Qazaqstanğa körşiles elderdiñ äskeri quatı (3) – Qırğızstan

Qırğız Respublikası Qazaqstannıñ oñtüstik-şığısında, Almatı oblısı jäne Jambıl oblısımen şekaralasadı. Halıq sanı 6 million şamasında. Jer aumağı 198,5 şarşı şaqırım. Jer tüzilisi kürdeli, köbi üstirtti-taulı aymaqtarğa jatadı. Şığısta Qıtay, oñtüstikte Täjikstan, batısta Özbekstan qatarlı eldermen şektesedi. Täuelsiz Memleketter Dostastığı jäne Şanhay Intımaqtastıq Wyımdarı arqılı ortaq qorğanu kelisimine qol jetkizgen.

Qırğızstan Qarulı küşteri

Qırğızstan Konstituciyası boyınşa agressiya men äskeri quattı keñeytuge bolmaytını turalı belgileme bar. Bwl militarizaciyağa jol bermes üşin jasalğan.  Qırğızstan armiyası tek eldiñ halqı men ükimetin qorğau üşin ğana jasaqtaladı.

1994 jılı 12 qañtar küni Qırğızstan Parlament arqılı armiyanı jasaqtau jäne onı paydalanudıñ naqtı erejelerin belgiledi. Atalğan erejede mınaday belgilemeler bar:

• Armiya tek özin-özi qorğau jäne qorğanıstı maqsat etedi; eldiñ zañına säykes basqarıladı;
• armiyanı basqaru biligi eldiñ eñ joğarı biliginde boladı;
• äsker sanı memlekettiñ qauipsizdigin qamtamasız ete alatın şamada saqtaladı;
• armiyağa wzaq merzimdik basqaru erejesin engiziledi;
• wlttıq qorğanıs üşin wjımdıq basqaru täsili qoldanıladı;
• qauip qaterlerdiñ artuına baylanıstı äsker sanı arttırıluı mümkin; armiya eldiñ dästürli äskeri negizinde jäne şetelderdiñ täjribesin qabıldau negizinde damıtıladı.

1992 jılı 29 mamırda sol kezdegi Qırğızstan prezidenti Asqar Aqaevtıñ bwyrığımen Qırğızstan jerindegi bwrınğı Keñes odağı armiyası Qırğız Respublikasınıñ wlttıq armiyası bolıp qwrıldı.

1993 jılğı Şekaralıq qorğanıstı qamtamasız etu üşin, Reseymen arada kelisimge qol jetkizip, Reseydiñ Qırğızstanda twratın şekara qorğauşı qosındarı biriktirilip, Qırğızstan şekara qorğauşı qosını bolıp özgertildi. Bwrınğı Keñes odağı men Qıtaydıñ Qırğızstan jerindegi şekara qorğau qosındarınıñ üş ülken korpusı jäne bir kölikti küzet qosınındağı 3500 äskeri qızmetker de Qırğızstan Wlttıq armiyasınıñ şekara qorğau qosını qwramına kirdi.

1999 jılı 31 mamırda Qırğızstan Wlttıq şekara qorğanıs qosını qwrıldı.

1999 jılı 18 şildede Reseymen şekara qorğau kelisimine qol qoydı. Kelisim arqılı şekara qorğau qosının Resey jağı tegin jabdıqtap twratın boldı.

Qırğızstan Qarulı küşteri belsendi äskerilengen qosın bolıp tabıladı. 2002 jılğı jariyalanğan sanaq boyınşa, Qırğızstan Qarulı küşterindegi äskerdiñ jalpı sanı 14 mıñ. Onıñ işinde 9000 belsendi twraqtı äsker bolıp sanaladı.

Qwrlıq armiyası

Qwrlıqtıq qosınında 6600 äsker bar. Eki motoatqıştar brigadası jäne eki motoatqıştar polki bar. 215 dana T-72 twrpattı tankpen jabdıqtalğan. 387 brondalğan äskeri kölik jäne 122 mm artilleriyasınan 18 danası bar.

Äue armiyası

Äue armiyasında 2400 äsker bar bolıp, bir äue qorğanısı bazası jäne 4 radarlıq lageri bar. Äskeri wşaqtarınıñ jalpı sanı - 166.

İşki äskeri

Şekara qorğanıs qızmetindegi äskerlerdi qosa alğanda twraqtı jattığudağı qosını 5 mıñ adamdı qwraydı. 3000 şekara qorğanıs äskerleri altı şekara qorğau korpusına bölingen. İşki qauipsizdiktiñ arnayı policiyası men Wlttıq gvardiyada 800 adam qızmet atqaradı. Bwlarğa qosa Reseydegi äskeri akademiyada oqıp jatqan 400 äskeri qızmetker bar.

Qorğanısqa bölinetin byudjet

Soñğı 10 jıl işinde qırğız eliniñ äskeri byudjeti bir qalıptı ösip keledi deuge boladı. Ortaşa dollar bağamımen eseptegende, Qırğızstannıñ äskeri byudjeti 2000 jıldıñ özine 1994 jıldağıdan 69 payızğa köp. 2003 jılı atalğan eldiñ äskeri isterge bölgen qarjısı 24 mln AQŞ dolları bolğan. Al qazirgi kezde bwdan 19 payızğa deyin arttırılğan. Qırğızstan ükimeti Qarulı küşti bastı orınğa qoyıp keledi.  Dese de, eldiñ ekonomikalıq quatına baylanıstı Qırğızstannıñ äskeri byudjeti tömen bolıp sanaladı. Älemdegi Qarulı küşterge az qarjı böletin elderdiñ  qatarına jatadı. Bwl eldiñ Qarulı küşteriniñ quatına tikeley äser etedi.

Äskeri tehnikası

“The Qazaq Times”