تاۋەلسىزدىگىمىزگە شيرەك عاسىر تولعانىمەن، حالىق اراسىندا باسپانا ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن كۇرمەۋىن شەشە الماي كەلەدى. كوبىنە جوو بىتىرگەن جاس ماماندار مەن جاس وتباسىلار قالادا تۇرعىلىقتى جەرى بولماعاندىقتان پاتەر جالداپ تۇرۋعا ءماجبۇر. ال الماتى، استانا قالالارىندا جۇمىس ورىندارى كوپ بولعانىمەن، جۇمىس ىستەيتىن جاستاردىڭ تۇراتىن باسپانا تابۋى قيىن بولىپ وتىر.
پاتەر اقىسى جانە جالاقى
سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس الماتى قالاسىنان ءبىر بولمەلى پاتەردى جالعا الۋ ءۇشىن 75-160 مىڭ شاماسىندا (پاتەردىڭ ورنالاسقان اۋدانىنا بايلانىستى) اقشا كەتەدى ەكەن، كوبىنە كوممۋنالدىق تولەمدى قوسپاعاندا. ال استانا قالاسىندا ەكسپو-2017 كورمەسىنىڭ قارساڭىندا پاتەرلەردىڭ باعاسى تىم شارىقتاپ كەتتى. استانا اكىمدىگى وسى ايدا قالاداعى جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەردىڭ باعاسىن تۇراقتى ۇستاۋ ءۇشىن ارنايى جوبالاردى قولعا العان بولاتىن. بىراق اكىمدىك قانشالىقتى ءجىتى باقىلاعانىمەن، پاتەرلەردىڭ باعاسى وسى كۇننىڭ وزىندە ءبىر بولمەگە 100 مىڭنىڭ توڭىرەگىندە ەكەنى بەلگىلى.
ەندى قازاقستانداعى ورتاشا جالاقى مەن كۇن-كورىس دەڭگەيىن ەسەپتەي وتىرىپ، پاتەرگە تولەيتىن اقشانى شىعارىپ كورەيىك. سوڭعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس، قازاقستانداعى ورتاشا جالاقى مولشەرى 140,3 مىڭ تەڭگە ەكەن. ال ءبىر ايعا ازىق-تۇلىك پەن باسقا شىعىنداردى ەسەپتەي كەلە، كۇن-كورىس باعاسى 23 مىڭنىڭ شاماسىندا. سونىمەن، ورتاشا جالاقى 140 مىڭنان 23 مىڭدى الىپ تاستاساق، 117 مىڭ قالادى، ال 100 مىڭى كوممۋنالدى تولەمدەرىمەن پاتەرگە جۇمسالسا، ورتا ەسەپپەن 15 مىڭ تەڭگەدەي عانا اقشا ارتىلىپ وتىرادى ەكەن. بىراق بۇل جالپى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر. شىندىعىندا، كوبىنە جاستاردىڭ اراسىندا، اقشا ءبىر جالاقىدان ەكىنشىسىنە جەتپەي جاتادى. بۇل حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ تومەندىگىنىڭ كورىنىسى دەۋگە بولا ما؟ ويلانارلىق سۇراق...
باسپاناعا بايلانىستى نەسيەلەردى قاي بانكتە راسىمدەگەن ءتيىمدى؟
جالپى ەلىمىزدە باسپاناعا بايلانىستى نەسيەنىڭ كوبى جانە دەپوزيتتەر «قازاقستان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق-دا راسىمدەلەدى ەكەن. اتالمىش بانك 2016 جىلى 148 ملرد تەڭگەگە نەسيە بەرگەن، بۇل ەلدەگى بارلىق بانكتىڭ بەرگەن نەسيەسىنىڭ 2/3 قۇرايدى.
«2017 جىلدىڭ العاشقى 6 ايىندا «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا جالدامالى جانە نەسيەلىك باسپانا باعىتىندا 100 شارشى مەتر باسپانا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. سونىمەن بىرگە نەسيەلىك باسپانا قۇرىلىسىن 5,7 ملرد تەڭگەگە قارجىلاندىرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قۇندى قاعازدارى ساتىپ الىنادى. سۋبسيديالاناتىن يپوتەكالىق تۇرعىن ءۇي نەسيەسى 10 ملرد تەڭگە بولادى، قۇرىلىس سالۋشىلار 15,7 ملرد تەڭگەگە سۋبسيديالانادى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قولداۋ كورسەتۋدە «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» 75 ملرد 168 ملن تەڭگەگە نەسيە بەرەدى، سونداي-اق تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناقتارىن جاساۋعا 110 مىڭ جاڭا كەلىسىمشارت جاسالعان»، – دەلىنگەن «بايتەرەك» ۇبح» اق باسقاراماسىنىڭ توراعاسى ەربولات دوساەۆتىڭ abctv.kz سايتىندا جاريالانعان بايانداماسىندا.
