الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق باتالوۆتىڭ جانە

ۇيعىر اۋدانىنىڭ اكىمى شۋحرات نۋراحۋنوۆتىڭ نازارىنا:

ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ مەملەكەتىمىزدىڭ زاڭىندا ەڭ قاتاڭ ستاتيالار قاتارىندا تۇرعانىن بىلەمىز. ەلىمىزدە ءتۇرلى ۇلتتاردىڭ جاساپ جاتقانىن ەسكەرىپ، بۇل ماسەلەنىڭ مەملەكەت تۇتاستىعى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي ساياتىنىن دا انىق اڭعارامىز. سۇيتە تۇرا اق جاعالى اتقا مىنەرلەر ۇلتارالىق ارازدىقتىڭ الدىن الۋعا نەگە سالعىرت قاراپ، جانجالدارعا نەگە جول بەرىپ قوياتىنى تۇسىنىكسىز. كونەنى قوپسىتىپاي-اق قويالىق، كەشە عانا بولعان «قورداي وقيعاسى» ءبىزدىڭ اكىمدەرگە ساباق بەرمەگەنى قالاي؟! بۇل رەت اماندىق باتالوۆ باسقارىپ وتىرعان الماتى وبلىسىنداعى ايرىقشا اتى بار ۇيعىر اۋدانىندا بولعان كەلەڭسىز جايتتەر جۇرتتى الاڭداتىپ وتىر.

الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسكەن اقپاراتتار اراسىندا كەشەلى بەرى جازۋشى، جۋرناليست قانات ءابىلحايىردىڭ «فەيسبۋك» پاراقشاسىنا جاريالاعان ۇيعىر اۋدانى اقتام اۋىلىنداعى وقىتۋشى مەن تيىرمەن اۋىلىنداعى مەم. قىزمەتكەرگە قاتىستى تاقىرىپقا زەر سالىپ كورگەن ەدىك. اڭداعانىمىزداي، ءىستىڭ استارى تەرەڭدە بولىپ شىقتى. قوعامداعى مۇنداي ماسەلەلەرگە ءسال قارامايتىن قالامگەر جۋرناليست بۇل رەتتە دە تۇيتكىلدى ماسەلەنى تاپ باسىپ كوتەرگەن ەكەن.

ءىستىڭ اق-قاراسىن ايىرۋ ءۇشىن ءبىز ەڭ اۋەلى ماسەلەگە قاتىستى ۇيعىر اۋدانىڭ اكىمدىگىنەن، رەسمي تۇلعالارىنان سۇراپ بىلمەك بولدىق. الايدا، كەشەدەن بەرگى قوڭىراۋلاردان كەيىن بۇگىن عانا اۋدان اكىمى شۋحرات نۋراحۋنوۆتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى اقجول تۇرارحاننان جاۋاپ الدىق. اۋدان اكىمدىگىنىڭ رەسمي ءسوزىن ءسال كەيىنىرەك كەلتىرەيىك. سەبەبى، اكىمدىكتەن دەر كەزىندە جاۋاپ الا الماعاندىقتان، اقتام اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى مەن وقىتۋشىلارىنان دا ءمان-جايدى سۇراستىرعان ەدىك. ناتيجەسىندە، وڭىردەگى قازاق-ۇيعىر قاتىناسىنا قاۋىپتى جىك بولۋعا شاق تۇرعان جايتتىڭ بەتى اشىلدى. ءىستى رەتى بويىنشا بايان ەتەيىك:

الەۋمەتتىك جەلىدە قانات ابىلقايىر جاريالاعان تۋرسۋنوۆا شاحسانام دەگەن جەلى قولدانۋشى ءسوزىنىڭ قازاقشا اۋدارماسى بىلاي: «قازاق جەرى دەپ كەۋدە كەرە بەرمەي-اق قويىڭدار، جەر دە، شاڭىراق تا اللانىكى، سونى بىلىڭدەر قازاق بالالارى. سەندەردە كۇش جوق، جەكە شىعىپ سويلەسۋدەن قورقاسىڭدار. اعالارىڭا كورسەتىپ قويىڭدار، ەسلي چە، قىزدار!».

