Täuelsizdigimizge şirek ğasır tolğanımen, halıq arasında baspana mäselesi äli künge deyin kürmeuin şeşe almay keledi. Köbine JOO bitirgen jas mamandar men jas otbasılar qalada twrğılıqtı jeri bolmağandıqtan päter jaldap twruğa mäjbür. Al Almatı, Astana qalalarında jwmıs orındarı köp bolğanımen, jwmıs isteytin jastardıñ twratın baspana tabuı qiın bolıp otır.

Päter aqısı jäne jalaqı

Soñğı mälimetterge säykes Almatı qalasınan bir bölmeli päterdi jalğa alu üşin 75-160 mıñ şamasında (päterdiñ ornalasqan audanına baylanıstı) aqşa ketedi eken, köbine kommunaldıq tölemdi qospağanda. Al Astana qalasında EKSPO-2017 körmesiniñ qarsañında päterlerdiñ bağası tım şarıqtap ketti. Astana äkimdigi osı ayda qaladağı jalğa beriletin päterlerdiñ bağasın twraqtı wstau üşin arnayı jobalardı qolğa alğan bolatın. Biraq äkimdik qanşalıqtı jiti baqılağanımen, päterlerdiñ bağası osı künniñ özinde bir bölmege 100 mıñnıñ töñireginde ekeni belgili.

Endi Qazaqstandağı ortaşa jalaqı men kün-köris deñgeyin eseptey otırıp, päterge töleytin aqşanı şığarıp köreyik. Soñğı statistikalıq mälimetterge säykes, Qazaqstandağı ortaşa jalaqı mölşeri 140,3 mıñ teñge eken. Al bir ayğa azıq-tülik pen basqa şığındardı eseptey kele, kün-köris bağası 23 mıñnıñ şamasında. Sonımen, ortaşa jalaqı 140 mıñnan 23 mıñdı alıp tastasaq, 117 mıñ qaladı, al 100 mıñı kommunaldı tölemderimen päterge jwmsalsa, orta eseppen 15 mıñ  teñgedey ğana aqşa artılıp otıradı eken. Biraq bwl jalpı statistikalıq mälimetter. Şındığında, köbine jastardıñ arasında, aqşa bir jalaqıdan ekinşisine jetpey jatadı. Bwl halıqtıñ äleumettik jağdayınıñ tömendiginiñ körinisi deuge bola ma? Oylanarlıq swraq...

Baspanağa baylanıstı nesielerdi qay bankte räsimdegen tiimdi?

Jalpı elimizde baspanağa baylanıstı nesieniñ köbi jäne depozitter «Qazaqstan twrğın üy qwrılıs jinaq banki» AQ-da räsimdeledi eken. Atalmış bank  2016 jılı 148 mlrd teñgege nesie bergen, bwl eldegi barlıq banktiñ bergen nesiesiniñ 2/3 qwraydı.

«2017 jıldıñ alğaşqı 6 ayında «Nwrlı jer» bağdarlaması ayasında jaldamalı jäne nesielik baspana bağıtında 100 şarşı metr baspana beru josparlanıp otır. Sonımen birge nesielik baspana qwrılısın 5,7 mlrd teñgege qarjılandıru üşin jergilikti atqaruşı organdardıñ qwndı qağazdarı satıp alınadı. Subsidiyalanatın ipotekalıq twrğın üy nesiesi 10 mlrd teñge boladı, qwrılıs saluşılar 15,7 mlrd teñgege subsidiyalanadı. Twrğın üy qwrılısına qoldau körsetude «Twrğın üy qwrılıs jinaq banki» 75 mlrd 168 mln teñgege nesie beredi, sonday-aq twrğın üy qwrılıs jinaqtarın jasauğa 110 mıñ jaña kelisimşart jasalğan», – delingen «Bäyterek» WBH» AQ basqaramasınıñ törağası Erbolat Dosaevtıñ  abctv.kz saytında jariyalanğan bayandamasında.

Sonımen qatar, 2016 jılı berilgen 10 ipotekalıq qarızdıñ 9-ın «Twrğın üy qwrılıs jinaq banki» AQ qarjılandırğan. Bıltırğı jılı qorıtındısı jöninen eldegi ipotekalıq nesie beru narığınıñ älsiregenin körip otırmız. Şınayı jalaqınıñ tömendeui – el azamattarınıñ jaña qarız aluğa degen swranısın tömendetti. Qarızdı töleu – beriletin qarızdan basım bolıp otır. Jaña ipotekalıq nesie berudiñ 90%-ı «Twrğın üy qwrılıs jinaq banki» AQ ülesine tiesili jäne banktiñ ipotekalıq nesie beru narığındağı röli 2017 jılı odan äri nığaya tüsedi.

Nesieni neşe jıl töleu kerek boladı?

Al «Twrğın üy qwrılıs jinaq banki» arqılı räsimdeletin depozit boyınşa, bir bölmeli päterdiñ bağası Astana men Almatı qalalarında 6 millionnan, al eki bölmeli päter 8 millionnan bastaladı. Al Qazaqstannıñ basqa öñirlerinde, säykesinşe, 6 jäne 8 million teñgeden. Endi joğarıda aytılğan esepke säykes, artılğan 15 mıñdı (alğaşqı jarnasız) ayına bir ret salıp otırğanda tek 33 jıldan keyin ğana päterdiñ tolıq iesi atanuğa boladı eken. Al banktiñ nesiesi tek 6 jıldan bastap 25 jılğa deyin ğana beriledi. Osı qarapayım eseppen jastardıñ öz päterin satıp aluı jäne baspanamen qamtıluı ülken mäsele bolıp otırğanı belgili.

