Foto: AR

2020 jılı älem jaña qiındıqqa tap boldı – pandemiya ädettegi ömir süru saltın aytarlıqtay özgertti. Halıqaralıq arenada ötken jıl AQŞ-tağı prezident saylauı, Sindzo Abeniñ Japoniya prem'er-ministri qızmetinen ketui, Donal'd Tramptıñ «ğasır kelisimi», Resey men Euroodaq qatınastarınıñ naşarlauı jäne Europadağı terrorlıq şabuıldardıñ jaña tolqınımen tarih betterine endi. Köp vektorlı sayasat wstanatın Qazaqstanğa da «derjavalar arasındağı dauda» özindik tañdau jasau talabı küşeydi.

Oqşaulanğan älem

Naurızda Düniejüzilik densaulıq saqtau wyımı koronavirustıñ jaña türin «pandemiya» dep jariyaladı. Zerttelmegen virustıñ taraluın boldırmau üşin bwrın-soñdı bolmağan şaralar qabıldandı: naurızdan bastap älem elderi şekaralardı birinen soñ biri jauıp, äue jäne teñiz jolauşılar qatınasın toqtattı. Lokdaun engizilip, qoğamdıq orındardıñ jwmısı toqtatıldı. Pandemiyanıñ joyqın tolqını älemdik ekonomikağa auır soqqı bop tidi: säuirde mwnay bağası nölden tömendedi, älemdik äue, turizm, şağın jäne orta biznes rekordtıq şığınğa wşıradı.

Pandemiyağa baylanıstı halıqaralıq is-şaralar men forumdar toqtatıldı. Älem jaña jağdayğa beyimdelip, oflaynnan onlayn formatqa köşuge mäjbür boldı. Osılayşa, tarihta alğaş ret BWW Bas Assambleyasınıñ joğarı deñgeydegi aptalığı, «Ülken jiırmalıq», ATES, EO, BRIKS, TMD, WQŞW köşbasşılarınıñ kezdesuleri virtualdı formatta ötti.

Virusqa qarsı 200-den astam vakcina äzirlenip, jeti kandidat vakcinalar, sonıñ işinde reseylik, qıtaylıq, Britandıq jäne amerikandıq preparattar klinikalıq zertteulerdiñ üşinşi kezeñinen ötti. Äzirge, halıqtı jappay vakcinaciyalau Wlıbritaniya, Kanada, AQŞ, Izrail'de bastaldı.

Oşağı Qıtaydıñ Uhan' provinciyasınan bastalğan koronavirus 80,8 million adamğa jwqqan.

Jıl saylauı

AQŞ-tağı 2020 jılğı prezidenttik saylau dau-janjalsız ötken joq. Bwl jolı saylauda qatarınan eki rekord ornatıldı. Birinşisi – saylauşılar sanı. Amerikada yuiıl saylauşılar sanı soñğı 120 jıl işindegi eñ joğarı körsetkişke jetti: barlığı 160 millionnan astam adam dauıs bergen (halıqtıñ şamamen 67%). Poşta arqılı dauıs beru engizilip, köptegen Ştattar saylau erejelerin jeñildetti. Nätijesinde, demokrat Djo Bayden jeñiske jetti. Biraq Donal'd Tramp pen respublikaşılar bwl nätijeni moyındaudan bas tarttı.

Ekinşi rekord – ümitkerlerdiñ jası. Qazirgi prezident Tramp 74 jasta, al Djo Bayden 77 jasta. Osılayşa, Bayden el tarihındağı eñ qart prezident retinde tizgindi qolğa almaq. Al vice-prezident Kamala Harris – AQŞ tarihında osı lauazımdağı alğaşqı äyel.

Qazirgi nauqannıñ tağı bir ayırmaşılığı – Aq üydiñ bwrınğı qojayını Barak Obama demokratiyalıq kandidattı qoldadı. 14 jeltoqsanda saylauşılar Djozef Baydenniñ jeñiske jetkenin resmi türde habarladı. 46 prezidenttiñ inauguraciyası 20 qañtarda ötedi.

Jıl dağdarısı: Resey-EO

2020 jıl Aleksey Naval'nıyğa jasalğan qastandıqpen de este qalmaq. Bwl jağdaydan keyin Resey men EO arasındağı qarım-qatınas uşığa tüsti. Oppozicionerdiñ ulanuınan keyin Europalıq odaq altı reseylikke jäne ğılımi institutqa sankciyalar engizdi. Qara tizimge engen reseylikterge EO aumağına kiruge tıyım salındı. Al Resey Germaniya men Franciyanıñ birqatar ökilderine qarsı şaralar qabıldadı.

Jıl qaqtığısı: Dinniñ sayasatqa aralasuı

Bwl jıl da dinniñ sayasatqa aralasuınsız ötken joq. 18 qazanda Parijdiñ mañında 18 jastağı jergilikti twrğın sınıpta söz bostandığın talqılau kezinde Mwhammed payğambardı mazaq etken suretterdi körsetkeni köşede tarih professorın öltirdi. Eki aptadan keyin Franciyada jaña şabuıl orın aldı: pışaqpen qarulanğan er adam Niccadağı Notr-Dam şirkeuindegi adamdarğa şabuıl jasap, üş adamdı öltirdi. Sol küni Avin'on, Lion jäne Parijde policiya tağı birneşe şabuıldardıñ aldın aldı.

