مەشىن جىلدىڭ قارا ولەڭى

شاعىن اۋىلدىڭ شاڭىن اسپانعا شىعارىپ الىسىپ، اسىق ويناعان بال داۋرەن – بالالىق ەسىڭە تۇسەدى. قيسساداعىداي قىرىق ءۇيلى قىستاقتىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىن تۇگەندەپ، باس سۇقپايتىن ەسىگىڭ بولمايدى. «ءاي، ءداتى بەرىك دابەيدىڭ بالاسى! اكەڭ ۇيدە مە؟!». ارەدىك اكەممەن قۇرداس، قۇرالىپتاس كىسىلەر مەنى كورسە ادەيى سولاي سۇرايتىن. «ءوزىڭنىڭ ءداتىڭ بەرىك!» – دەپ، سانىمدى شاپالاقتاپ قاشا جونەلەم. بولماسا، ءتىل قاتپاستان سازارىپ وتە شىعام. ۇيگە كەلگەن سوڭ جۇمىستان شارشاپ كەپ تىنىعىپ جاتقان اكەمە: «سەنى نەگە ءويتىپ ايتادى؟» – دەيمىن بۇلقان-تالقان بولىپ. ۇنەمى شاعىن ەگىستىگىمىزدىڭ، قاراڭ-قۇراڭ ءتورت تۇلىكتىڭ قامىمەن ءبىر تىنىم المايتىن اكەي: «ءسوي دەدى مە؟» – دەپ، ءسال جىمياتىن دا قوياتىن. «ءيا»، – دەيمىن كۇيىپ-ءپىسىپ. كەيىن ءبىلدىم. اكەي اكەسى نۇرسال (اتام) قايتقاندا بورداي ەگىلمەك تۇگىلى، كوزىنە تامشى جاس الماپتى. قايتقان كىسىنى سوڭعى ساپارىنا شىعارىپ سالىپ، كومەكتەسىپ، كۇندىز-ءتۇنى قاسىندا بولعان قۇرداستارى وعان: «ءاي، دابەي! اسقار تاۋىڭ قۇلاعاندا كوزىڭنەن تامشى جاس شىقپادى عوي، ءداتىڭنىڭ بەرىگى-اي!» – دەيدى ەكەن.
قايسار، قاتال ادام بولدى اكەي. ءوزىم دە ول كىسىنىڭ كوزىنە جاس الىپ، جىلاعان ءساتىن بۇرىن كورگەن ەمەسپىن. قارا شاڭىراعىمىزدا باياعىدان كەلە جاتقان جىل سايىن پايعامبارىمىزدىڭ تۋعان ايىندا ءماۋلىت وقيتىن ءداستۇر بار. اكەي ارعىنبەك اپاشبايۇلىنىڭ قازاقشا ءماۋلىتىن وزگەشە ءبىر اۋەنمەن وقيتىن. ءۇي تولا ادام ورنىنان تۇرىپ، سالاۋات ايتادى. ءدام-تۇزىنىڭ تاۋسىلار ۋاقىتىن سەزدى مە، بىلتىرعى ءماۋلىت­تى وقي الماي، قايتا-قايتا بۋلىعىپ، اققان جاسى ساقالىن جۋعانىن ەستىدىم. وتكەن كۇزدە جيەن قارىنداسىمدى (اپكەمنىڭ قىزى) ۇزاتقاندا كوزىنە جاس العانىن كوردىم. جۇيكەسى بوساعانى – قايران ساپارى ۇزىلەرگە تاقاعانداعى وسى ەكى ءسات. اكەيدىڭ بويىنا بولات­تاي بەرىكتىك، قاراعايداي قايسارلىق قايدان ءبىت­تى؟ تاريحي دەرەك، عيبرات بولار اڭگىمەنى تاڭدى تاڭعا جالعاپ ايتقانىمەن، جەكە باسىنىڭ تاعدىرىن، تارتقان ازاپ، كورگەن ءجابىرىن اشىلىپ ايتا بەرمەيتىن. بىلتىر قارا شاڭىراعىمىزدا باس قوسقاندا: «اكە، سەكسەن جاس مەرەيتويىڭىزدى جاسايىق. جازعان ولەڭدەرىڭىزدى كىتاپ قىپ شىعارۋ جەتكىلىكسىز، كورگەن-بىلگەنىڭىزدىڭ تۇگىن قويماي ايتىپ بەرىڭىز»، – دەپ ءبىراز سىر سۋىرتپاقتادىم. بىرنەشە داپتەر جازباسى قالدى. سونداعى ءبىر رومانعا ارقاۋ بولارلىق «ازىقتان» از-كەم الدارىڭىزعا توستىم.

