تمد ەلدەرىندە جەڭىس كۇنىنە دەگەن كوزقاراس بىردەي ەمەس: كىمدەر قالاي وتكىزدى؟

9 مامىر بۇرىنعى كەڭەس وداعى قۇرامىندا بولعان ەلدەردە «جەڭىس كۇنى» دەپ اتالىپ، مەرەكە رەتىندە وتكىزىلىپ كەلەدى. دەگەنمەن، كەڭەس وداعى تاريح جۇلگەسىنەن الىستاعان سايىن، ونىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدەردە بۇل كۇنگە دەگەن كوزقاراس تا بىردەي بولماي بارا جاتۋى - زاڭدىلىق. سوعىستىڭ سوڭعى جەڭىسى، زۇلمات قىرعىننىