ءومىرىن تاۋەكەلگە تىككەن سولتۇستىك كورەيالىق ەكى ازاماتتىڭ مالىمەتى: ولار قانداي ءومىر سۇرۋدە؟

الەمدە توتاريتارلىق وكتەم بيلىكتىڭ شەڭگەلىندە وتىرعان سولتۇستىك كورەيا حالقىنا سىرت ەلدەر ەمىس-ەمىس نازار سالىپ كەلەدى. اسىرەسە، كيم اۋلەتىنىڭ رەجيمى ۇلعاۋسار قادامدار جاساپ، ءوڭىر قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرگەن كەزدەردە الەم جۇرتشىلىعى وسى ءبىر جابىق رەجيمدە جاساپ جاتقان 25 ميلليوننان استام حالىقتىڭ تاعدىرى تۋرالى ويلانادى. بىلتىر سولتۇستىك كورەيا مەن اقش قارىم-قاتىناسى يادرولىق سوعىس قاۋپىن جاقىنداتقان كەزدە دە الەمنىڭ بەدەلدى اقپارات اگەنتتىكتەرى كحدر-دا جاساپ جاتقان كورەيلەر تۋرالى مالىمەتتەر تاراتقان ەدى. جاقىندا BBC اتالعان تاقىرىپقا تاعى دا اينالىپ سوقتى.

شىنىندا دا شەتەلدەن بارعاندار ءۇشىن سولتۇستىك كورەيالىق قاراپايىم تۇرعىندارمەن سويلەسۋ وتە قيىن. سەبەبى، ءاربىر شەتەلدىكتىڭ سوڭىنان مىندەتتى تۇردە قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرى ەرىپ جۇرەدى. دەگەنمەن، كحدر-نىڭ ەكى ازاماتى قاۋىپتى ەكەنىنە قاراماستان، «Victoria Derbyshire» باعدارلاماسىنىڭ جۋرناليستەرىنە سۇحبات بەرۋگە كەلىسكەن. انىعىندا BBC جۋرناليستەرى بىرنەشە اي بويى جاسىرىن جەلىلەردى پايدالانىپ، كحدر تۇرعىندارىنان جاۋاپ الۋعا تىرىسىپ كەلگەن. بۇل ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە سولتۇستىك كورەيادا جاسايتىن تۇرعىندار تۋرالى بىرقاتار ماڭىزدى اقپاراتتارعا يە بولعان. ايتالىق، كحدر تۇرعىندارى ءۇشىن كيم جوڭ ۋن (كيم چەن ىن) قۇداي بولىپ ەلەستەيدى. ول ءبارىن بىلەتىن، كوپ نارسەگە قابلەتتى، كيەلى ادام دەپ ناسيحاتتالادى.

ساتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن ءسۇن حي (اتى وزگەرتىلگەن) ەل ليدەرى تۋرالى اشىق ءسوز ايتۋدىڭ ءومىرىن باسكە تىگىپ، تاۋەكەلگە بارۋ ەكەنىن بىلسە دە، ەلدەگى كوپشىلىك پىكىرى تۋرالى بىرقاتار مالىمەتتەرمەن بولىسكەن. ودان ەلدەگى ليدەرگە قارسى قانداي دا ءبىر قارسى پىكىر بار، جوعى تۋرالى سۇراعاندا: «ادامدار كيم جوڭ ۋندى بيزنەسپەن اينالىسادى دەپ سىناپ جاتادى»، – دەپ جاۋاپ بەرگەن.

ءسۇن حي مەن كۇيەۋى ەكى قىزىمەن قالادا تۇرادى. ساۋداسى جاقسى ءجۇرىپ جاتسا كۇنىنە ءۇش ۋاقىت تاماق ىشەتىندەرىن ايتادى، ال ساۋداسى ناشار كەزدەرى كۇرىش پەن جۇگەرىنى قايناتىپ اۋجال قىلۋدان ارتىق شاراسى جوق. ول جانە ءوزى ىستەيتىن بازاردا ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەكتەن تىس، كونتراباندالىق جولمەن اكەلىنگەن تەحنيكالاردىڭ ساتىلاتىنىن ايتادى. سول ەلدەگى «Daily NK» باسىلىمىنىڭ مالىمەتىنشە، شامامەن 5 ملن ادام وسىنداي ۇساق-تۇيەك بازارلار ارقىلى كۇن كورەدى ەكەن.