«اتىم دالەلحان ەدى»

«1944 جىلى مەشىن كۇزدە،
ءىس بولدى ۇمىتىلماستاي ەسىمىزدە.
بوعدادان بايتىككە ەلدى ايدادى،
بىلمەيمىن قىزىققانىن نەسىن بىزگە؟» – دەگەن اقموللا اتاڭنىڭ ولەڭىن بىلەسىڭ عوي»، – دەپ باستادى اكەي اڭگىمەسىن. – ول ۋاقىت مەنىڭ ءبىر جاستان ەندى عانا اسقان ءسابي شاعىم. وسپان باتىر، گەنەرال دالەلحان سۇگىرباەۆ، ەل بيلەگەن، سول كەزدەگى شونجى اۋدانىنىڭ (قحر) اكىمى جۇكەي جىلقىشىبايۇلى اتاڭ ۇشەۋىنىڭ تىزە قوسىپ، ءبىر ماقساتقا تالپىنعان مەزگىلى. ارعى بەت­تەگى ۇلت-ازات­تىق كوتەرىلىستىڭ قايناپ تۇرعان كەزەڭى. قانداي ساياسات ەكەنىن قايدام، موڭعوليا جەرىنە مىڭداعان ءتۇتىندى كوشىرمەك بولادى. بۇعان قارسى بولعان جۇكەي اتاڭدى دالەلحان گەنەرال بايلاپ-ماتاپ، كوندىرمەككە قام قىلادى. ارادا اتىس بولىپ، كىسى ولەدى. اقىرى ەل قونىسىندا قالادى. سول وقيعادان كەيىن اكەم مەنىڭ ەسىمىمدى دابەي دەپ وزگەرتىپتى. اۋمالى-توكپەلى زامان بولدى، 1949 جىلى قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى بيلىكتى تولىق قولىنا الدى. شىعىس تۇركىستاندى قۇرۋشى تۇلعالار بەلگىسىز جاعدايدا ۇشاق اپاتىنان قازا تاپتى، وسپان باتىر اتىلدى. 1958 جىلى كوكتەمدە جۇكەي اتاڭ: «زاماننىڭ سۇرى جامان. كوزىمنىڭ تىرىسىندە ەلدى ءشوبى شۇيگىن، سۋى مول، ۇرپاققا قايىرلى قونىس بولاتىن جەرگە جەتكىزەيىن»، – دەپ بۇرىنعى اتا قونىسى – التايعا باستايدى. كوشكەن ەل التايعا ات باسىن تىرەگەندە جۇكەي، نۇرسال، ءمۇتاي، بيسۇلتان باستاعان كىسىلەردى «جيىن بار» دەپ شاقىرىپ، كوكتوعايدا تۇتقىندادى. جۇكەيدى ءۇرىمجى تۇرمەسىنە اكەت­تى، سوندا قايتىس بولدى. كۇنى بۇگىن اقتالعان جوق. اتاڭ نۇرسال، كىتاپباي باستاعان كىسىلەردى تاكلا-ماكان شولىنە سۇرگىنگە ايدادى، تارىم تۇرمەسىنە جىبەردى. نەبىر ساياسي رەفورمالار باستالىپ، مال-مۇلىكتىڭ ءبارىن كامپەسكەلەدى. مىڭعىرعان مالدان «تىگەرگە تۇياق قالمادى». ءبىر اتانىڭ ءتورت بالاسىنىڭ اۋىلىن ءبىر-بىرىنەن الىستاتىپ، ءتورت جەرگە شاشىپ جىبەردى. شونجىدا وتىرعان كەزدە مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ، عالىم كىتاپباي اقموللاۇلى اعامنان دا قوسىمشا ساباق العانمىن، عۇلاما كىسى ەدى. «قازاق شەجىرەسى» دەگەن ايگىلى ەڭبەگى «بابالار ءسوزىنىڭ» 32-تومىنا ەنگەنىن ەستىگەندە قات­تى قۋاندىم. «قازاقتىڭ باعا جەتپەس اسىل قازىناسىنا قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، قيانات كورگەن ءبىزدىڭ اۋلەت­تەن دە ءبىر دۇنيە قوسىلدى-اۋ» دەپ شات­تاندىم. اتاڭنىڭ ارۋاعى ءبىر اۋناپ تۇسكەن شىعار. سول ەلۋ سەگىزىنشى جىلدارى «دامىعان باتىس ەلدەرىن از جىلدا باسىپ وزامىز» دەگەن ۇردا-جىق ۇران كوتەرىلىپ، بۇكىل قىتايدى جىنىكتىرگەن «بولات-تەمىر قورىتۋ» ناۋقانى باستالدى. بولات بالقىتۋ ءۇشىن قانشاما كومىر كەرەك. ون بەس جاسقا ەندى تولعانىمدا بۇعانام قاتپاي كومىر شاحتاسىنا اۋىر جۇمىسقا جەگىلدىم. بەت-اۋزىم كۇپ بولىپ ءىسىپ، الاقان سىزىقتارىما قانشا جۋساڭ كەتپەيتىن كومىردىڭ كۇيەسى ءسىڭدى. شاحتادا ماعان جانى اشىپ، قامقور بولعان اعالار دا بولدى. مارقۇمداردىڭ الدىنان جارىلقاسىن.

«ارام قاتقان سيىر تەرىسىن جەدىك»

–1959 جىلى «حالىق كوممۋناسى» دەگەن قۇرىلدى. بۇكىل ەل ءبىر تەرەزەدەن تاماقتانىپ، ءبىر قازاننان اس ىشەدى. ۇيدە قازان اسپاق تۇگىلى، شاي قايناتىپ ىشۋگە بولمايدى. وندايىڭدى بىلسە، وڭدىرمايدى. ءتۇن ورتاسىندا تۇرعىزىپ، قۇلشا ىستەتەدى. كۇن كوتەرىلگەندە بارىپ، تاڭعى اسقا اكەلەدى. اسى – جۇمىرىڭا جۇق بولمايتىن، ءبىر سىقساڭ، شوكىمدەي بولاتىن بۋعا پىسكەن نان. اۋىر جۇمىس، اياۋسىز ەزىپ-قاناۋ، اشتىقتان ەكى جەڭگەم، كىشىرەك بالالار كوز جۇمدى. ساي-سالادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كوپ ادام كەلمەسكە كەت­تى. كومىلمەي قالدى، بەتىن اعاشتىڭ جاس بۇتاعىمەن جاسىرا سالاتىن. كىشىرەك ءبىر اۋىلدىڭ وزىندە ءبىر قىستا جەتپىس بالا اشتىق پەن سۇزەكتەن وپات بولدى. كوممۋنا قۇرىلعان جىلدىڭ كوكتەمىندە مەنى باسقا جۇمىسقا اۋىستىردى. جايلاۋعا بارىپ قاراعاي جىعىپ، اعاش كەستىم. ەن قاراعايدى قۇلاتىپ، بۇتاپ، ءتۇرلى قۇرىلىسقا جارايتىن ماتەريال، ءتۇپ-ءتۇزۋ تاقتاي قىلىپ قول ارامەن تىلەسىڭ. سونداعى ۇستالاردان ول جۇمىستى دا ەپتەپ ۇيرەندىم. ازىعىمىز – شيكى بيداي، شيكى بۇرشاق. ونىڭ ءوزىن پالەنباي كۇنگە جەتكىزەسىڭ دەپ ولشەپ بەرەدى. كوكتەمدە بارعان ءبىز (بەس-التى ادام) جاز ءوتىپ، قار بەلۋاردان جاۋعان قىس ىشىندە جامان كيىز ءۇيىمىزدى جايلاپ، سوندا قالدىق. ىسقىرعان جەل، سىڭسىعان نۋ. ايتەۋىر، وتىن كوپ. قاراعايدى بىتىرلاتىپ جاعىپ، جىلىنامىز. ءبارىمىز اعاش كەسۋگە كەتكەن ءبىر كۇنى كيىز