قازاقستانعا كورشىلەس ەلدەردىڭ اسكەري قۋاتى (3) – قىرعىزستان

قىرعىز رەسپۋبليكاسى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا، الماتى وبلىسى جانە جامبىل وبلىسىمەن شەكارالاسادى. حالىق سانى 6 ميلليون شاماسىندا. جەر اۋماعى 198,5 شارشى شاقىرىم. جەر ءتۇزىلىسى كۇردەلى، كوبى ءۇستىرتتى-تاۋلى ايماقتارعا جاتادى. شىعىستا قىتاي، وڭتۇستىكتە تاجىكستان، باتىستا وزبەكستان قاتارلى ەلدەرمەن شەكتەسەدى. تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى جانە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارى ارقىلى ورتاق قورعانۋ كەلىسىمىنە قول جەتكىزگەن.

قىرعىزستان قارۋلى كۇشتەرى

قىرعىزستان كونستيتۋتسياسى بويىنشا اگرەسسيا مەن اسكەري قۋاتتى كەڭەيتۋگە بولمايتىنى تۋرالى بەلگىلەمە بار. بۇل ميليتاريزاتسياعا جول بەرمەس ءۇشىن جاسالعان.  قىرعىزستان ارمياسى تەك ەلدىڭ حالقى مەن ۇكىمەتىن قورعاۋ ءۇشىن عانا جاساقتالادى.

1994 جىلى 12 قاڭتار كۇنى قىرعىزستان پارلامەنت ارقىلى ارميانى جاساقتاۋ جانە ونى پايدالانۋدىڭ ناقتى ەرەجەلەرىن بەلگىلەدى. اتالعان ەرەجەدە مىناداي بەلگىلەمەلەر بار:

• ارميا تەك ءوزىن-ءوزى قورعاۋ جانە قورعانىستى ماقسات ەتەدى; ەلدىڭ زاڭىنا سايكەس باسقارىلادى;
• ارميانى باسقارۋ بيلىگى ەلدىڭ ەڭ جوعارى بيلىگىندە بولادى;
• اسكەر سانى مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتە الاتىن شامادا ساقتالادى;
• ارمياعا ۇزاق مەرزىمدىك باسقارۋ ەرەجەسىن ەنگىزىلەدى;
• ۇلتتىق قورعانىس ءۇشىن ۇجىمدىق باسقارۋ ءتاسىلى قولدانىلادى;
• قاۋىپ قاتەرلەردىڭ ارتۋىنا بايلانىستى اسكەر سانى ارتتىرىلۋى مۇمكىن; ارميا ەلدىڭ ءداستۇرلى اسكەري نەگىزىندە جانە شەتەلدەردىڭ تاجريبەسىن قابىلداۋ نەگىزىندە دامىتىلادى.

1992 جىلى 29 مامىردا سول كەزدەگى قىرعىزستان پرەزيدەنتى اسقار اقاەۆتىڭ بۇيرىعىمەن قىرعىزستان جەرىندەگى بۇرىنعى كەڭەس وداعى ارمياسى قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ارمياسى بولىپ قۇرىلدى.

1993 جىلعى شەكارالىق قورعانىستى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، رەسەيمەن ارادا كەلىسىمگە قول جەتكىزىپ، رەسەيدىڭ قىرعىزستاندا تۇراتىن شەكارا قورعاۋشى قوسىندارى بىرىكتىرىلىپ، قىرعىزستان شەكارا قورعاۋشى قوسىنى بولىپ وزگەرتىلدى. بۇرىنعى كەڭەس وداعى مەن قىتايدىڭ قىرعىزستان جەرىندەگى شەكارا قورعاۋ قوسىندارىنىڭ ءۇش ۇلكەن كورپۋسى جانە ءبىر كولىكتى كۇزەت قوسىنىنداعى 3500 اسكەري قىزمەتكەر دە قىرعىزستان ۇلتتىق ارمياسىنىڭ شەكارا قورعاۋ قوسىنى قۇرامىنا كىردى.

1999 جىلى 31 مامىردا قىرعىزستان ۇلتتىق شەكارا قورعانىس قوسىنى قۇرىلدى.

1999 جىلى 18 شىلدەدە رەسەيمەن شەكارا قورعاۋ كەلىسىمىنە قول قويدى. كەلىسىم ارقىلى شەكارا قورعاۋ قوسىنىن رەسەي جاعى تەگىن جابدىقتاپ تۇراتىن بولدى.

قىرعىزستان قارۋلى كۇشتەرى بەلسەندى اسكەريلەنگەن قوسىن بولىپ تابىلادى. 2002 جىلعى جاريالانعان ساناق بويىنشا، قىرعىزستان قارۋلى كۇشتەرىندەگى اسكەردىڭ جالپى سانى 14 مىڭ. ونىڭ ىشىندە 9000 بەلسەندى تۇراقتى اسكەر بولىپ سانالادى.

قۇرلىق ارمياسى

قۇرلىقتىق قوسىنىندا 6600 اسكەر بار. ەكى موتواتقىشتار بريگاداسى جانە ەكى موتواتقىشتار پولكى بار. 215 دانا ت-72 تۇرپاتتى تانكپەن جابدىقتالعان. 387 بروندالعان اسكەري كولىك جانە 122 مم ارتيللەرياسىنان 18 داناسى بار.

اۋە ارمياسى

اۋە ارمياسىندا 2400 اسكەر بار بولىپ، ءبىر اۋە قورعانىسى بازاسى جانە 4 رادارلىق لاگەرى بار. اسكەري ۇشاقتارىنىڭ جالپى سانى - 166.

ىشكى اسكەرى

شەكارا قورعانىس قىزمەتىندەگى اسكەرلەردى قوسا العاندا تۇراقتى جاتتىعۋداعى قوسىنى 5 مىڭ ادامدى قۇرايدى. 3000 شەكارا قورعانىس اسكەرلەرى التى شەكارا قورعاۋ كورپۋسىنا بولىنگەن. ىشكى قاۋىپسىزدىكتىڭ ارنايى پوليتسياسى مەن ۇلتتىق گۆارديادا 800 ادام قىزمەت اتقارادى. بۇلارعا قوسا رەسەيدەگى اسكەري اكادەميادا وقىپ جاتقان 400 اسكەري قىزمەتكەر بار.

قورعانىسقا بولىنەتىن بيۋدجەت

سوڭعى 10 جىل ىشىندە قىرعىز ەلىنىڭ اسكەري بيۋدجەتى ءبىر قالىپتى ءوسىپ كەلەدى دەۋگە بولادى. ورتاشا دوللار باعامىمەن ەسەپتەگەندە، قىرعىزستاننىڭ اسكەري بيۋدجەتى 2000 جىلدىڭ وزىنە 1994 جىلداعىدان 69 پايىزعا كوپ. 2003 جىلى اتالعان ەلدىڭ اسكەري ىستەرگە بولگەن قارجىسى 24 ملن اقش دوللارى بولعان. ال قازىرگى كەزدە بۇدان 19 پايىزعا دەيىن ارتتىرىلعان. قىرعىزستان ۇكىمەتى قارۋلى كۇشتى باستى ورىنعا قويىپ كەلەدى.  دەسە دە، ەلدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىنا بايلانىستى قىرعىزستاننىڭ اسكەري بيۋدجەتى تومەن بولىپ سانالادى. الەمدەگى قارۋلى كۇشتەرگە از قارجى بولەتىن ەلدەردىڭ  قاتارىنا جاتادى. بۇل ەلدىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۋاتىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى.

اسكەري تەحنيكاسى

“The Qazaq Times”