قىتايداعى قازاقتارعا جاسالىپ جاتقان ساياسي قىسىم مەن قۋدالاۋ ونداعى قازاق قالامگەرلەرىنە دە ۇلكەن سوققى بولىپ ءتيدى. ءتىپتى، بۇل قولدان جاسالعان ساياسي جاعداي شىڭجاڭداعى قازاق ادەبيەتىن توقىراتىپ تاستادى دەۋگە بولادى. وسى جانە وزگە دە شەت جۇرتتاعى قازاق قالامگەرلەرىنىڭ تاعدىرى تۋرالى اقىن مۇرات شايمارانۇلىنىڭ مىنا ءبىر سونى ويلارىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
2019 جىلى باستالعان الەمدىك پاندەميا ادامزات ومىرىنە زور وزگەرىستەر اكەلگەنى بەلگىلى. سونىڭ سالدارىنان ءوندىرىستىڭ تۇرالاۋى، ەكونوميكانىڭ شاتقاياقتاۋى، ءتۋريزمنىڭ كەرى كەتۋى، ءتىپتى رۋحانيات دۇنيەسىنىڭ ءبىر بولىگى بولعان ادەبيەتكە دە بەلگىلى دەڭگەيدە اسەر ەتۋى ءبارىمىزدى الاڭداتىپ وتىر. باسقاسىن سول سالانىڭ ماماندارى ايتا جاتار، ءبىز موينىمىزعا العان مىندەتىمىز رەتىندە شەتەلدەگى قازاق ادەبيەتىنە مۇمكىندىگىمىز جەتكەنشە شولۋ جاساپ كورەيىك. ەسكەرتە كەتەرىمىز، ءبىز "مۇمكىندىگىمىز جەتكەنشە" دەگەن ءسوزدى تەگىن ايتىپ وتىرعان جوقپىز. وعان سەبەپ، ءبىز قىتايداعى قازاق ادەبيەتى حاقىندا اقپارات الۋ ماقساتىمەن سول جاقتاعى جازارمان-سىزارماندارمەن حابارلاسىپ كوردىك. حابارلاسىپ كوردىك تە، كوڭىلىمىزدى الاڭعا، ءۇمىتىمزدى ۇرەيگە الدىردىق. شىنىن ايتقاندا، ول جاقتاعى قازاق جازارماندارىنىڭ قالى تىم مۇشكىل، تىم قاتال ءتارتىپ پەن باقىلاۋدىڭ استىندا ەكەن. ءبىزدىڭ ساۋالىمىزدان ات-تونىن الا قاشقاندار كوپ بولدى. يا، ولاردى مەن ابدەن تۇسىنەم. قىلىشىنان قان تامعان بيلىكتىك يتپەگىندە ءومىر ءسۇرۋدىڭ نە ەكەنىن قازاق قالامگەرلەرى، سونىڭ ىشىندە كەڭەستىك جۇيەنى كورە قالعاندارى جاقسى بىلەر. مۇمكىن، قىتايداعى قازىرگى ساياسي تسەنزۋرا اتالمىش "مادەنيەت توڭكەرىسىنەن دە" اسىپ تۇسكەن شىعار...
مەن باياندامدى كوڭىلسىز ءھام اۋىر مازمۇنمەن باستاعانىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىن. دەسەدە، شىندىقتىڭ جاسىرىپ قالا المايمىز.
ەندى نەگىزگى تاقىرىپقا ورالايىق. ەڭ الدىمەن قىتايداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ بيىلعى ءبىر جىلدىق جەتىستىگىن باعامدايىن. قىتايداعى قازاق ادەبيەتىنەن باستاۋىمنىڭ وزىندىك سەبەبى دە جوق ەمەس، قىتايداعى قازاق ادەبيەتى قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ جەمىستى دە كوركەم ءبىر باعى سەكىلدى. قازاقستانداعى قازاق ادەبيەتىنەن كەيىنگى اسا اۋقىمدى، عاسىردان ۇزاق تاريحى، قارىمدى قالامگەرلەرى، ءتىپتى قىتايدىڭ ءىشى مەن سىرتىنا تانىس كلاسسيكتەرى بار ۇلكەن ادەبيەت، كوكجيەگى كەڭ رۋحاني كەڭىستىك. كەشەگى اقىت ءۇلىمجى، تاڭجارىق جولدىۇلى، كودەك مارالباي، قاجىعۇمار شابدان، ومارعازى ايتان، جاقسىلىق ءساميت، سەرىك قاپشىقباي، عاپپار ءبىلالدار، بۇگىنگى ورازحان احمەت، جۇماباي ءبىلال، اكبار ءماجيت، ءشامىس قۇمار سەكىلدى تانىمال تۇلعالار سوزىمىزگە دالەل بولا الادى.