ۇيدەگى وزەك جالعاپ وتىرعان از عانا بيدايدى بىرەۋلەر ۇپتەپ كەتىپتى. ايازدا ارقاۋىمىزدان ايىرىلىپ، ۋايىم باستى. ىشىمىزدەگى جاسى ەگدەلەۋ كىسى وت­تى مازداتىپ جاقتى دا، سىرتقا شىعىپ كەت­تى. قازان ايىندا ارام قاتقان قۇناجىن تەرىسى جىرتىق ۇيگە قامساۋ بوپ، بەلدەۋدە تۇراتىن. الگى كىسى قوقيىپ قاتقان تەرىنى ىشكە الىپ كىرىپ، وت­تىڭ باسىنا تاستادى. تەرى ءسال جىبىگەن سوڭ ءبىر كەسىپ، اعاشتىڭ باسىنا وراپ، وتقا قاقتادى. اشتىقتا جەگەن قۇيقا دەگەن سول ەكەن، جىرعاپ قالدىق. ەگدە كىسى قاتقان تۋلاقتى تۋراپ-تۋراپ ءبولدى دە: «مۇنى ازىق كەلگەنشە جەتى-سەگىز كۇنگە جەتكىزەيىك، جەپ قويماڭدار. ايتپەسە، مىنا تاۋدىڭ قۋىسىندا اشتان قاتامىز»، – دەپ ەسكەرت­تى. ەرتەسى الىسىراقتاعى قوستاردان ازىراق بيداي سۇراپ الۋعا كەت­تىك. بىرەر ۋىس بيداي دا تاپتىق. قايتىپ كەلسەك، الگى ەگدە كىسى ءتىسىن شۇقىپ، جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى. «سەندەر كەتكەن سوڭ ەسىك الدىنا شىعىپ ەدىم، جىلقىنىڭ تەزەگىنىڭ ۇستىنە ءبىر ءتيىن وتىر ەكەن. تاسپەن ۇرىپ، سەسپەي قاتىردىم. سويىپ، اسىپ جەپ الدىم. ىستىق سورپا ىشپەگەلى قاشان، ەندى ولمەيمىن»، – دەپ ءماز بولدى. كەشكىسىن قاسىنا ەرتكەن ەكى نوكەرى بار، ءبىزدى تەكسەرىپ، قاداعالايتىن باستىق كەلدى. ات­تان تۇسپەي شىرەنىپ تۇرعان وعان جاعدايدى ايت­تىق. ول: «يەن تاۋدىڭ ىشىندە ازىقتارىڭدى كىم ۇرلايدى، وزدەرىڭ جەپ قويعانسىڭدار. سەن كەت، قانداي قىلمىس جاساعاندارىڭدى باسشىلىققا ءوزىڭ بارىپ ءتۇسىندىر»، – دەپ كورپە-جاستىعىمدى ارقاما تاڭىپ بەرىپ، مەنى ەكى كەشتىڭ اراسىندا ويعا قۋدى. قالىڭ ورمان، قارلى دالانى تاسپاداي تىلگەن جالعىز اياق جولعا ءتۇستىم. ءۇسىپ ءولىپ قالمايىن دەپ كەيدە جۇگىرىپ، القىنىپ بارىپ توقتايمىن. شاماسى وتىز شاقىرىمداي جۇرگەندە اۋىلعا جاقىن، ساي اۋزىندا وتىراتىن تانىس شال مەن كەمپىردىڭ قورجىن تامى بار ەدى، سوعان جەت­تىم. ءال-دارمەنىم قۇرىپ، قالجىراپ، تەر قاتىپ، بويىم مۇزداي باستاعان. تارسىلداتىپ قورجىن تامنىڭ ەسىگىن قاقتىم. ەشكىم اشپايدى. ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت­تان كەيىن بارىپ ارعى جاقتان «سەن كىمسىڭ؟» دەگەن كەمپىردىڭ تارعىلدانعان داۋىسى ەستىلدى. بۋلىعىپ جوتەلىپ، اھلاپ-ۋھلەيدى. «تاۋدان كەلە جاتىر ەدىم، ەسىگىڭىزدى اشىڭىزشى! ءۇسىپ ولەتىن بولدىم، جىلىنىپ الايىن»، – دەدىم. كەمپىر ەسىگىن اشىپ، كىرەبەرىستەن ورىن بەردى. «ۇيدە ەشكىم جوق، كەتەرىڭدە ەسىكتى دۇرىستاپ جاۋىپ كەت»، – دەپ، ءوزى سۇيرەتىلىپ ارى كەت­تى. ارقالاعان جۇگىمدى شەشىپ، جەرگە سىرماق جايىپ، سۇلاي كەت­تىم. تاڭعا جۋىق قات­تى توڭىپ وياندىم. اپىل-عۇپىل جۇگىمدى جيناپ، كەمپىردىڭ ەسىگىن دۇرىستاپ جاۋىپ، ارمەن كەت­تىم. ءبىراز جۇرگەن سوڭ بارىپ اياعىم جىلىنىپ، ءال بىتكەندەي بولدى…

«وزىڭە قول جۇمساۋشى بولما»

–بۇل ازاپ از بولعانداي 1966 جىلى «مادەنيەت توڭكەرىسى» دەگەن بالە باستالدى. اكەم، ۇلكەن اعالارىم سۇرگىنگە ايدالىپ، تۇرمەگە كەتكەن. «مال يەسىنىڭ، جەر يەسىنىڭ ايەلى» دەپ شەشەمدى جينالىسقا سالىپ، قاپ ارقالاتىپ، اۋىر ەڭبەككە سالدى. 1968 جىلى شىلدە ايىندا ۇيدەن كەلىپ مەنى ۇستادى. ۇستالعان ءبىر توبىمىزدى ەكى قولىمىزدى جوعارى كوتەرتىپ، كولحوز ورتالىعىنا الىپ ءجۇردى. قولىم تالىپ، نەشە رەت ءتۇسىپ كەتكەنى ءۇشىن قىزىل بەلسەندىلەر شىنتاعىمنان تاياقپەن اياماي ۇردى. بىرەۋى: «حالىققا باسىڭدى ءيىپ، ەڭكەيىپ ءجۇر»، – دەپ، قولىنداعى وراۋلى سىمتەمىرمەن باسىمنان سالىپ قالدى. تەمىردىڭ وتكىر ۇشى سامايىما سارت ەتىپ قادالدى. بەتىمدى قان جاۋىپ كەت­تى. قان مەن تەر ارالاسىپ، موينىما قۇيىلدى. كولحوز ورتالىعىنا جەتكەن سوڭ نەشە ءتۇرلى جازۋ جازىلعان اۋىر تاقتايدى موينىمىزعا ءىلىپ، الگى بەلسەندىلەر «تاپ جاۋلارىن قۇرتايىق!» دەپ ۇرانداپ، كوشەنى ارالاتىپ، حالىقتى جيناپ، جينالىس تا جاسادى. اۋىر تاقتاي اسقان سىمتەمىر قىر جەلكەمدى قيىپ، قات­تى قينالدىم. جۇرت ىشىنەن بىرەۋ كەلىپ، سىمتەمىردى كيىم جاعاسىنىڭ سىرتىنا شىعارىپ قويدى. ەڭكەيىپ تۇرسام دا قۇتقارۋشىمداي بولعان جاس جىگىت­تىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدىم. مۇنداي ءسات ۇمىتىلمايدى. سول جىگىت – كەيىن تالاي جىل كورشىمىز بولعان قۋانعان جاناسىلۇلى دەگەن كىسى، ول مارقۇمعا قۇرمەتىم شەكسىز. باسى-كوزىڭ سۇمەك بولىپ، تەرلەپ تۇرعاندا شاشىڭ دا وڭاي جۇلىنادى ەكەن، بىرەۋ كەلىپ شاشىمدى ۋىستاپ جۇلىپ الدى. ونى دا ۇمىتقان جوقپىن. كەشكە تامان بەلسەندىلەر مەنى ۇيگە الىپ كەلىپ، موينىما اسقان زىلدەي قارا تاقتايدى الدى. شەشەم قاقىش پەن جەڭگەم قاديشانى ەسىك الدىنا شىعارىپ: «ماۋ جاساسىن، تاپ جاۋلارىن