ءسۇن حي شاعىن بازاردا ساتۋشى بولىپ ىستەيدى. فوتو: BBC.

انىعىندا، بازارداعى ساۋدا-ساتتىق قاتال كوممۋنيستىك رەجيمدەگى ەلدىڭ ساياساتىنا قايشى. الايدا، ەكونوميكالىق سانكتسيالاردان تۇرالاعان، بارلىق ازىق-تۇلىكتى تالون ارقىلى الاتىن ەلدە كوپشىلىك جۇرت وسىنداي زاڭدى-زاڭسىز بازارلاردى كۇن كورىستىڭ بىردەن ءبىر كوزى بولىپ قالعان. ءسۇن ءحيدىڭ ايتۋىنشا كيم جوڭ ۋن وسىنداي بازارلارعا تيىسپەگەنى ءۇشىن حالىق ونى القايدى. ول «امەريكالىق پرەزيدەنت كەلەدى ەكەن دەگەن ءسوزدى دە وسى بازاردا ءجۇرىپ ەستىدىك. شىنىن ايتقاندا تۇرعىندار ەكى ەل باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى تۋرالى ەشتەڭەدەن حابارسىز. امەريكانى ەشكىم جاقسى كورمەيدى»، – دەيدى.

ەل بيلىگى وتكەن عاسىردىڭ سوڭىندا بولعان اۋقىمدى اشارشىلىق جاعدايىنىڭ قايتالانباۋىنا ارەكەت ەتىپ كەلەدى. كەيبىر دەرەكتەردە سول كەزدەگى اشتىقتا ميلليونعا جۋىق حالىق قىرىلعان. ءسۇن حي سوزىندە: «ادەتتە ومىردە ءبىزدىڭ كەدەيشىلىگىمىزدىڭ باسى جاۋاپكەرى امەريكا دەپ ايتامىز. سەبەبى، ول ءبىزدى ەكىگە ءبولىپ تاستاعان»، – دەدى.

ەلگە كىرەتىن شەتەلدىك اقپاراتتاردىڭ بارلىعى ۇكىمەت جاعىنان قاتاڭ باقىلانىپ، سۇزگىدەن ءوتىپ وتىرادى. اقش پەن وڭتۇستىك كورشىسىن اياۋسىز سىنعا الادى. «دەگەنمەن، سوڭعى كەزدەرى كوپ نارسە وزگەرىپ جاتىر. وڭتۇستىكپەنەن دوس بولۋىمىز كەرەك دەپ تە ايتىلىپ جاتىر. ءتىپتى جاقىندا عانا بىزگە «ءبارىمىزدىڭ جاقسى ءومىر ءسۇرۋىمىز ءۇشىن امەريكامەن تىنىشتىقتا بولۋىمىز كەرەك» دەپ تە حابارلادى»، – دەيدى ءسۇن حي.

مەيلى قالاي دەسە دە، بۇل سولتۇستىك كورەيا تۇرعىندارى ءۇشىن شىنىندا ۇلكەن وزگەرىس. ۇكىمەتتىڭ باتىسقا دەگەن كوزقاراسىن جۇمسارتۋى، يادرولىق سىناق پوليگونىن جاۋىپ تاستاۋى جانە كەلىسسوز ۇستەلىنە كەلۋى كيم جوڭ ۋننىڭ اشىق ساياسات جۇرگىزۋگە جانە اقش-پەن مامىلەنى جاقسارتۋعا دەگەن شىن نيەتى ەكەنىن دالەلدەي الادى. سوعان قاراعاندا، بارلىق كەدەرگىلەرگە قاراماستان ترامپ پەن كيم اراسىنداعى كەزدەسۋدىڭ بولاتىنى انىق بايقالادى.

BBC جۋرناليستەرىنە جاۋاپ بەرگەن ەكىنشى كحدر ازاماتى چول حو (اتى-ءجونى وزگەرتىلگەن) اسكەري قىزمەت اتقارعان. ول ەلدەگى جاعدايعا نارازى ادامداردىڭ بار ەكەنىن ايتادى. «كەيدە بىرەر اۋىز اعات ءسوزى ءۇشىن ادامداردى قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى قاماۋعا الىپ جاتادى. ءتىپتى، مۇنداي ادامدار سول كۇيى ءىز-ءتۇسسىز جوعالىپ كەتەدى. بىراق، سوڭعى كەزدە مۇنداي وقيعالار مۇلدە از ۇشىراساتىن بولدى»، – دەيدى چول حو. ول جانە بۇنداي قاماۋعا الىنعان ادامداردىڭ ەڭبەك لاگەرىنە جونەلتىلەتىنىن ايتادى. Amnesty International ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، وسىنداي لاگەردىڭ بىرىندە كەمىندە 20 مىڭ ادامنىڭ قامالاتىنىن ايتىلعان. چول حو كەي جاعدايدا جوق ءىستى موينىنا ارتىپ، ايىپتاپ لاگەرلەرگە ايداپ كەتەتىنىن دە جاسىرمايدى. وندايلارعا كوبىندە «قىتايعا نەمەسە وزگە شەتەلگە كەتۋگە ارەكەت جاساعام» دەپ كۇشتەپ مويىنداتادى.