ەندەشە، سول ورتادا مەكەندەپ جاتقان ەكى ميلليونعا جۋىق حالىقتىڭ ادەبيەتى دە، جوعارىدا ءبىز ايتقان ءتۇرلى جاعداياتتارعا قاراماستان، ءوز ءداستۇرىن جالعاستىرىپ جاتىر.
بيىلعى ادەبي وقيعا رەتىندە قازاق ولەڭىنە جاڭا فورما، تىڭ سەرپىلىس اكەلگەن اسا كورنەكتى اقىن، جازۋشى، دراماتۋرگ، قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى ومارعازى ايتانۇلىنىڭ توقسان جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان ەسكە الۋ شارالارى مەن بۇگىنگى قاراسوزدىڭ حاس شەبەرى، كورنەكتى جازۋشى، وقىرماندارىنا "قۇمداعى ىزدەر", "وزگەرگەن ءوڭىر", "تولقىندى كول", "امانات", "كوكتەمگى ويلار" سياقتى كەسەك تۋىندىلار سىيلاعان ورازحان احمەتتىڭ سەكسەننىڭ سەڭگىرىن اسقان مەرەيتويىن ايىرىقشا اتاپ وتكىمىز كەلەدى. بۇگىنگى ىندەت جاعدايىن ەسكەرگەندىكتەن نەمەسە شينجاڭداعى از ۇلتارعا دەگەن ساياسي قىسىمنىڭ سالدارى بولسا كەرەك، ەكى قالامگەردىڭ اتاۋلى كۇنى شاعىن عانا شارالارمەن شەكتەلدى. ومارعازى ايتانۇلى حاقىندا جازىلعان جەتى-سەگىز ماقالا ادەبي باسىلىمدار مەن سايتتاردا جاريالانعانى بولماسا، باسقا ادەبي قيمىلدار وتكىزىلمەدى. بۇل جەردە ومارعازى ايتانۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان اسان ابەۋۇلىنىڭ، ۇمتىل زاردىقانۇلىنىڭ ماقالالارىن اتاپ وتكەنىمىز ءجون سەكىلدى. ال، ورازحان احمەتۇلىنا كورسەتىلگەن قۇرمەت بيىلعى جىلدىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتار جاڭالىعى دەۋگە بولادى. قىتايداعى قازاق پروزاسىنا كەڭ تىنىس، سونى سەرپىلىس الا كەلگەن قابىرعالى قالامگەردىڭ ون تومدىعى تاياۋدا عانا ىلە حالىق باسپاسىنان جارىق كوردى. جازۋشىنىڭ قارىمى مەن سۋرەتكەرلىگىن ايگىلەيتىن "قۇمداعى ىزدەر" رومانى الماتىداعى "مەرەي" باسپاسىنان باسىلىپ شىعىپ، قازاقستانداعى وقىرمانداردىڭ قولىنا ءتيدى. "قۇمداعى ىزدەر" قىتايداعى "مادەنيەت توڭكەرىسى" كەزىندەگى قازاق زيالىلارىنىڭ الماعايىپ، الاساپىران تاعدىرىن، قۋعىن-سۇرگىندەگى قيامەتتى ءومىرىن ارقاۋ ەتكەن قۇندى شىعارما. اۋەزوۆتى وزىنە ۇستاز ساناعان قالامگەردىڭ ءتىلى دە تىم شۇرايلى، كوركەم. سۋرەتكەردىڭ قالامىنان تۋعان ادام بەينەلەرى وقىرمان ەسىنەن ەش كەتپەيدى. كوپ ۋاقىتتان بەرى وقىرمان ىقىلاسىنا بولەنىپ كەلە جاتقانى دا سوندىقتان بولسا كەرەك. وسىندايدا ايتا كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن، قالامگەردىڭ ەل-جۇرتى ءوز پەرەزەنتىن ارداقتاپ، جازۋشى دۇنيەگە كەلگەن ءۇيسىن تاۋىنىڭ باۋرايىنداعى اۋليە شوقىنىڭ ءبىر تەكشەسىن "ورازحان تەكشەسى" دەپ اتادى. بۇل دا ارعى بەتتەگى اعايىنداردىڭ ادەبيەتكە دەگەن ىستىق ىقىلاسى مەن وشپەس ماحابباتىنىڭ بەلگىسى دەپ تۇسىنگەنىمىز ءابزال.
