەلەردە حالىقتىڭ ءوز نارازىلىعىن ءبىلدىرۋى سول ساتتە-اق، مەملەكەتتى اۋدارىپ تاستاۋ، بيلىكتى قۇلاتۋ ءۇشىن جاسالعان شارا سەكىلدى قابىلدانادى. بۇل دا بولسا ۇكىمەتتىڭ ارىنىڭ تازالىعىنا سىن بولاتىن ولشەم. قاشاندا ءوز ءىسىنىڭ ادالدىعىن بىلەتىن، ەل ازاماتتارىنىڭ مۇددەسىن قورعاعانىنا سەنىمدى بيلىك ءوز ازاماتتارىنىڭ نارازىلىعىنان، ولاردىڭ شۋ-شۇرقانىنان قورىقپايدى. كەرىسىنشە، ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن تاپتاپ، مۇلكىن قىمقىرعان بيلىك القالى توپتاپ سەكەم الىپ، دۇبىردەن جۇرەگى دۇرسىلدەپ وتىرادى.

وكىنىشكە وراي، كەيبىر ەلىن ۇلكەن مادەنيەت پەن وركەنيەتكە قاراي باستايمىن دەگەن بيلىكتىڭ دەمونستراتسيالاردىڭ ءوزى مادەنيەت پەن دامۋدىڭ ءبىر پاراسى ەكەنىنە اقىلى جەتپەيدى. مەيلى قانداي ءومىر سۇرسە دە، ادام بوستاندىعى، كىسىنىڭ كىسىلىگىنە دەگەن قۇرمەت – قىمباتتاردىڭ قىمباتى. ءتاڭىرى بەرگەن بوستاندىققا قول سالىپ، ادامدىق ارىنا سۇعاناقتىق ەتۋ تۇرپايىلىق بولماق. وسىدان الىپ قاراعاندا قاۋقارسىز، قارۋسىز كارى-قۇرتاڭدى اتپال ازاماتتاردى سالىپ، ات كەۋدەسىمەن سوعىپ، سۇيرەلەيتىن جۇرتىنا سەنىمى سارقىلعانداعى شاراسىزدىعى عانا.

“The Qazaq Times”