سونىمەن قاتار، 2016 جىلى بەرىلگەن 10 يپوتەكالىق قارىزدىڭ 9-ىن «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق قارجىلاندىرعان. بىلتىرعى جىلى قورىتىندىسى جونىنەن ەلدەگى يپوتەكالىق نەسيە بەرۋ نارىعىنىڭ السىرەگەنىن كورىپ وتىرمىز. شىنايى جالاقىنىڭ تومەندەۋى – ەل ازاماتتارىنىڭ جاڭا قارىز الۋعا دەگەن سۇرانىسىن تومەندەتتى. قارىزدى تولەۋ – بەرىلەتىن قارىزدان باسىم بولىپ وتىر. جاڭا يپوتەكالىق نەسيە بەرۋدىڭ 90%-ى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق ۇلەسىنە تيەسىلى جانە بانكتىڭ يپوتەكالىق نەسيە بەرۋ نارىعىنداعى ءرولى 2017 جىلى ودان ءارى نىعايا تۇسەدى.
نەسيەنى نەشە جىل تولەۋ كەرەك بولادى؟
ال «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ارقىلى راسىمدەلەتىن دەپوزيت بويىنشا، ءبىر بولمەلى پاتەردىڭ باعاسى استانا مەن الماتى قالالارىندا 6 ميلليوننان، ال ەكى بولمەلى پاتەر 8 ميلليوننان باستالادى. ال قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرلەرىندە، سايكەسىنشە، 6 جانە 8 ميلليون تەڭگەدەن. ەندى جوعارىدا ايتىلعان ەسەپكە سايكەس، ارتىلعان 15 مىڭدى (العاشقى جارناسىز) ايىنا ءبىر رەت سالىپ وتىرعاندا تەك 33 جىلدان كەيىن عانا پاتەردىڭ تولىق يەسى اتانۋعا بولادى ەكەن. ال بانكتىڭ نەسيەسى تەك 6 جىلدان باستاپ 25 جىلعا دەيىن عانا بەرىلەدى. وسى قاراپايىم ەسەپپەن جاستاردىڭ ءوز پاتەرىن ساتىپ الۋى جانە باسپانامەن قامتىلۋى ۇلكەن ماسەلە بولىپ وتىرعانى بەلگىلى.
قانداي جەڭىلدىكتەر مەن ارنايى باعدارلامالار قاراستىرىلعان؟
سونىمەن قوسا، وسى جىلى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» جاستارعا جانە جۇبايلار 29 جاسقا تولماعان جاعدايدا بەرىلەتىن ارنايى جەڭىلدىكتەر مەن باعدارلامالار دا الىنىپ تاستالعان. بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا وسى سەكىلدى باعدارلامالار قاراستىرىلماي وتىر.
جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا قانداي وزگەرىستەر بار؟
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 2016 جىلدىڭ قاڭتار-جەلتوقسان ايلارى ارالىعىندا ەلىمىزدە 190 209 تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ-ساتۋ (2015 جىلى بۇل كورسەتكىش 166 045 بولعان) كەلىسىمى جاسالعان. بىلتىر ەڭ كوپ كەلىسىم جەلتوقسان ايىندا (18627) جاسالسا، ەڭ از كەلىسىم قاڭتار ايىندا (10259) جاسالعان. مامىر، ماۋسىم، قىركۇيەك جانە قازان ايلارىندا كەلىسىم سانى ءبىرشاما تۇسكەن. 2016 جىلى ساتىپ الۋ-ساتۋ كەلىسىمىنىڭ ەڭ كوپ جاسالعان جەرى – استانا (26,5 مىڭ) مەن الماتى (28,5) قالاسى، ەلىمىزدە جاسالعان كەلىسىمدەردىڭ ۇشتەن ءبىرى وسى قالالاردا. 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا استاناداعى تۇرعىن ءۇي نارىعىنىڭ ءوسۋ بەلسەندىلىگى الماتىعا قاراعاندا تومەن. ال الماتىدا كەرىسىنشە نارىق بەلسەندىلىگى ارتقان. بىلتىر استانادا جاسالعان كەلىسىمنىڭ باسىم بولىگى جەلتوقسان ايىندا جاسالعان، ياعني ول قاراشا ايىمەن سالىستىرعاندا 23,4%-عا كوپ. الماتىدا دا جەلتوقسان ايىندا كەلىسىم كوپ جاسالىپ، قاراشا ايىمەن سالىستىرعاندا 16,6%-عا كوپ بولعان.