تاعى ءبىر ۇلكەن ادەبي ۋاقيعا رەتىندە جاقىندا عانا "مەرەي" باسپاسىنان جارىق كورگەن جازۋشى جۇماباي ءبىلالۇلىنىڭ "قيان شەت", "جەتى قاراقشى" كىتاپتارىن اتاۋعا مىندەتتىمىز. جۇماباي ءبىلالۇلى قىتايدا ەڭ كوپ وقىلاتىن جانە الەمگە تانىمال قىتاي جازۋشىلارى مەن سىنشىلارىنىڭ جوعارى باعاسىن الىپ جۇرگەن قالامگەر. جۇماباي شىعارماشىلىعى قىتاي قازاق ادەبيەتىنە عانا ەمەس، بۇكىل قىتاي ادەبيەتىنە تىڭ سارىن، ۇلكەن جاڭالىق بوپ كەلگەنى اقيقات. قىتاي قازاق قالامگەرلەرى ىشىندە شىعارمالارى قىتاي تىلىنە اۋدارىلىپ، مول تيراجبەن التى توم بوپ شىققان تۇڭعىش قازاق جازۋشىسى دا وسى جۇماباي ءبىلالۇلى!
"ارۋلار", " بوز جىگىتتەر" سەكىلدى ەكى روماندى قامتىعان كىتاپتىڭ "قيان شەت" اتالۋى تەگىن ەمەس. مەيلى "ارۋلارىندا", مەيلى "بوز جىگىتتەرىندە" بولسىن جازۋشى تاريحي وتانىنان قيان شەتتە - وزگە ەلدىڭ قۇرامىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇلتتىڭ مىنەزىن، بولمىسىن، تاعدىرىن، ماحابباتى مەن عاداۋاتىن، ۋاقىت تەگەرشىگىمەن بىرگە قۇندىقىققا دەگەن كوزقاراستىڭ وزگەرۋىن، كەشە مەن بۇگىننىڭ اراسىندا جاتقان ۇلانقايىر الشاقتىقتى جانە سودان تۋعان قايشىلىقتار مەن تراگەديانى الەمدىك وزىق ادەبيەتتىڭ مانەرىمەن اسا شەبەر سۋرەتتەيدى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز شىعارماعا جان-جاقتى تالداۋ جاساۋ ەمەس، كوتەرگەن تاقىرىبى مەن يدەياسىنان از دا بولسا ماعلۇمات بەرۋ. وسىندايدا ەسكە تۇسەدى، جۇماباي ءبىلالۇلىنىڭ شىعارمالارىنا قىتايداعى قازاق قالامگەرلەرىنەن باستاپ، قىتايدىڭ اسا تانىمال سىنشى-قالامگەرلەرى دە جوعارى باعا بەرىپتى. سول باعالاردىڭ بىرنەشەۋىن تىلگە تيەك ەتە كەتەيىن: "ەڭ ماڭىزدىسى، ءوز ۇلتىنىڭ پەرەزەنتى رەتىندە جۇماباي ءبىلالۇلى تۋعان توپىراعىنا تەرەڭ تامىر تارتىپ، جانارىن ادامزاتتىق ويلاردىڭ اسقارىنا قادايدى. ول وڭىرلىك شەڭبەردەن اسىپ توگىلىپ جالپىلىققا قاراي، ۇلتتىق شەڭبەردەن القىپ شىعىپ الەمدىك كەڭىستىككە ۇدىرە تارتىپ بارادى. ونىڭ شىعارمالارىندا ادامزاتتىڭ مۇڭى، الەمنىڭ تاعدىرى جاتىر. مەن جۇماباي ءبىلالۇلىن دۇنيەگە تانىمال قالامگەرلەردىڭ دەڭگەيىندە دەپ ويلايمىن",-دەيدى قىتايدىڭ تانىمال اقىنى ءھام سىنشىسى شىن ۋي "بۇركەۋلى ويدىڭ استارى" دەگەن ماقالاسىندا. ال، قىتايدىڭ تاعى ءبىر ايگىلى قالامگەرى شىن بايجوڭ "قازاقتىڭ دالا حيكايالارىنداعى جاڭا ءورىس" دەگەن ماقالاسىندا "ەڭ باستىسى، جۇماباي ءبىلالۇلى ءوز توپىراعىنىڭ مادەنيەتىنەن ءنار العان. سونىمەن بىرگە، وزگە حالىقتىڭ وزىق، ۇلگىلى مادەنيەتىن بويىنا سىڭىرە بىلگەن... ونىڭ اڭگىمەرىنىڭ ارقاۋى – دالالىق مادەنيەتتىڭ كوركەم ەستەتيكالىق كورنىسى جانە قازاقتىڭ وزىنە عانا ءتان ءومىرى، مىنەزى، تاعدىرى. ول شىعارمالارى ارقىلى ءوز ۇلتىنىڭ ۇلى قۇندىلىقتارىن باتىل قورعايدى جانە دارىپتەيدى"-دەسە، لي ءجيانجۇن دەگەن جازۋشى اۆتوردىڭ "بوز جىگىتتەر" رومانىن اسپەتتەي كەلە، ونىڭ قىسقا اڭگىمەلەرىنە دە توقتالا كەتۋدى ءجون ساناپتى: "جۇماباي اڭگىمە جانرىندا دا ءوز بيىگىنە شىققان جازۋشى. ء"سۇرى قار", "شاڭقان بوز", "تور", "سونبەس ءۇمىت" سياقتى اڭگىمەلەرى قىسقا دا نۇسقا ءارى جارقىراعان مەرۋەت سياقتى ساۋلە شاشىپ، ادامعا اسا تەرەڭ كوركەمدىك اسەر سىيلايدى. ء"سۇرى قار" اڭگىمەسى" اسا شەبەر جازىلعان. ونى وقىعان ادامنىڭ ويىنا مەريمەنىڭ "ماتەو فالكونەسى", چەحوۆتىڭ "ۆانكاسى", حەمينگۋەيدىڭ "كيليماندجارو قارلارى", ۋاڭ سىشيدىڭ "بىرتىق قولى" تۇسەدى. الايدا ول مەريمەدەن گورى نازىك، ادامشىلىعى مول، حەمينگۋەيدەن گورى اشىق-جارقىن، ۇعىنىقتى... وسى ءۇشىن دە جۇماباي ءبىلالۇلىن قىتايدىڭ وسى زامانعى جازۋشىلارى اراسىنداعى اڭگىمە جازۋدىڭ حاس شەبەرى دەۋگە ابدەن لايىق!" -دەگەن ەكەن. يا، جۇماباي ءبىلالۇلى شىعارماشىلىعىنا ارنالىپ، كەمى جۇزدەگەن ماقالا، زەرتتەۋ جازىلعان شىعار. ونىڭ ءبارىن جىپكە تىزگەندەي ەتىپ ايتىپ وتىرۋعا باياندامامىزدىڭ كولەمى تارلىق ەتەر.
ال، ەندى قىتاي قازاقتارىنداعى باسقا دا ادەبي ۇردىسكە توقتالا كەتەيىن. بيىل ۇلتتار باسپاسى، شينجاڭ حالىق باسپاسى، ىلە حالىق باسپاسى قاتارلى باسپالاردان تومەندەگىدەي كىتاپتار جارىق كورىپتى: كارىم دۇيسەنبايۇلىنىڭ "قۇرالايدىڭ سالقىنى", اسەمحان مۇقامەتحانقىزىنىڭ "قارعالداق گۇل اشقاندا", تۇرسىنباي دالبانايۇلىنىڭ "تاۋ سامالى" جىر جيناقتارى جانە "اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدىنىنىڭ ايتىستار جيناعى". سونىمەن بىرگە، "مەرەي" باسپاسىنان شىققان ماعاز سۇلەيمەننىڭ قىتايداعى ايتىس ونەرىنە ارناعان "الامان" اتتى كىتابىن ەرەكشە اتاۋعا لايىق دەپ ويلايمىن.
وسىندايدا ەسكەرتە كەتەرىمىز، ارعى بەتتە شىققان ادەبي كىتاپتار ءبىز ايتقاننان الدە قايدا كوپ بولۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ سۇراستىرىپ ءجۇرىپ قول جەتكىزگەن دۇنيەلەرىمىز ازىرشە وسىلار عانا.
