فوتو: ار

2020 جىلى الەم جاڭا قيىندىققا تاپ بولدى – پاندەميا ادەتتەگى ءومىر ءسۇرۋ سالتىن ايتارلىقتاي وزگەرتتى. حالىقارالىق ارەنادا وتكەن جىل اقش-تاعى پرەزيدەنت سايلاۋى، سيندزو ابەنىڭ جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى قىزمەتىنەن كەتۋى، دونالد ترامپتىڭ «عاسىر كەلىسىمى»، رەسەي مەن ەۋرووداق قاتىناستارىنىڭ ناشارلاۋى جانە ەۋروپاداعى تەررورلىق شابۋىلداردىڭ جاڭا تولقىنىمەن تاريح بەتتەرىنە ەندى. كوپ ۆەكتورلى ساياسات ۇستاناتىن قازاقستانعا دا «دەرجاۆالار اراسىنداعى داۋدا» وزىندىك تاڭداۋ جاساۋ تالابى كۇشەيدى.

وقشاۋلانعان الەم

ناۋرىزدا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا ءتۇرىن «پاندەميا» دەپ جاريالادى. زەرتتەلمەگەن ۆيرۋستىڭ تارالۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن بۇرىن-سوڭدى بولماعان شارالار قابىلداندى: ناۋرىزدان باستاپ الەم ەلدەرى شەكارالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جاۋىپ، اۋە جانە تەڭىز جولاۋشىلار قاتىناسىن توقتاتتى. لوكداۋن ەنگىزىلىپ، قوعامدىق ورىنداردىڭ جۇمىسى توقتاتىلدى. پاندەميانىڭ جويقىن تولقىنى الەمدىك ەكونوميكاعا اۋىر سوققى بوپ ءتيدى: ساۋىردە مۇناي باعاسى نولدەن تومەندەدى، الەمدىك اۋە، تۋريزم، شاعىن جانە ورتا بيزنەس رەكوردتىق شىعىنعا ۇشىرادى.

پاندەمياعا بايلانىستى حالىقارالىق ءىس-شارالار مەن فورۋمدار توقتاتىلدى. الەم جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلىپ، وفلايننان ونلاين فورماتقا كوشۋگە ءماجبۇر بولدى. وسىلايشا، تاريحتا العاش رەت بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى اپتالىعى، «ۇلكەن جيىرمالىق»، اتەس، ەو، بريكس، تمد، ۇقشۇ كوشباسشىلارىنىڭ كەزدەسۋلەرى ۆيرتۋالدى فورماتتا ءوتتى.

ۆيرۋسقا قارسى 200-دەن استام ۆاكتسينا ازىرلەنىپ، جەتى كانديدات ۆاكتسينالار، سونىڭ ىشىندە رەسەيلىك، قىتايلىق، بريتاندىق جانە امەريكاندىق پرەپاراتتار كلينيكالىق زەرتتەۋلەردىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىنەن ءوتتى. ازىرگە، حالىقتى جاپپاي ۆاكتسيناتسيالاۋ ۇلىبريتانيا، كانادا، اقش، يزرايلدە باستالدى.

وشاعى قىتايدىڭ ۋحان پروۆينتسياسىنان باستالعان كوروناۆيرۋس 80,8 ميلليون ادامعا جۇققان.

جىل سايلاۋى

اقش-تاعى 2020 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ داۋ-جانجالسىز وتكەن جوق. بۇل جولى سايلاۋدا قاتارىنان ەكى رەكورد ورناتىلدى. ءبىرىنشىسى – سايلاۋشىلار سانى. امەريكادا يۋيىل سايلاۋشىلار سانى سوڭعى 120 جىل ىشىندەگى ەڭ جوعارى كورسەتكىشكە جەتتى: بارلىعى 160 ميلليوننان استام ادام داۋىس بەرگەن (حالىقتىڭ شامامەن 67%). پوشتا ارقىلى داۋىس بەرۋ ەنگىزىلىپ، كوپتەگەن شتاتتار سايلاۋ ەرەجەلەرىن جەڭىلدەتتى. ناتيجەسىندە، دەموكرات دجو بايدەن جەڭىسكە جەتتى. بىراق دونالد ترامپ پەن رەسپۋبليكاشىلار بۇل ناتيجەنى مويىنداۋدان باس تارتتى.

ەكىنشى رەكورد – ۇمىتكەرلەردىڭ جاسى. قازىرگى پرەزيدەنت ترامپ 74 جاستا، ال دجو بايدەن 77 جاستا. وسىلايشا، بايدەن ەل تاريحىنداعى ەڭ قارت پرەزيدەنت رەتىندە تىزگىندى قولعا الماق. ال ۆيتسە-پرەزيدەنت كامالا حارريس – اقش تاريحىندا وسى لاۋازىمداعى العاشقى ايەل.