Avstriya da terroristik şabuılğa tap boldı. 2 qaraşa küni keşke Vena ortalığındağı atıstan tört adam qaza tauıp, tağı 22 adam jaraqat aldı. Bwl jağdaylardan keyin Franciya prezidenti Emmanuel' Makron mwsılman eli basşılarına ul'timatum jariyaladı. Al Euroodaq Şengen vizasınıñ berilu tärtibin qayta qaradı.

Jıl kelisimi: Brexit https://qazaqtimes.com/article/82452

Wlıbritaniya 31 qañtarda üş jıldan keyin Euroodaqtan şıqtı. Birikken Korol'dik 47 jıl birlestik qwramında boldı. Biraq osı uaqıt işinde tolıq integraciyağa ie bolğan joq: Wlıbritaniya öz valyutasın saqtap qaldı jäne Şengenge kirmedi.

25 jeltoqsanda biraz uaqıtqa sozılğan mäselege nükte qoyılıp, Bryussel' men London ortaq kelisimge keldi. Endi Wlıbritaniya sayasi jäne ekonomikalıq jağınan tolıqtay täuelsiz boladı.

Jıl jañalığı: Japoniyadağı jaña ükimet 

Älemdik sayasatağı «tosınsıydıñ» biri – Japoniya prem'er-ministri Sindzo Abeniñ densaulığına baylanıstı qızmetinen ketui boldı. Abe japon sayasatınıñ ardageri retinde tarihta qaldı: ol ministrler kabinetin 8 jılğa juıq basqaıp soğıstan keyin ükimet basqarğan şeneunikterden wzaq otırdı.

Abeden keyin Japoniya ükimetiniñ Bas hatşısı Yoşihide Suga negizgi liberaldı-demokratiyalıq partiyanıñ jaña basşısı jäne prem'er-ministr bop tağayındaldı. Sayasatker Abeniñ bağıtın wstanuğa nietti ekenin aytıp, Reseymen baylanıstı retteuge uäde berdi.

Jıl şerui 

Belarus'te 9 tamızda prezident saylauı ötip, Aleksandr Lukaşenko jeñimpaz jariyalanğan soñ, jüzdegen mıñ adam köşege şığıp, saylau nätijesi bwrmalanğan dep narazılıq bildirdi. Policiyanıñ şerulerdi qatıgezdikpen janşuı narazılıqtı odan äri küşeytip, qarsılıq akciyaları kün sayın ötip, birneşe ayğa wlastı.

Saylau qorıtındısın moyındaudan bas tartqan oppoziciya ökili Svetlana Tihanovskaya bilikpen küresker esebinde Time jurnalınıñ «Jıl adamı» nominaciyasın ielendi.

Jıldıñ nätijeli özgerisi  

Qırğızstanda sayasi dağdarıs qazannıñ basınan beri birneşe künge sozıldı. 6 qazanğa qarağan tüni parlament qwramına engizilmegen partiyalardıñ jaqtastarı saylau qorıtındıları boyınşa jappay narazılıq şerulerin wyımdastırıp, Aq üyge basıp kirdi. Keyinnen OSK dauıs beru nätijelerin jaramsız dep tanıdı. El prezidenti Sooronbay Jeenbekov, prem'er-ministr Kubatbek Boronov jäne parlament spikeri Dastan Jwmabekov otstavkağa ketti. Jaña prem'er bolıp Sadır Japarov saylandı.

10 qañtarda ötetin Qırğızstandağı prezidenttik saylauğa qızu dayındıq jürip jatır.

P.S.

Ärine, mwnıñ barlığı ärine biz bayqağan, qoğam qızu talqılağan, eldiñ esinde qalğan oqiğalardıñ bir sıpırası ğana. Bwdan bölek, 2020 jılı

köp vektorlı sayasat wstanatın Qazaqstanğa da «derjavalar arasındağı dauda» özindik tañdau jasau talabı küşeydi. Bir ğana mısal, 10 jeltoqsanda Memlekettik dumanıñ bilim jäne ğılım komitetiniñ jetekşisi Vyaçeslav Nikonov «Qazaqstan degen el bolğan emes» degen mälimdemesi. Ol qazirgi Qazaqstannıñ «soltüstigindegi jeri ien jatqan», al oñtüstigindegi jerdi «kezinde Resey, Sovet odağı sıyğa bergen» degen. Artınşa Duma deputatı Evgeniy Fedorov «Qazaqstanmen birtwtas memleketti qalpına keltiru» turalı aytqan.

Qazaqstan mwnday mälimdememen birinşi ret wşırasıp otırğan joq. Bwğan deyin eks-prezident, 30 jılday bilik etken N.Nazarbaevtıñ key mälimdemeleri Resey şeneunikteriniñ pikirimen ündes deuge boladı. YAğni täuelsiz Qazaqstannıñ qazirgi aumağında qazaq memlekettigi men şekarasınıñ 1992 jılğa deyin bolğanın prezident Nwrswltan Nazarbaev key mälimdemelerinde joqqa şığarğan.

Sonımen, 2020 jıldıñ basım böligi oqşau ömirmen ötti. Älemdik sayasatta joğarıda aytqan iri oqiğalar orın aldı. Jahandıq mäselelerdiñ qatarında pandemiyadan bölek, migraciya mäselesi: bosqındar sanınıñ artuı jäne halıqtıñ özge memleketterge üdere köşui de bar. Osınıñ bäri 2020 jıldıñ eleuli oqiğaları esebinde tarih uaqıtı qısqarğan däuirdiñ mañızdı özgeristeri bolıp qaldı.

"The Qazaq Times"