Qanday jeñildikter men arnayı bağdarlamalar qarastırılğan?

Sonımen qosa, osı jılı «Twrğın üy qwrılıs jinaq bankiniñ» jastarğa jäne jwbaylar 29 jasqa tolmağan jağdayda beriletin arnayı jeñildikter men bağdarlamalar da alınıp tastalğan. Bank qızmetkerleriniñ aytuınşa, qazirgi tañda osı sekildi bağdarlamalar qarastırılmay otır.

Jıljımaytın mülik narığında qanday özgerister bar?

Wlttıq ekonomika ministrligi statistika komitetiniñ mälimetine süyensek, 2016 jıldıñ qañtar-jeltoqsan ayları aralığında elimizde 190 209 twrğın üy satıp alu-satu (2015 jılı bwl körsetkiş 166 045 bolğan) kelisimi jasalğan. Bıltır eñ köp kelisim jeltoqsan ayında (18627) jasalsa, eñ az kelisim qañtar ayında (10259) jasalğan. Mamır, mausım, qırküyek jäne qazan aylarında kelisim sanı birşama tüsken. 2016 jılı satıp alu-satu kelisiminiñ eñ köp jasalğan jeri – Astana (26,5 mıñ) men Almatı (28,5) qalası, elimizde jasalğan kelisimderdiñ üşten biri osı qalalarda. 2015 jılmen salıstırğanda Astanadağı twrğın üy narığınıñ ösu belsendiligi Almatığa qarağanda tömen. Al Almatıda kerisinşe narıq belsendiligi artqan. Bıltır Astanada jasalğan kelisimniñ basım böligi jeltoqsan ayında jasalğan, yağni ol qaraşa ayımen salıstırğanda 23,4%-ğa köp. Almatıda da jeltoqsan ayında kelisim köp jasalıp, qaraşa ayımen salıstırğanda 16,6%-ğa köp bolğan.

Foto: abctv.kz

Päter ieleriniñ jalğa beriletin mülikti zañdastırğanı kimge tiimdi?

Tek Astana qalası boyınşa memlekettik kiris departameniniñ (MKD) mälimetine süyensek, qalanıñ twrğın üy qorında 238 mıñ päter bar. Resmi emes mälimetterge jüginsek, onıñ şamamen 10%-ın jeke käsipkerler (JK) jäne jeke twlğalar jalğa beredi. 2016 jıldıñ soñına qaray 11,8 mıñ käsipker jäne 480 jeke twlğa baspananı jalğa berip zañdı tabıs tauıp, tüsken tabıstan salıq tölep otırğan. 2017 jıldıñ basınan bastap tağı 253 käsipker men 28 jeke twlğa tirkelgen. Bwl jüye zañdastırılğalı beri de jalğa beriletin päterlerdiñ bağası da ükimetke tölenetin salıq esebinen qımbattap otır.

Almatı qalası boyınşa mamır ayındağı jıljımaytın mülik bağası:

Foto: QT

Mamır ayındağı körsetkiş boyınşa jalğa beriletin jıljımaytın müliktiñ bağası:

Foto: QT

Ekonomist Rasul Rısmambettiñ jıljımaytın mülik narığındağı özgerister men boljamdarına toqtalıp ötsek:

"1-2 jıldıñ işinde päter bağaları tömendeui mümkin. Oğan sebep, ekonomikalıq jağdaydıñ naşarlauı. Al äleumettik üyler salınıp jatır. Sodan wsınıs köbeyip, swranıs bwrınğı deñgeyde qaladı dep kütilude. Al jastarğa qarastırılğan jeñildikter men bağdarlamalarğa keletin bolsaq, onıñ asa qajetti de joq dep oylaymın. Tipti jas mamandarğa üydi de satıp alu asa kerek emes. Öytkeni, maman bir jerde twraqtap qalsa, ol tek bir basşınıñ qwzırında qalıp, damımay qaladı. Odan da jii jer auıstırıp, mansap boyınşa da damığan jön. Al dollardıñ bağamına keletin bolsaq, ol päterlerdiñ, üylerdiñ bağasına tikeley äser etui ğajap emes. Qwrılıs jwmıstarı jürip jatqanda kerekti materialdar şikizat, armatura, kabel' sekildi basqa komponentter dollarğa satılıp alınadı. Soğan säykes olardıñ teñge qwnı ösip otıradı".

Qorıtındılay kele, jaqın arada jıljımaytın mülik narığında aytarlıqtay özgerister bayqalmaytın sekildi. Biraq jalğa beriletin jäne satılatın päterlerdiñ bağası twrğındardıñ äleumettik jağdayına säykes kelmeytindigin tağı bir märte däleldep otırmız. Bwl mäseleni şeşu üşin ekonomikalıq reformalar äzirleu kerek nemese  qımbatşılıqtan qwtıludıñ basqa da joldarın qarastıru qajet sekildi.

"The Qazaq Times”