قازىرگى ناۋقاننىڭ تاعى ءبىر ايىرماشىلىعى – اق ءۇيدىڭ بۇرىنعى قوجايىنى باراك وباما دەموكراتيالىق كانديداتتى قولدادى. 14 جەلتوقساندا سايلاۋشىلار دجوزەف بايدەننىڭ جەڭىسكە جەتكەنىن رەسمي تۇردە حابارلادى. 46 پرەزيدەنتتىڭ يناۋگۋراتسياسى 20 قاڭتاردا وتەدى.

جىل داعدارىسى: رەسەي-ەو

2020 جىل الەكسەي ناۆالنىيعا جاسالعان قاستاندىقپەن دە ەستە قالماق. بۇل جاعدايدان كەيىن رەسەي مەن ەو اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ۋشىعا ءتۇستى. وپپوزيتسيونەردىڭ ۋلانۋىنان كەيىن ەۋروپالىق وداق التى رەسەيلىككە جانە عىلىمي ينستيتۋتقا سانكتسيالار ەنگىزدى. قارا تىزىمگە ەنگەن رەسەيلىكتەرگە ەو اۋماعىنا كىرۋگە تىيىم سالىندى. ال رەسەي گەرمانيا مەن فرانتسيانىڭ بىرقاتار وكىلدەرىنە قارسى شارالار قابىلدادى.

جىل قاقتىعىسى: ءدىننىڭ ساياساتقا ارالاسۋى

بۇل جىل دا ءدىننىڭ ساياساتقا ارالاسۋىنسىز وتكەن جوق. 18 قازاندا ءپاريجدىڭ ماڭىندا 18 جاستاعى جەرگىلىكتى تۇرعىن سىنىپتا ءسوز بوستاندىعىن تالقىلاۋ كەزىندە مۇحاممەد پايعامباردى مازاق ەتكەن سۋرەتتەردى كورسەتكەنى كوشەدە تاريح پروفەسسورىن ءولتىردى. ەكى اپتادان كەيىن فرانتسيادا جاڭا شابۋىل ورىن الدى: پىشاقپەن قارۋلانعان ەر ادام نيتستساداعى نوتر-دام شىركەۋىندەگى ادامدارعا شابۋىل جاساپ، ءۇش ادامدى ءولتىردى. سول كۇنى اۆينون، ليون جانە پاريجدە پوليتسيا تاعى بىرنەشە شابۋىلداردىڭ الدىن الدى.

اۆستريا دا تەرروريستىك شابۋىلعا تاپ بولدى. 2 قاراشا كۇنى كەشكە ۆەنا ورتالىعىنداعى اتىستان ءتورت ادام قازا تاۋىپ، تاعى 22 ادام جاراقات الدى. بۇل جاعدايلاردان كەيىن فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون مۇسىلمان ەلى باسشىلارىنا ۋلتيماتۋم جاريالادى. ال ەۋرووداق شەنگەن ۆيزاسىنىڭ بەرىلۋ ءتارتىبىن قايتا قارادى.

جىل كەلىسىمى: Brexit https://qazaqtimes.com/article/82452

ۇلىبريتانيا 31 قاڭتاردا ءۇش جىلدان كەيىن ەۋرووداقتان شىقتى. بىرىككەن كورولدىك 47 جىل بىرلەستىك قۇرامىندا بولدى. بىراق وسى ۋاقىت ىشىندە تولىق ينتەگراتسياعا يە بولعان جوق: ۇلىبريتانيا ءوز ۆاليۋتاسىن ساقتاپ قالدى جانە شەنگەنگە كىرمەدى.

25 جەلتوقساندا ءبىراز ۋاقىتقا سوزىلعان ماسەلەگە نۇكتە قويىلىپ، بريۋسسەل مەن لوندون ورتاق كەلىسىمگە كەلدى. ەندى ۇلىبريتانيا ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعىنان تولىقتاي تاۋەلسىز بولادى.

جىل جاڭالىعى: جاپونياداعى جاڭا ۇكىمەت 

الەمدىك ساياساتاعى «توسىنسىيدىڭ» ءبىرى – جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى سيندزو ابەنىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى قىزمەتىنەن كەتۋى بولدى. ابە جاپون ساياساتىنىڭ ارداگەرى رەتىندە تاريحتا قالدى: ول مينيسترلەر كابينەتىن 8 جىلعا جۋىق باسقاىپ سوعىستان كەيىن ۇكىمەت باسقارعان شەنەۋنىكتەردەن ۇزاق وتىردى.

ابەدەن كەيىن جاپونيا ۇكىمەتىنىڭ باس حاتشىسى يوشيحيدە سۋگا نەگىزگى ليبەرالدى-دەموكراتيالىق پارتيانىڭ جاڭا باسشىسى جانە پرەمەر-مينيستر بوپ تاعايىندالدى. ساياساتكەر ابەنىڭ باعىتىن ۇستانۋعا نيەتتى ەكەنىن ايتىپ، رەسەيمەن بايلانىستى رەتتەۋگە ۋادە بەردى.