بۇعان جاۋاپ رەتىندە سول مەكتەپتىڭ وقۋشىسى اسەم دە: «كوپتەن بەرى سانامدا جۇرگەن ءبىر ءتۇيىر ءسوز بار ەدى. ايتپاسىما بولمادى. ءبىز ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزگە سان جىلدار بويى ارمانداپ جەتكەن مەملەكەتپىز! اتا-بابامىزدىڭ ارقاسىندا جەتكەنبىز. بىراق وسىنشاما قاندى توگىستەن كەيىن ارمانداپ جەتكەن جەرىمىزگە قايداعى ءبىر تاۋەلسىزدىگى جوق ەلدىڭ اڭگىمە ايتىپ ءتىل تيگىزگەنى بولماس! بوستاندىقتىڭ قادىرىن بىلمەي، شالقىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىرسىڭدار. اينالايىندار، شۇكىرشىلىك ەتىڭدەر! ار-نامىس جىبەرمەيدى. قازاق ول قازاق! ەشبىر حالىق سالىستىرۋعا كەلمەيتىن تاۋەلسىز مەملەكەت!» – دەگەن سيپاتتاعى بىرنەشە جازبا قالدىرىپتى.

«قازاق جەرى دەپ كەۋدە كەرە بەرمەي-اق قويىڭدار...». بار بولعانى ونىنشى سىنىپ وقۋشىسىنىڭ بۇلاي سويلەۋىنە نە سەبەپ بولدى دەگەن سۇراق تۋادى. وعان سەبەپ اقتام اۋىلىنداعى قازاق پەن ۇيعىر جاستارىنىڭ اراسىنداعى توبەلەس ەكەن. ال، توبەلەستىڭ نەدەن شىققانىن سول اۋلدىڭ تۇرعىندارىنان سۇراستىرىپ بىلدىك. اتى-ءجونىن ايتقىسى كەلمەگەنىمەن، اقتامدىق تۇرعىن ءمان-جايدى تولىق بايانداپ بەردى.

ونىڭ ايتۋىنشا توبەلەس 5 ماي كۇنى تۇندە بولعان. توبەلەس سەبەبى اۋىلدىق مەكتەپتە 8 سىنىپتا وقيتىن قازاق قىزىن سول اۋىلداعى ۇيعىر بالالار كورشىلەس دولايتى اۋىلىنىڭ ۇيعىر بالالارىنا «شىعارىپ بەرمەك» بولعان. قىز ءوزىنىڭ قۇربىسىنا «ۆاتساپ» جەلىسى ارقىلى «مەنى ءبىر بالالارعا شىعارىپ بەرەيىن دەپ جاتىر، مەن قورقىپ وتىرمىن» دەگەن حابارلاما جىبەرگەن. قۇربىسى ونى ءوزىنىڭ اعاسىنا ايتقان جانە بۇل حابارلاما ارى قاراي اۋىلداعى قازاق بالالارى اراسىندا تارالعان. اۋىلداعى قازاق جانە ۇيعىر جاستارى جينالىپ سوزگە كەلىسە الماي سوڭىندا توبەلەس شىققان. اۋىل تۇرعىنىنىڭ سوزىنشە توبەلەستە كوزى كوگەرىپ، اۋزى-مۇرنى جارالانعاندار ەكى جاقتا دا بولعان ەكەن. ال، ءىستى جىلى جاۋىپ قويدىق دەگەن اۋىل تۇرعىنى سوزىندە: «تاياق جەپ كوزى كوگەرگەن ءبىزدىڭ بالامىز ۇيدە جاتتى، تاياق جەگەن ۇيعىر بالادان كەشىرىم سۇراپ، ءتيىستى ەم-دومىنا كومەكتەستىك، اۋىل اقساقالدارى، توبەلەسكە قاتىسقان بالالاردىڭ اتا-انالارى اكىمدىكتە جولىعىپ ءوزارا كەلىستىك، تاياق جەگەن ۇيعىر بالانى اپارىپ قاراتتىق، مەديتسينالىق انىقتاماعا ساي اۋىر جاراقاتتىڭ جوق ەكەن»، – دەدى. ول جانە كەشىرىم سۇراي بارعان سەكسەننەن اسقان شەشەسىنىڭ كوزىنشە باسقا ۇيعىر ازاماتتارىنىڭ «بۇلار قۇتىرىپ كەتتى. بۇلارعا كەشىرىم بەرۋگە بولمايدى...» دەگەن سوزدەرىنە قاپالانعانىن ايتادى.