چول حو بۇرىن اسكەري قىزمەتتە بولعان. فوتو: BBC.

ەلدەگى ەرەجە بويىنشا، شەتەلدىك فيلمدەردى، تەلە-باعدارلامالاردى، تاۋارلاردى تاراتقان ادامعا ون جىلدىق ەڭبەك لاگەرى دايىن تۇر. بيلىك شەتەلدىك اقپاراتتاردى قاتتى شەكتەيدى. سوعان قاراماستان كەيبىر ادامدار قىتايدان USB-فلەشكا نەمەسە DVD-ديسك ارقىلى كينو فيلمدەردى كوشىرىپ تاراتادى ەكەن. چول حو ءوزىنىڭ دە شەتەلدىك فيلمدەردى ەلدەن جاسىرىپ كورگەنىن ايتادى. «ارينە مۇنداي ىسپەن ۇستالساڭ قۇتىلۋ ءۇشىن كوپ مولشەردە پارا بەرۋىڭە تۋرا كەلەدى. بىراق، قانشالىقتى شەكتەگەن سايىن، ادامدار شەتەلدىك فيلمدەردى كورگىسى كەلەدى دە تۇرادى. اسىرەسە، ءتىلى تۇسىنىكتى وڭتۇستىك كورەيانىڭ فيلمدەرى كوپ سۇرانىسقا يە. ونداعى ءبىزدىڭ جۇرتتى قىزىقتىراتىنى وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ قانداي جاعدايدا جاساپ جاتقانى»، – دەيدى ول اعىنان جارىلىپ.

قاتاڭ تسەنزۋرا استىندا ەل تۇرعىندارى ءوز ەلىنەن سىرتتاعى جۇرتتىڭ ءومىرى مەن قوعامى تۋرالى تىم از بىلەدى. كەيبىر ايماقتىڭ تۇرعىندارى اراسىندا تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، قىتايعا نەمەسە وڭتۇستىك كورەياعا قاشىپ وتكىسى كەلگەندەر، سولاي جاساعاندار دا بار. بىراق، سوڭعى جىلدارى شەكارا باقىلاۋ كۇشەيتىلىپ، ونداي تاۋەكەلشىلدەردىڭ سانى بىردەن ازايعان. ال، شەتەلگە قاشىپ وتكەندەر تۋرالى حابار مۇلدە تاراتىلمايدى. جۇرت اراسىندا دا اڭگىمە قىلۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنعان. وڭتۇستىك كورەياعا قاشىپ وتكەن «جەكە باتىرلاردى» ونداعى جۇرت «تومەنگى قالاعا كەتىپ قالىپتى» دەپ قانا قويادى.

چول حو ءوزىنىڭ دە ەلدەن جاسىرىنىپ شەتەلدىك فيلمدەردى كورگەنىن ايتادى. فوتو: BBC.

مىنە بۇلار سولتۇستىك كورەيانىڭ ەكى ازاماتىنان الىنعان مالىمەتتەر. ەگەر ولاردىڭ اتى-ءجونى ءمالىم بولسا، چول حو مەن ءسۇن حي ەندىگى ءولىم جازاسىنا كەسىلىپ نەمەسە ءومىرىنىڭ قالعانىن ەڭبەك لاگەرىندە وتكىزۋى مۇمكىن.  ەلدەگى جابىق ءتۇزىم ميلليونداعان حالىقتىڭ تاعدىرىن شەڭگەلىنە شىرماپ ۇستاپ وتىر. وسىدان كەيىن دە ونداعى حالىقتىڭ ارمان-تىلەگى، ەڭ قاراپايىم كىسىلىك رۋحى مەن ءومىرىنىڭ ءمان-ماعىناسى تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى قيىن.

 “The Qazaq Times”