فوتو: abctv.kz
پاتەر يەلەرىنىڭ جالعا بەرىلەتىن مۇلىكتى زاڭداستىرعانى كىمگە ءتيىمدى؟
تەك استانا قالاسى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىس دەپارتامەنىنىڭ (مكد) مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قالانىڭ تۇرعىن ءۇي قورىندا 238 مىڭ پاتەر بار. رەسمي ەمەس مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، ونىڭ شامامەن 10%-ىن جەكە كاسىپكەرلەر (جك) جانە جەكە تۇلعالار جالعا بەرەدى. 2016 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي 11,8 مىڭ كاسىپكەر جانە 480 جەكە تۇلعا باسپانانى جالعا بەرىپ زاڭدى تابىس تاۋىپ، تۇسكەن تابىستان سالىق تولەپ وتىرعان. 2017 جىلدىڭ باسىنان باستاپ تاعى 253 كاسىپكەر مەن 28 جەكە تۇلعا تىركەلگەن. بۇل جۇيە زاڭداستىرىلعالى بەرى دە جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەردىڭ باعاسى دا ۇكىمەتكە تولەنەتىن سالىق ەسەبىنەن قىمباتتاپ وتىر.
الماتى قالاسى بويىنشا مامىر ايىنداعى جىلجىمايتىن مۇلىك باعاسى:
فوتو: QT
مامىر ايىنداعى كورسەتكىش بويىنشا جالعا بەرىلەتىن جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ باعاسى:
فوتو: QT
ەكونوميست راسۋل رىسمامبەتتىڭ جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنداعى وزگەرىستەر مەن بولجامدارىنا توقتالىپ وتسەك:
"1-2 جىلدىڭ ىشىندە پاتەر باعالارى تومەندەۋى مۇمكىن. وعان سەبەپ، ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ ناشارلاۋى. ال الەۋمەتتىك ۇيلەر سالىنىپ جاتىر. سودان ۇسىنىس كوبەيىپ، سۇرانىس بۇرىنعى دەڭگەيدە قالادى دەپ كۇتىلۋدە. ال جاستارعا قاراستىرىلعان جەڭىلدىكتەر مەن باعدارلامالارعا كەلەتىن بولساق، ونىڭ اسا قاجەتتى دە جوق دەپ ويلايمىن. ءتىپتى جاس ماماندارعا ءۇيدى دە ساتىپ الۋ اسا كەرەك ەمەس. ويتكەنى، مامان ءبىر جەردە تۇراقتاپ قالسا، ول تەك ءبىر باسشىنىڭ قۇزىرىندا قالىپ، دامىماي قالادى. ودان دا ءجيى جەر اۋىستىرىپ، مانساپ بويىنشا دا دامىعان ءجون. ال دوللاردىڭ باعامىنا كەلەتىن بولساق، ول پاتەرلەردىڭ، ۇيلەردىڭ باعاسىنا تىكەلەي اسەر ەتۋى عاجاپ ەمەس. قۇرىلىس جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقاندا كەرەكتى ماتەريالدار شيكىزات، ارماتۋرا، كابەل سەكىلدى باسقا كومپونەنتتەر دوللارعا ساتىلىپ الىنادى. سوعان سايكەس ولاردىڭ تەڭگە قۇنى ءوسىپ وتىرادى".
قورىتىندىلاي كەلە، جاقىن ارادا جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بايقالمايتىن سەكىلدى. بىراق جالعا بەرىلەتىن جانە ساتىلاتىن پاتەرلەردىڭ باعاسى تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا سايكەس كەلمەيتىندىگىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەپ وتىرمىز. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق رەفورمالار ازىرلەۋ كەرەك نەمەسە قىمباتشىلىقتان قۇتىلۋدىڭ باسقا دا جولدارىن قاراستىرۋ قاجەت سەكىلدى.
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
بىشكەكتە كاسىپكەرلەر جاڭا سالىق ەرەجەلەرىنە قارسى اكتسيا وتكىزدى
موڭعوليا استاناسىندا جاپپاي نارازىلىق شەرۋلەرى ءوتتى
ەكىباستۇزدا جىلۋ جەلىسىندەگى اقاۋعا "ستانتسيا قىزمەتكەرىنىڭ قاتەلىگى" سەبەپ بولعانى ايتىلدى