جوعارىدا ءزىلدى پوستتىڭ يەسى شاحسانام تاياق جەگەن ۇيعىر بالانىڭ قارىنداسى بولىپ شىقتى. شاحسانام وعان قوسا دا ءبىراز اۋىر سوزدەر ايتقان ەكەن، ونىڭ قازاق بالالارعا جازعان حاتتارىن، اۋديو جانە ۆيدەولارىمەن بولىسكەن اقتام تۇرعىنى: «ونىڭ بۇل اۋىر سوزدەرىنەن كەيىن ءبىز اۋىلداعى قازاق بالالارىن ارەڭ سابىرعا شاقىرىپ وتىرمىز»، – دەيدى. ول جانە ءىستىڭ ۋشىعىپ ەرتەڭ قازاق-ۇيعىر اراسىندا ۇلكەن جانجال شىعۋىنان الاڭداپ وتىرعانىن جەتكىزدى.

ەڭ ءبىر وكىنىشتىسى، توبەلەسكەن جاستاردى تارتىپكە شاقىرماق بولعان كاماي سابىر ەسىمدى اكىمدىك وكىلىنىڭ سوزدەرى دە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ شىمبايىنا باتىپ وتىر. ول توبەلەسكەن قازاق بالالارعا قاراتا: «سەندەر قايداعى ءبىر قانشىق ءۇشىن ءبىر-بىرىڭمەن وسىلاي قىرقىساسىڭدار ما! اينالىپ كەلگەندە قىز ءۇشىن توبەلەسىپ وتىرسىڭدار عوي» دەگەن سوزدەر ايتقان. «قىز بولعاندا ول ءبىزدىڭ قارىنداسىمىز، قارىنداسىڭا سونداي ءسوز ايتسا نامىسىڭ كەلەدى عوي» دەگەن قازاق بالالارىنا ول: «قىزعا كىم قارامايدى، كىم سويلەمەيدى» دەگەن «اقىلىن» ايتسا كەرەك. اۋىل تۇرعىنى بىزگە ونىڭ بۇل سوزدەرى جازىلعان اۋديو ماتەريالدارىمەن دە ءبولىستى. ارينە، اۋديو جازبادا اكىمدىك وكىلى جاستارعا ارازداسپاۋ تۋراسىندا ايتىلعان سوزدەرى دە بار، بىراق ونىڭ جوعارىداعى سوزدەرى اشۋعا تيگەن. اۋىل تۇرعىنى «بۇل قازاق قىزىن قورلاۋ» دەپ اشىنىپ وتىر.

مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىنداعى وسى جانجالدىڭ ايعاي-شۋى باسىلماي جاتىپ، مەكتەپ مۇعالىمدەرى اراسىندا دا ۇرىس-كەرىس بولعان. مۇعالىمدەر اراسىنداعى داۋ-دامايدىڭ اۋديو نۇسقاسى دا الەۋمەتتىك جەلىدە تارالدى. وندا شاحسانامنىڭ تۋرسۋنوۆانىڭ سىنىپ جەتەكشىسى بيولوگيا جانە ءوزىن-ءوزى تانۋ مۇعالىمى قاحاروۆا تۋرديبۋۆي مەكتەپ ۇستازدارىنىڭ "ۆاتساپ" چاتىندا ءوزىنىڭ ونلاين ساباعى جايىنداعى ەسەپتى ۇيعىر تىلىندە بەرگەنى، ال مەملەكەتتىك تىلدە ەسەپ بەرۋدى تالاپ ەتكەن باسشىلىققا نارازى بولعان سوزدەرى بار. ءتىپتى ول سوزىندە: «مەكتەپتەگى ءار مۇعالىم قازاق جانە ۇيعىر تىلدەرىن بىلۋگە مىندەتتى» دەپ سالادى. بىزگە بۇل مالىمەتتەردى جەتكىزگەن اقتام تۇرعىندارى ەلدەگى توتەنشە جاعداي كەزىندە قازاق وقۋشىلارى ءۇشىن كەيبىر ونلاين ساباقتاردىڭ دا ۇيعىر تىلىندە جۇرگىزىلگەنىن، بۇعان مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ دارمەنسىزدىك تانىتقانىنا نارازى. اۋىل تۇرعىندارى مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ قازاق ۇلتىنان تاعايىندالۋ تۋرالى تالاپتارىندا ءبىلدىرىپ وتىر.

