قازاقستاندا بانكتەردى ساۋىقتىرۋ تەندەنتسياعا اينالدى

2016 جىلدىڭ اياعى مەن 2017 جىلدىڭ باسىنان بەرى قازاقستاننىڭ بانك سەكتورىنداعى قۇبىلمالىقتار تەك مەملەكەت بيلىگىن عانا ەمەس قاراپايىم حالىقتى دا الاڭداتىپ قويعانى راس. ۇكىمەت "بانكتەر جۇيەسىن قالاي رەتتەيمىز؟" دەپ باس قاتىرسا، قاراپايىم حالىق ونداعى جيناقتارىنا الاڭدادى. قارجى سەكتورىنداعى جاعدايدىڭ قيىنداي باستاعانىنىڭ دالەلى - قازينۆەستبانك پەن Delta bank-ءتىڭ ليتسەنزياسىنان ايرىلۋى. ال باسقا بانكتەردەگى جاعدايعا كەلسەك، قازاقستان بيلىگى ولاردى "ساۋىقتىرامىز" دەپ جار سالدى. ساۋىقتىرۋ جۇمىستارى باستالىپ تا كەتتى. ال وسى اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردان قانداي ناتيجە بولادى؟ ناقتى قارجى تۇراقتىلىعى رەتتەلىپ جاتقان قاي بانكتەر؟ ساراپشىلار پىكىرى قانداي؟

2 ترلن تەڭگە ءبىر عانا بانككە جۇمسالدى

جالپى بانكتەردى ساۋىقتىرۋ جۇمىسىنا تۇرتكى بولعان جاعداي - قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ پروبلەمالى كرەديتتەرىنىڭ كوبەيىپ كەتۋى. مىسالى Fitch Ratings حالىقارىلىق رەيتينگ اگەنتتىگى قازاقستاندىق بانكتەردىڭ قارجىلىق ەسەپتەرى بويىنشا 2017 جىلدىڭ 1 توقسانىنىنداعى شولۋىن جاريالاعان بولاتىن. اگەنتتىكتىڭ شولۋىنا ءمان بەرسەك، بانكتەردىڭ پروبلەمالى كرەديتتەرىن بىلاي قويعاندا جۇمىس ىستەمەيتىن كرەديتتەرىنىڭ ءوزى 2016 جىلدىڭ سوڭىنداعى 8,6% كورسەتكىشتەن 10,1%-عا دەيىن ارتقان.

"جۇمىس ىستەمەيتىن كرەديتتەر كورسەتكىشى جۋىق ارادا كۇرت وزگەرە قويمايدى. سەبەبى، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر ۇلتتىق بانكتىڭ 2017 جىلدىڭ سوڭىنا جوسپارلانعان اكتيۆتەر ساپاسىنا تالداۋ جۇرگىزۋىنە دايىندالىپ جاتىر", - دەلىنگەن Fitch حابارلاماسىندا.

بۇل كەزدە رەيتينگ اگەنتتىگى قازاقستانداعى 33 بانكتىڭ 30-نا تالداۋ جۇرگىزگەن بولاتىن.

ال  S&P Global Ratings اگەنتتىگى قازاقستانداعى ءاربىر ءتورتىنشى كرەديت پروبلەمالى دەگەن مالىمەت كەلتىرەدى. قر ۇلتتىق بانك مالىمەتى بويىنشا 2016 جىلدىڭ باسىنان 2017 جىلدىڭ اقپان ايى ارالىعىندا  بانكتەردىڭ پروبلەمالى كرەديتتەرىنىڭ ۇلەسى 8% -دان 7,2%-عا قىسقارعان. الايدا حالىقارالىق ۇيىم بۇل رەسمي اقپارات شىندىققا جاناسپايتىنىن ايتادى.

"رەسمي ستاتيستيكادا كەلتىرىلگەن پروبلەمالى كرەديت كورسەتكىشى شىندىققا جاناسپايدى. ءبىزدىڭ بولجاۋىمىزشا، ولاردىڭ ۇلەسى بانك جۇيەسىندەگى جالپى كرەديتتەردىڭ 25-30%-ىن قۇرايدى", - دەلىنگەن اگەنتتىك حابارلاماسىندا.

مىنە، وسىنداي ءبىر بىرىنە قايشى اقپاراتتاردان كەيىن، ەلدەگى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ۇلتتىق بانك پروبلەمالى كرەديتتەر قورىنا 2 ترلن تەڭگە بولىنەتىنىن حابارلادى.

وسىدان سوڭ قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ "بانك سەكتورىن ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق قوردان 2017 جىلعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە 1 ترلن 92 ملرد 941 ملن 288 مىڭ 400 تەڭگە مولشەرىندە نىسانالى ترانسفەرت ءبولۋ تۋرالى" قاۋلىعا قول قويدى.

كەيبىر ساراپشىلار بولسا بۇل قارجى ءبىر عانا قازكوممەرتسبانكتىڭ پروبلەمالى كرەديتتەرىن جابۋعا جۇمسالۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر بىلدىرە باستادى. سولاي بولدى دا. ءبىر ايدان كەيىن Reuters اگەنتتىگى  پروبلەمالى كرەديتتەر قورى قازكوممەرتسبانكتىڭ بتا بانكتەن قالعان ناشار اكتيۆتەرىن (بتا مەن قازكوم بىرىككەننەن كەيىن بتا-نىڭ اكتيۆتەرى قازكومعا ءوتتى، تيىسىنشە اتالعان بانكتىڭ پروبلەمالى اكتيۆتەرىنىڭ كوبەيە تۇسكەنى بەلگىلى -رەد.) 2,4 ترلن تەڭگەگە ساتىپ العانىن حابارلادى.

ال بۇل جۇمىستار بىرىنشىدەن، بانكتىڭ قارجىلاي قيىندىقتارىن شەشۋ ماقساتىندا ىستەلسە، ەكىنشىدەن، حالىق بانكتى قازكوممەرتسبانككە ينۆەستور رەتىندە تارتۋ ءۇشىن ىستەلۋى مۇمكىن. سەبەبى حالىق بانك توراعاسى ءۇمىت شاياحمەتوۆا "بتا بانكتىڭ پروبلەمالى كرەديتتەرى قازكوممەرتسبانك تاراپىنان وتەلمەي، مامىلەگە كەلۋ مۇمكىن ەمەس" ەكەنىن ايتقان بولاتىن.

دەسەك تە قوس بانك اراسىندا كەلىسىم جاسالدى. قازكوم حالىق بانكتىڭ ەنشىلەس ۇيىمى بولدى. 2017 جىلعى 15 ماۋسىمدا حالىق بانك اتالعان بانكتىڭ 96,81% جاي اكتسيالارىن ساتىپ الۋ-ساتۋ بويىنشا مامىلەنى اياقتاعان. ناتيجەسىندە حالىق بانكى ساتىپ العان اكتسيالاردىڭ تولەمىن جۇرگىزە وتىرىپ، قازكوممەرتسبانككە 185 ملرد تەڭگە كولەمىندە قارجى قۇيدى.

الايدا تامىز ايىنداعى ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا  حالىق بانك توراعاسى ءۇمىت شاياحمەتوۆا حالىق بانك پەن قازكوممەرتسبانك جانە التىن بانك (حالىق بانكتىڭ ەنشىلەسى - رەد.) ۇلتتىق بانكتىڭ ساۋىقتىرۋ باعدارلاماسىنا قاتىسپايتىنىن مالىمدەدى.

"حالىق بانك تە، التىن بانك سىندى ەنشىلەس بانكتەر دە، Qazkom-دا ۇلتتىق بانكتىڭ بۇل باعدارلاماسىنا قاتىسپايدى. ءبىز وزىمىزدەگى پروبلەمالى كرەديتتەردىڭ ۇلەسىن كرەديتتەردى جابۋ، اكتيۆتەردى ساتۋ جانە  باسقا قۇرىلىمدار ارقىلى تومەندەتەتىن بولامىز", - دەگەن ەدى شاياحمەتوۆا.