قۇرتايىق!..» – دەپ وزدەرىنە قوسىلىپ ايقايلاپ، ۇرانداۋعا بۇيىردى. قورلىقتىڭ مۇندايىن كىم كورگەن. جانىم كۇيزەلىپ، ءتانىم سىرقىراپ تۇرسا دا اشۋىم باسىما شاپتى. ۇيگە جۇگىرىپ كىرىپ، ەسكىلەۋ دومبىرانى الىپ شىقتىم. بار داۋىسىممەن «شترۋمانمەن كەمە جۇزەدى» دەگەن سول كەزدە تاراپ جاتقان قىزىل ءاندى شىرقاي جونەلدىم. «توقتات، ايتپا!» دەۋگە بەلسەندىلەردىڭ ءداتى جەتپەدى. الدى-الدىنا تاراپ كەت­تى. كورشى كىسى كەلدى، شاشىمدى تاپ-تاقىر قىلىپ قىرعىزىپ تاستادىم.
بۇل كورەسىنىڭ باسى عانا ەكەن. «سوتسياليزمگە قارسى، كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى» دەگەن سەكىلدى رەسمي ايىپ تاعىپ، اۋىلدىڭ تۇرمەسىنە قامادى. مويىنعا قارا تاقتاي استى، باسقا ۇشكىر قاعاز قالپاق كيگىزدى، ارقاعا ۇراندار جازىلعان البا-جۇلبا قاعاز ءىلدى. «قاراالا» دەپ ات قويىپ، ايدار تاقتى. «قاراالا» دەپ شاقىرادى. تەرگەۋ باستالدى. تەرگەۋشى: «سەن ءالى ەشتەڭەڭدى تولىق ايتقان جوقسىڭ»، – دەپ قاپ-قاراڭعى دالىزگە يتەرىپ كىرگىزىپ جىبەردى. ءدالىزدىڭ ەكى جاعىندا قاق جارىلىپ تۇرعان جەندەت­تەر تاياقتىڭ استىنا الدى. ءبىرىنىڭ قولىندا قامشى، ءبىرىنىڭ قولىندا قايىس ايىل، ءبىرىنىڭ قولىندا جۋان اعاش بار. بىتىرلاتىپ سابادى. ەس-ءتۇسىمدى بىلمەي، جىعىلىپ قاپپىن. ەسىمدى جيسام، جارىلعان قاباعىمنان قان سورعالاپ، تەرگەۋشى بولمەسىندە جاتىر ەكەنمىن. ول وڭمەڭدەپ كەلدى دە، تاعى بىردەڭەلەر سۇرادى. باسىمدى شايقادىم. ىسقىرىپ قالدى. بولمەگە جاڭاعى جەندەت­تەر توپىرلاپ كىرىپ، توپەلەي جونەلدى. قايتا تالىپ قالدىم. ەسىمدى اۋىلدىڭ كىشكەنتاي اۋرۋحاناسىندا جيدىم. ۋكول سالعان دارىگەر: «كوزىڭ اعىپ كەتپەي، امان قاپتى»، – دەدى. سونداي قيىن كۇندەردىڭ بىرىندە، كۇزدىڭ قارا سۋىعىندا بەلۋاردان سۋ كەشىپ ءجۇرىپ، توعان قازدىق. تۇسكى ۋاقىت­تا ءبىر كىسىنىڭ ۇيىنەن اس-اۋقات ىشتىك. سول ۇيدەگى اپا ماعان قايتا-قايتا قاراي بەردى. ەل جينالىپ، سىرتقا شىعا باستاعاندا جانىما كەلىپ: «قاراعىم، جاس بالا ەكەنسىڭ، وتكەندەگى جىگىت قۇساپ اقىماقتىق جاساۋشى بولما. ءوزىڭدى ساقتا، تىلەۋىڭ الدىڭدا»، – دەپ سىبىر ەت­تى. اۋىر ازاپ پەن مەحناتقا، قورلىق پەن قۇقايعا شىداماي الدىندا عانا ءبىر جىگىت وزىنە قول سالىپ، اسىلىپ ولگەن بولاتىن. اپانىڭ سونى مەڭزەگەنىن ءتۇسىندىم.
