قايمانا قازاقتى قىناداي قىرعان قارا تاڭداق قاسىرەتى - تاريح شەجىرەسىنىڭ قارالى بەتتەرىنەن وشپەك ەمەس. ويتكەنى، قاندىقولداردىڭ قاساقانا جاساعان ناۋبەتى قازاقتىڭ تەڭ جارتىسىن تۇقىرتا شەڭگەلدەدى. سول سۇمنان 4 ميلليونعا جۋىق قانداسىمىز جەر جاستانىپتى. بىزدەگى تاريحشىلاردىڭ دەرەگى وسى. ول سانعا 1937 جىلى وداقتىڭ وسپادار ورىنداۋشىلارىنىڭ ورىنسىز قارۋ كەزەنۋىنەن قازا تاپقان ارىستاردى قوسىڭىز. قابىرعا قاۋساتادى، ارينە.

اقجەم اشارشىلىقتان امان قالعانداردىڭ ءبىرى - تىرىسىندە تالانتتى ءتارجىماشى بولعان اۋباكىر نىلىباەۆ ەدى. مارقۇم وسىدان 4 جىل بۇرىن اۋىر ناۋقاستان دۇنيە سالىپ، كەلمەستىڭ كەمەسىنە مىنگەن. ادەبيەت تارلانى كوپكە تانىس بولعانىمەن، بالا كۇنىندە كورگەن قاسىرەتىن جولىققان جانعا ايتا بەرمەيتىن. جۋرناليستەرگە بەرگەن سوڭعى سۇقباتتارىنىڭ بىرىندە ناۋبەت كەزىندە كورگەن قورلىعىن كوزىنە جاسا الا بوياماسىز بانداپ بەرىپ ەدى...

اۋباكىر نىلىباەۆ، اقىن، اۋدارماشى. فوتو: library.karazhal.gov.kz

ۇجىمداستىرۋ كەزىندە ۇكىمەت جاقتاستارى باي-باعلانداردىڭ دۇنيە-مۇلكىن تۇگەل تاركىلەپ، كونبەگەندەرىن قويشا قىرا بەرگەن. قازاق دالاسى قانعا بوگىپ جاتقاندا اۋباكىر نىلىباەۆ نەبارى 5 جاستاعى بالا ەكەن. جەندەتتەر قىتاي اسپاق بولعان اكەسىن شەكارادا اتىپ تاستايدى. ال، كوشتەن اداسقان اۋباكىردىڭ ءوزى الىس تۋىسىنا ەرىپ، جان ساقتاپتى. بىراق قىر اسۋداعى قيامەتتى كۇندەرىن قانشا تىرىسقانىمەن سول كۇيى ۇمىتا الماپتى.

اۋباكىر نىلىباەۆ بۇقپانتايلاپ بەل اسپاق بولعاندا تالاي جايتقا كۋا بولعانىن ايتىپ كەتىپ ەدى. ءال-دارمەنى قۇرىپ، كەڭەزەسى كەپكەن كۇيى سۇلدەرىن ارەڭ سۇيرەپ كەلە جاتقاندا شەكارا ماڭىندا سوڭعى مالىن سويىپ جاتقاندارعا كوزى تۇسكەن ەكەن. ءسويتىپ، سولاردان تالعاجاۋعا تاتىر ءدام سۇرايدى. ابدەن اشىققان ولارعا مال سويىپ جاتقاندار قويدىڭ بەزى مەن شيكى ىشەگىن يتكە سۇيەك تاستاعانداي لاقتىرا سالىپتى. امال جوق، جيىركەنسە دە شاراسىز جەگەن سونى.

بۇل كورىنىس - ناۋبەت زاردابىن تارتقانداردىڭ ءبىر مىسالى عانا. مالدىڭ شيكى ەتى تۇرماق، ادامنىڭ ءوزىن اساپ تاۋتاسعا دەيىن بارعان سول زۇلماتتىڭ ءبىز بىلمەيتىن تالاي سىرى بۇگۋلى جاتىر. ەل ۇكىمەتى ولاردىڭ ەشبىرىن جاريا قىلعىسى كەلمەيدى. ايتپەسە، قازاق دالاسىنداعى وسى سۇمدى كەزىندە-اق  "گەنوتسيد" دەپ تانۋىن تالاپ ەتەر ەدى.

مىسال كەلتىرۋگە شەبەر ەلمىز عوي. ەندەشە، بىلە ءجۇرىڭىز. كەڭەس وداعى قۇرامىندا بولعان ۋكراينا بيلىگى بابالارى كورگەن اشارشىلىقتى باياعىدا-اق «گەنوتسيد» دەپ تاپقان. ءتىپتى، ونداعى سوت ستاليننەن باستاپ، بۇرىنعى كسرو باسشىلارى مەن ۋكراين كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى جەتەكشىلەرىن دە وسى الاپات قىلمىستى جاساعان قىلمىسكەرلەر دەپ ۇكىم شىعارعان. ال، ءبىز جۇمعان اۋىزدى ءالى اشپادىق. قۇددى، قۇم تولتىرىپ العاندايمىز...

زەرتتەۋشىلەر قازاق سول كەزدە قاسىرەتتەن امان قالعاندا، كەمىندە 45-50 ميلليون بولار ەدى دەگەندى ايتادى. ماسەلەن، تۇرىكتەر سول كەزدە 10 ميلليون شاماسىندا بولسا، قازاقتار التى ميلليوننان اسقان. ال، تۇرىك حالقى ارادا عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە جەتپىس ميلليونعا جەتسە، قازاق ون ميلليوننان ارەڭ استى. قاسىرەتتىڭ كەسىرى وسى.

“The Qazaq Times”