بانكتەردى ساۋىقتىرۋ تەندەنتسياعا اينالدى

مىنە وسى جاعدايلاردان كەيىن قازاقستاندا بانك سەكتورىن ساۋىقتىرۋ باعدارلاماسى ناقتى قولعا الىندى. ول باعدارلاما قۇرىلدى دا جانە باس بانك بۇل باعدارلاما بانكتەردىڭ مەملەكەتتىك قولداۋعا تاۋەلدىلىگىن تومەندەتەدى دەپ مالىمدەدى.

وسىلايشا ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆ قازان ايىندا بانك سەكتورىنىڭ قارجىلىق ورنىقتىلىعىن ارتتىرۋ باعدارلاماسىنا قاتىساتىن بانكتەر تۋرالى ايتتى.  ونىڭ سوزىنشە، قىركۇيەك جانە قازاندا ۇلتتىق بانك باسقارماسى «اتف بانك» اق، «ەۋرازيالىق بانك» اق، «تسەسنابانك» اق جانە «بانك تسەنتركرەديت» اق-نىڭ باعدارلاماعا قاتىسۋىن ماقۇلداعان. بۇل باعدارلاماعا 410 ميلليارد تەڭگە جۇمسالاتىنى ءمالىم بولدى.

دەگەنمەن باس بانكتىڭ وسى باعدارلاماسى باستالىسىمەن جانە باعدارلاماعا 4 بانكتىڭ قاتىساتىنى تۋرالى اقپارات تاراتىلماي تۇرىپ، كەيبىر بانكتەر بۇعان قالايدا قاتىسىپ قالۋدىڭ امالدارىن قاراستىرا باستادى دەۋگە بولادى.

مىسالى تامىز ايىندا «Bank RBK» اق اكتسيونەرى ۆلاديمير كيم قارجى ينستيتۋتىنىڭ جارعىلىق كاپيتالىن تولتىرۋ ءۇشىن 20 مرلد تەڭگە جۇمسايتىنى جانە بۇل قارجى 2017 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اۋدارىلاتىنى تۋرالى اقپارات تارادى.  سونداي-اق، «Bank RBK» اق-نىڭ كاپيتالداندىرۋ تۋرالى شەشىمدى قابىلداۋى ۇلتتىق بانك ازىرلەگەن بانك سەكتورىنىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋ نيەتىمەن بايلانىستى جوققا شىعارىلعان جوق.

وسىدان سوڭ اتالعان بانككە قاتىستى ءتۇرلى جاعدايلار قالىپتاسا باستادى. 12 قازان كۇنى Bank RBK كليەنتتەرى بانك بولىمشەلەرىندە ۇزىن-سونار كەزەكتىڭ پايدا بولعانىن جانە وزدەرىنىڭ دەپوزيتتەرىن شەشىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرىلمەگەنىن حابارلادى.

ال 3 قاراشادا تۇتىنۋشىلاردىڭ ۇلتتىق ليگاسىنىڭ توراعاسى سۆەتلانا رومانوۆسكايا بانكتەن اقشالارىن الا الماي جۇرگەن 300-گە جۋىق جەكە جانە زاڭدى تۇلعانىڭ شاعىمدانعانىن مالىمدەدى. ونىڭ سوزىنشە، شەتەلدە جۇرگەندەر جانە سوندا وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەر اقشاسىز قالعان، سونداي-اق، بانك كارتالارى بۇعاتتالعان.

مىنە وسى جاعدايلاردان سوڭ Bank RBK اقىرى ۇلتتىق بانكتىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىقتى ارتتىرۋ باعدارلاماسىنا قاتىساتىن بولدى. ول ءۇشىن "قازاقمىس" كورپوراتسياسى Bank RBK-عا ينۆەستور بولاتىنى ايتىلدى. قر ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بانكتى ساۋىقتىرۋ مودەلى بويىنشا اتالعان قارجى ينستيتۋتى كورپوراتسيا ەسەبىنەن 160 ملرد تەڭگەگە كاپيتالداندىرىلادى.