جانىما تۇسكەن جارا جازىلماسا دا، تانىمە تۇسكەن جارا جازىلدى. اۋداننان قۇدايعا قاراعان ءبىر باسشى كەلىپ، تۇرمەدەن دە بوسات­تى. سوناۋ ەلۋ سەگىزدە باستالعان زوبالاڭ جەتپىس التىنشى جىلى ءسال سايابىرلاعانداي بولدى. جەتپىس سەگىزدە نۇرسال، كىتاپباي، ءمۇتاي اتالارىڭ باستاعان كىسىلەر تۇرمەدەن بوساپ، ەلگە امان ورالدى. ەرتەرەك ەل باسقارىپ، قىرقىنشى جىلداردىڭ باسىندا تۇتقىندالىپ، ءۇرىمجى تۇرمەسىندە شەيىت بولعان جاندارال قاجى، كەيىن ۇستالعان جۇكەي اتالارىڭنىڭ سۇيەگى قايدا قالعانى دا بەلگىسىز…

ءومىردىڭ ءمانى

ءوزىم بىرسىدىرعى، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ەشتەڭەسى جوق تىرلىك كەشىپ جاتقاننان بولار، بالكىم. اكەيدىڭ تاتقان ءدام، ىشكەن سۋ، كەشكەن تاعدىرىن سۇرگەن عۇمىرىنا شاشىپ جىبەرسەم، سەكسەن جىلعا سيمايتىنداي كورىنەدى ماعان. فيلوسوفتاردىڭ «ءومىردىڭ ءمانى» دەپ تالداپ، تالقىلاپ، ايتقان اقىل، جازعان كىتاپتارىنان وسىنداي عۇمىرباياندى مىسالعا الاتىنىن تالاي وقىدىم. اكەي دە «جايداق تارتىپ سۋالماي» جاقسى ءومىر ءسۇرىپتى. قارتايعاندا زەينەت كوردى. سونشا ءسوز شىعىن قىلعاندا ايتقانىم – اقساقالدىڭ كەشكەن عۇمىر، باسقان جولىنىڭ بىرەر پاراسى عانا. بوعدانىڭ باۋرايىندا تۋىپ، التايدا ەسەيىپ، جەتىسۋدىڭ توپىراعى بۇيىرعان قايران قاريانىڭ بولمىس-ءبىتىمىن، مىنەزىن اشۋعا قول شورقاق، ءتىل شابان بولدى.
اكەيدى سوڭعى ساپارىنا شىعارىپ، جەتىسىن وتكەرىپ ۇيگە كەلگەندە، التىنشى سىنىپتا وقيتىن قىزىم: «اتام اكەسى قايتىس بولعاندا جىلاماپتى دەپ ايتىپ ەدىڭ، سەن جىلاپ قالدىڭ عوي»، – دەدى. «اتاڭداي بولۋ قايدا»، – دەدىم. ءومىر كورمەگەن بىزدە «بارعا رازى، جوققا سابىر» بولمىس قايدان بولسىن. اعايىن­دى توعىزدىڭ سوڭعىسى، كونەنىڭ كوزى جۇمىلعاندا كوڭىلدە شەر تولقىعانى راس.

ىرىسبەك دابەي