ارينە، قىتايداعى قازاقتاردىڭ بۇگىنگى تاعدىرىن، اسىرە قىزىل ساياساتتىڭ ولاردىڭ رۋحاني الەمىنە سالعان جاراقاتىن كوزى اشىق قاۋىم جاقسى بىلەر دەپ ويلايمىن. دەسەدە، از دا بولسا كوڭىلگە جۇبانىش بولارلىق دۇنيەلەر دە جوق ەمەس. سول جۇبانىشتىڭ دالەلى رەتىندە قىتايدا شىعاتىن قازاق ءتىلدى "شۇعىلا", "ىلە ايدىنى", "التاي اياسى", "تارباعاتاي", "قۇمىل القابى", "ۇلتتار ادەبيەتى" سەكىلدى بەدەلدى ادەبي جۋرنالداردىڭ ءالى دە جارىق كورىپ تۇرۋىن ايتار ەدىم. بۇل ادەبي جۋرنالداردىڭ تاريحى ۇزاق، ۇلتتىڭ رۋحانياتى ءۇشىن قوسقان ۇلەسى وراسان. قازىرشە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. كەيىنگى تاعدىرىنىڭ نە بولارىن ەشكىم دە بولجاي المايدى. مۇمكىن بۇلىڭعىر شىعار.
ال، ادەبي اۋدارما سالاسىنا كەلسەك، نوبىل سىيلىعىنىڭ يەگەرى موياننىڭ 12 تومدىعى قازاقشاعا اۋدارىلىپ باسپادان شىعىپتى.
قازاق ادەبيەتىنىڭ تاعى ءبىر ماۋەلى بۇتاعى موڭعوليانى مەكەن ەتكەن قازاقتاردا ەكەنى بەلگىلى. سول توپىراقتا تۋىپ، تۇتاس قازاققا ءماشھۇر بولعان كەشەگى اقتان ءبابيۇلى، قۇرمانحان مۇقاماديۇلى، كاكەي جاڭجۇنۇلى قاتارلى الىپتاردان باستاپ بۇگىنگى سۇراعان راحمەتۇلى، جۇكەل قامايۇلى، شىناي راحمەتۇلى، باقىتبەك ءبامىشۇلى، اقەدىل تويشانۇلى، داۋلەتكەرەي كاپۇلى، اقسۇڭقار اقىنبابا، ءومىرجان ابدىحالىقۇلى، باۋىرجان قاراقىز، باقىتبەك قادىرۇلى سياقتى تالانتتى شوعىر بۇل ءسوزىمىزدى راستاي تۇسەدى. بۇدان وزگەدە اتى اتالماي، ءتۇسى تۇستەلمەي قالعان جازارماندار قانشاما! بۇل ولكەدەگى قازاقتاردىڭ سانى از بولسادا، ادەبەيتتە جاساپ جاتقان جۇمىستار اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا تۇرارلىق. ەلەۋلى ەڭبەكتەردى اتاپ وتسەم: موڭعوليا قازاق قالامگەرلەرىنىڭ 100 جىلدىق شەجىرەسى ء"حح~ححى ع.100 جىل" (1921~2021) دەگەن اتپەن وقىرمانعا ۇسىنىلدى. بايان~ولگي قالامگەرلەرىنىڭ پوەزيا انتولوگياسى موڭعول تىلىندە جارىق كوردى. ايگىلى اۋدارماشى ماعاۋيا سۇلتانياۇلىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ول كىسىنىڭ "موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسى" ءۇشىنشى رەت باسپادان شىقتى. جازۋشى سۇلتان تاۋكەيۇلىنىڭ ءار جىلدارى جازعان پروزالىق ادەبي ەڭبەكتەرى قامتىلعان 16 تومدىعى موڭعوليا استاناسى ۋلاانبااتاردا جارىق كوردى. اقىن، جازۋشى، جۋرناليست، عالىم زۇلكاپىل ماۋلەتۇلىنىڭ 20 تومدىعى موڭعول، ورىس، قازاق، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارىلدى. سۇراعان راحمەتۇلىنىڭ اۋدارۋىمەن شاكيزادا ابدىكارىمۇلىنىڭ جىر جيناعى موڭعول وقىرماندارىنا جول تارتتى. سونداي-اق، اقىن سۇراعان راحمەتۇلى مەن جۇكەل قامايۇلىنىڭ ولەڭدەرى ۆەنگريادا اۋدارىلىپ تاڭدامالى جيناققا ەنگىزىلدى. وسىنىڭ ءبارى وسى جىلدىڭ قوماقتى ولجاسى. سونىمەن بىرگە، قازاق ولەڭىندە بولەكشە قولتاڭباسى بار، تالاي وقىرماندار مەن سىنشى قاۋىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن قازاقتىڭ دارىندى اقىنى سۇراعان راحمەتۇلىنىڭ اتامەكەنى – قازاقستانعا ءبىر جولا قونىس اۋدارۋى دا جىر سۇيەر قاۋىم ءۇشىن قۋانىشتى جاڭالىق.