ال وسى جاعدايلاردان كەيىن سەنات دەپۋتاتى ەربولات مۇقاەۆ "بانك سەكتورىن ساۋىقتىرۋ ماسەلەسى تەندەنتسياعا اينالدى" دەپ مالىمدەدى.

ال "تالاپ" قولدانبالى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ەكونوميست راقىم وشاقباەۆ بۇدان بۇرىن سپۋتنيك قازاقستان سايتىندا جاريالانعان مالىمدەمەسىندە:  "مەملەكەتتىڭ ەكىنشى رەت بانكتەرگە بيۋدجەت قارجىسىن قۇيۋى  قارجى سەكتورىنىڭ پروبلەمالارىن بىرنەشە رەت شەشىپ بەرۋگە دايىن ەكەندەرىن بىلدىرەدى، بۇل  نارىققا جاعىمسىز سيگنال بەرەدى دەگەن ەدى.

سونداي-اق، ونىڭ سوزىنشە، مەملەكەتتىڭ بانكتەردىڭ پروبلەمالى كرەديتتەرىن جابۋعا ارالاسۋى - قازاقستاندىق قارجى سەكتورىنداعى ۇلتتىق بيزنەس مودەلگە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن.

"ساۋىقتىرۋعا از اقشا ءبولىنىپ وتىرعان جوق - 2 ترلن تەڭگە. بىراق ءبىز مىنانى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. نەگىزى بۇل بانكتەردى ەكىنشى رەت قۇتقارۋ (2008-2010 جىلدارى ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى شارالارى بويىنشا ۇلتتىق قوردان قارجى ءبولۋ ارقىلى بانك سەكتورى ءبىر رەت "قۇتقارىلعان" بولاتىن)", - دەگەن ەدى وشاقباەۆ.

وسىلايشا ول قازاقستاننىڭ قازىرگى بانك جۇيەسىن ساۋىقتىرۋ جۇمىستارىن ورىس ساتيريگى ميحايل ەۆگرافوۆيچ سالتىكوۆ-ششەدريننىڭ مىسالىمەن تۇسىندىرەدى. "ورىس بولجامشىسى سالتىكوۆ ششەدرين رەسەي تۋرالى: "مەنى ءجۇز جىلدان كەيىن وياتىپ رەسەيدە نە بولىپ جاتقانىن سۇراڭىزدار: ولار ىشەدى جانە ۇرلايدى", - دەگەن... مۇنى بىزدەگى بانك جۇيەسىنە دە قاتىستىرىپ "بەس-ون جىلدان كەيىن نە بولادى" دەپ سۇراۋعا بولادى. شاماسى تاعى دا قۇتقارىلادى", - دەيدى وشاقباەۆ.

نە دەسەك تە بانك سەكتورىنداعى جاعدايدى رەتتەۋگە قارجى ءبولىندى، ولاردىڭ قاي بانكتەرگە بەرىلەتىنى دە بەلگىلى. ساۋىقتىرۋعا قاتىساتىن دا قاتىسپايتىن دا بىرنەشە بانكتىڭ جاعدايى قانداي ەكەنىن مىسالعا كەلتىردىك. بانكتەردىڭ ساۋىقتىرىلۋى قازاقستاننىڭ قارجى نارىعى ءۇشىن دۇرىس بولۋى دا مۇمكىن. تەك بولىنگەن قارجى تالان-تاراجىعا سالىنباي، بانكتەردىڭ نىعايۋىنا جۇمسالسا بولعانى. الايدا مۇنداي ارەكەت جالعاسا بەرمەي، بانك جۇيەسى دۇرىس جۇمىس ىستەپ، ارى قاراي ءوسىم بولۋ ءۇشىن ۇكىمەت جاڭا مەحانيزم قۇرۋ كەرەك شىعار. ال ەگەر ساراپشىلار ايتقانداي ون جىلدان كەيىن دە بانك سەكتورى بيۋدجەت ەسەبىنەن "قۇتقارىلا" بەرسە، مەملەكەتتىڭ تىرنەكتەپ جيعان قارجىسى "تىستەگەننىڭ اۋزىندا" كەتەتىنى انىق.

“The Qazaq Times”