جىل شەرۋى 

بەلارۋستە 9 تامىزدا پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتىپ، الەكساندر لۋكاشەنكو جەڭىمپاز جاريالانعان سوڭ، جۇزدەگەن مىڭ ادام كوشەگە شىعىپ، سايلاۋ ناتيجەسى بۇرمالانعان دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى. پوليتسيانىڭ شەرۋلەردى قاتىگەزدىكپەن جانشۋى نارازىلىقتى ودان ءارى كۇشەيتىپ، قارسىلىق اكتسيالارى كۇن سايىن ءوتىپ، بىرنەشە ايعا ۇلاستى.

سايلاۋ قورىتىندىسىن مويىنداۋدان باس تارتقان وپپوزيتسيا وكىلى سۆەتلانا تيحانوۆسكايا بيلىكپەن كۇرەسكەر ەسەبىندە Time جۋرنالىنىڭ «جىل ادامى» نوميناتسياسىن يەلەندى.

جىلدىڭ ناتيجەلى وزگەرىسى  

قىرعىزستاندا ساياسي داعدارىس قازاننىڭ باسىنان بەرى بىرنەشە كۇنگە سوزىلدى. 6 قازانعا قاراعان ءتۇنى پارلامەنت قۇرامىنا ەنگىزىلمەگەن پارتيالاردىڭ جاقتاستارى سايلاۋ قورىتىندىلارى بويىنشا جاپپاي نارازىلىق شەرۋلەرىن ۇيىمداستىرىپ، اق ۇيگە باسىپ كىردى. كەيىننەن وسك داۋىس بەرۋ ناتيجەلەرىن جارامسىز دەپ تانىدى. ەل پرەزيدەنتى سوورونباي جەەنبەكوۆ، پرەمەر-مينيستر كۋباتبەك بورونوۆ جانە پارلامەنت سپيكەرى داستان جۇمابەكوۆ وتستاۆكاعا كەتتى. جاڭا پرەمەر بولىپ سادىر جاپاروۆ سايلاندى.

10 قاڭتاردا وتەتىن قىرعىزستانداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قىزۋ دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر.

P.S.

ارينە، مۇنىڭ بارلىعى ارينە ءبىز بايقاعان، قوعام قىزۋ تالقىلاعان، ەلدىڭ ەسىندە قالعان وقيعالاردىڭ ءبىر سىپىراسى عانا. بۇدان بولەك، 2020 جىلى

كوپ ۆەكتورلى ساياسات ۇستاناتىن قازاقستانعا دا «دەرجاۆالار اراسىنداعى داۋدا» وزىندىك تاڭداۋ جاساۋ تالابى كۇشەيدى. ءبىر عانا مىسال، 10 جەلتوقساندا مەملەكەتتىك دۋمانىڭ ءبىلىم جانە عىلىم كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ «قازاقستان دەگەن ەل بولعان ەمەس» دەگەن مالىمدەمەسى. ول قازىرگى قازاقستاننىڭ «سولتۇستىگىندەگى جەرى يەن جاتقان»، ال وڭتۇستىگىندەگى جەردى «كەزىندە رەسەي، سوۆەت وداعى سىيعا بەرگەن» دەگەن. ارتىنشا دۋما دەپۋتاتى ەۆگەني فەدوروۆ «قازاقستانمەن ءبىرتۇتاس مەملەكەتتى قالپىنا كەلتىرۋ» تۋرالى ايتقان.

قازاقستان مۇنداي مالىمدەمەمەن ءبىرىنشى رەت ۇشىراسىپ وتىرعان جوق. بۇعان دەيىن ەكس-پرەزيدەنت، 30 جىلداي بيلىك ەتكەن ن.نازارباەۆتىڭ كەي مالىمدەمەلەرى رەسەي شەنەۋنىكتەرىنىڭ پىكىرىمەن ۇندەس دەۋگە بولادى. ياعني تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قازىرگى اۋماعىندا قازاق مەملەكەتتىگى مەن شەكاراسىنىڭ 1992 جىلعا دەيىن بولعانىن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ كەي مالىمدەمەلەرىندە جوققا شىعارعان.

سونىمەن، 2020 جىلدىڭ باسىم بولىگى وقشاۋ ومىرمەن ءوتتى. الەمدىك ساياساتتا جوعارىدا ايتقان ءىرى وقيعالار ورىن الدى. جاھاندىق ماسەلەلەردىڭ قاتارىندا پاندەميادان بولەك، ميگراتسيا ماسەلەسى: بوسقىندار سانىنىڭ ارتۋى جانە حالىقتىڭ وزگە مەملەكەتتەرگە ۇدەرە كوشۋى دە بار. وسىنىڭ ءبارى 2020 جىلدىڭ ەلەۋلى وقيعالارى ەسەبىندە تاريح ۋاقىتى قىسقارعان ءداۋىردىڭ ماڭىزدى وزگەرىستەرى بولىپ قالدى.

"The Qazaq Times"