اۋەل دەسەڭىز، بۇعان دەيىن ۇيعىر اۋدانىنداعى تيىرمەن اۋىلىنىڭ جاستار ءىسى جونىندەگى نۇسقاۋشىسى ۋميدا ياحياروۆانىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە بەتىنە «ۇيعىر مەملەكەتىنىڭ تۋىن» جاپسىرعان سۋرەتى دە ۇلكەن تالاستى تاقىرىپ بولىپ ەدى. اتالعان قىزمەتكەر بۇل ارەكەتى ءۇشىن سوگىس العان جانە ۇيعىر اۋدانىنداعى تۇرعىنداردان كەشىرىم سۇراپ ۆيدەو تاراتقان. ايدان استام ۋاقىت بۇرىن بولعان بۇل ىسكە قاتىستى كەشىرىم سۇراپ، «مەن قازاقستاندى سۇيەمىن» دەگەن ۆيدەو جولداۋى نەگە ەندى عانا الەۋمەتتىك جەلىگە تاراپ جاتقانى تاعى تۇسىنىكسىز.

وسى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ءبىز اۋدان اكىمىنەن تىكەلەي جاۋاپ الۋعا تىرىستىق. بىراق، كەشە اكىمدىك تارابى بۇل ىسكە كەيىنىرەك جاۋاپ بەرەتىنىن ايتتى. ال، بۇگىن جاۋاپتى اۋدان اكىمىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى تۇراحان اقجولدان الدىق. ول سوزىندە اقتامداعى ءىس بويىنشا ارنايى كوميسسيا كەلەتىنىن، كوميسسيا شەشىمىن رەداكتسيامىزعا جولدايتىنىن ايتتى. ال، تيىرمەندەگى قىزمەتكەردىڭ ءىسى بويىنشا: «بۇل جاعداي تيرمەن اۋىلدىق جاستار ءىسى جونىندەگى ماماننىڭ «ۆاتساپ» ستاتۋسىنا قويعان seeker دەپ اتالاتىن سۋرەتكە بايلانىستى. قىز بالا جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا ءبىر جىل بولعان، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ەمەس. بۇل ماسەلەمەن اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى، ىشكى ساياسات جانە پروكۋراتۋر وكىلدەرى بار ارنايى كوميسسيا بارىپ قىزدىڭ وزىمەن، اۋىل اكىمىمەن، اتا-اناسىمەن سويلەستى. قىز بالاعا دا، اۋىل اكىمىنە دە سوگىس بەرىلدى. كەيىن قىز بالادان اۋدان اكىمى ءباسپاسوز حاتشىسى جانە جاستار رەسۋرستىق ورتالىعىنىڭ باسشىسى بولىپ اۋدان حالقىنان كەشىرىم سۇراتتى»، – دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى. ول جانە ۋميدا ياحياروۆانىڭ تاياۋ ارادا جۇمىستان كەتەتىنىن دە ايتتى، سونداي-اق كوميسسيا شەشىم شىعارعاننان كەيىن ناقتى مالىمەت بەرۋگە ۋادە بەردى.

وسىلاردىڭ ءبارى دە ۇيعىر اۋدانىندا بۇنداي كەلەڭسىز جايتتەردىڭ قوردالانا تۇسكەنىن، اۋدان كولەمىندە يدەولوگيا، جاستار تاربيەسى، جاستاردى وتانسۇيگىشتىككە باۋلۋ ىستەرىنىڭ اقساپ تۇرعانىن انىق كورسەتتى. ەگەر ءبىز بۇعان دەيىنگى كەلەڭسىز وقيعالاردىڭ (ايتالىق «قورداي ءىسىنىڭ») بەرگەن ساباعىن ەسكەرەر بولساق، بۇنداي جايتتەرگە ءسال قاراماۋعا ءتيىسپىز. بىردەن ايتا كەتەيىك، ءبىز بۇل جاعدايدى اسقىنعان ۇلتارالىق ارازدىق رەتىندە كورسەتۋدەن اۋلاقپىز. الايدا، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر ماسەلەگە ءسال قاراماي، دەر ۋاقىتىندا دۇرىس جاعىنا شەشۋى كەرەكتىگىن، ماسەلەگە وبلىس باسشىسى اماندىق باتالوۆتىڭ دا تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىگى بار ەكەنىن ەسىنە سالعىمىز كەلەدى.

“The Qazaq Times”