وكىنشكە وراي، ءبىز وزبەكستاندا تۇراتىن قازاق قالامگەرلەرىنىڭ شىعارماشىلىعىنان حابار الا المادىق. وزبەكستان جازۋشىلار وداعىندا جۇمىس ىستەيتىن، قازاق ادەبيەتىنىڭ بىلگىرى مەحمون يسلامقۇلوۆقا بايلانىسۋ مۇمكىن بولمادى. ونىڭ ەسەسىنە بەلگيادا تۇراتىن ىرىسالدى توكەەۆانىڭ "مەرەي" باسپاسىنان شىققان "قيىن جىلدار، قيىر جولدار" اتتى ەسسەلەر كىتابىن قولعا تۇسىردىك. كىتاپتا سوناۋ الىستا - ەۋروپا توپىراعىندا عۇمىر كەشىپ جاتقان جازۋشىنىڭ كوزبەن كورىپ، باستان كەشكەن قيلى تاعدىرى، ءوزى سەكىلدى انالاردىڭ ءومىرى، جان سەزىمى اسا شەبەر سۋرەتتەلەدى. اۆتوردىڭ "ەكى عاسىردىڭ كۋاگەرى", "ۇزىلگەن ءۇمىت، وكسىگەن ءان" دەگەن تۋىندىلارى ءتىلىنىڭ كوركەمدىگى، وقيعاسىنىڭ شىتىرماندىعىمەن وقىرماندى باۋراي الاتىنى انىق.
ءبىز مۇمكىندىگىمىز جەتكەنشە، شەتەلدەگى قازاق ادەبيەتى تۋرالى بىلگەنىمىزدى، تۇيگەنىمىزدى ورتاعا سالدىق دەپ ويلايمىز. ارتىق-كەمى بولسا، ايىپ ەتپەسسىزدەر.
ويدى وي ءتۇرتىپ وياتاتىنى بار ەمەس پە. شەتەلدەگى قازاق ادەبمەتى حاقىندا ورتاعا سالار تالاپ-ارمانىمىز دا جوق ەمەس. ەندى سولارعا توقتالا كەتەيىن.
- قىتايداعى قازاقتىڭ بۇگىنگى تاعدىرى مەنى قاتتى الاڭداتادى. ولارعا ءجۇرىلىپ جاتقان ساياسي قىسىم، قۋدالاۋ كۇشەيمەسە، بۇگىن-ەرتەڭ توقتايتىن ءتۇرى جوق. بۇل ءتىپتى، ادەبي-رۋحاني سالادان دا انىق سەزىلەدى. كەشەگى 37 جىلدىڭ قارا ماشيناسى قىتايداعى ءار جازارماننىڭ ەسىگىن اڭدىپ ءجۇر. قانشاما تالانتتى قالامگەرلەر "ساياسي لاگەردىڭ" ءدامىن تاتىپ شىقتى. كەيبىرى، مىسالى، ناعىز مۇحاممەت، عاراپا ءناسيوللا دەگەن اقىنداردىڭ ىزىنەن دەرەك تە جوق. ولاردىڭ بار ايىبى – قازاقستانداعى ادەبيتتى سول جاقتا ۇگىتتەگەنى. عاراپا ناسيمولدا كەزىندە "كۇلتەگىن" اتتى ادەبي-رۋحاني پورتال اشقان، كەيىننەن ساياسي جاعدايدىڭ قيىنداۋىنا جانە شەكتەۋلەرگە بايلانىستى سول پورتالدى ۋيشات جەلىسىنە لايىقتاپ "سۇلەي" دەگەن اتپەن سايت اشىپ، قازاقستانداعى ۇلى تۇلعالار مەن كلاسسيكتەردىڭ ءومىرىن، شىعارمالارىن، بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىن ۇزبەي دارىپتەپ كەلە جاتقان تالانتتى ازامات. سول ازاماتىمىزدان ءتورت-بەس ايدىڭ ءجۇزى بولدى، ەشقانداي حابار-وشارسىز قالىپ وتىرمىز. بىلگەندەردىڭ ايتۋىنشا "قارا ماشينا" الىپ كەتكەن. مىنە، وسىنداي جاعدايدىڭ شەشىمىن تابۋعا، ساياسي قۋدالاۋدا نەمەسە قاماۋدا جاتقان قالامگەرلەرگە جازۋشىلار وداعى باس بولىپ، قالامگەرلەر قوستاپ قولداۋ كورسەتسە ەكەن دەيمىن.
- بۇرىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى تاراپىنان اشىلعان "اتاجۇرت" باسپاسى شەتەلدەگى قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارىن باسۋمەن اينالىساتىن. بۇل باسپادا كەشەگى جاركەن بودەش، بۇگىنگى ءجادي شاكەن، اقبەرەن ەلگەزەك، باسپاگەر، ديزاينەر بەيسەن سەرىكبايلارلاردىڭ ەلەۋلى ەڭبەك ەتكەنى بەلگىلى. سول جىلدارى كوپتەگەن يگىلىكتى شارۋالار اتقارىلىپ، شەتەلدەگى تالاي جازارمانداردىڭ كىتابى قاراشاڭىراقتاعى وقىرماننىڭ قولىنا ءتيىپ ەدى. قازىر بۇل باسپا جۇمىس ىستەمەيدى. 2017 جىلدان باستاپ كىتاپ شىعارماعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا شەتەلدەگى قازاقتار قازاقستاندا كىتاپ شىعارۋ كەرەك بولسا، ءوز قاراجاتتارىنا سۇيەنەدى دەگەن ءسوز. ءبىز جوعارىدا ايتقان جۇماباي ءبىلال اقساقال دا "قيان شەت" پەن "جەتى قاراقشىسىنىڭ" باسۋ اقىسىن ءوزى تولەدى. سوندا، شەتەلدەگى قازاق ادەبيەتىنە كىم يە؟ سانسىز كىتاپقا ميلليونداپ اقشا توگىپ جاتقان مينيسترلىكتىڭ نازارى سىرتتا جاتقان تاعدىرى بولەك قازاق رۋحانياتىنا، از دا بولسا، ءبىر ءسات نەگە اۋمايدى. مەيلى، قازاق ادەبيەتى قايسى توپىراقتا دۇنيەگە كەلسە دە، ول – قازاق دەگەن حالىقتىڭ ورتاق ادەبيەتىڭ بولىنبەس ءبىر بولشەگى. ءبىز، شىنىندا دا، ۇلتتىڭ ۇلى ادەبيەتىن جاسايمىز دەسەك، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە شاشىراپ كەتكەن قازاق رۋحانياتىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋىمىز كەرەك! مەن باياندامامنىڭ سوڭىندا، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنان جانە مادەنيەت مينيسترلىگىنەن "اتا جۇرت" باسپاسىنىڭ جۇمىسىن قايتا جاڭعىرتىپ قولعا الۋدى، وعان مەملەكەت تاراپىنان كوڭىل ءبولۋدى تالاپ ەتەمىن!
بۇل تالاپ-ۇسىنىس بۇدان بۇرىندا ايتىلعان بولۋ كەرەك. دەسەدە، شەشىمىن تاپپاي جاتقان قولامتالى ماسەلەنى تاعى ءبىر رەت قوزعاۋدى ارتىق دەپ تاپپادىق.
مۇرات شايماران
وتانعا ورالعان قانداس بەيىمدەلۋى نەمەسە قانداستار مەن قازاقستانداعى ميگرانتتاردى اقپاراتتىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدىڭ مەديا-ستراتەگياسى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
مەشىن جىلدىڭ قارا ولەڭى
نازارباەۆ "قۇرمەتتى سەناتور" اتاعىنان ايىرىلدى
موڭعوليا استاناسىندا جاپپاي نارازىلىق شەرۋلەرى ءوتتى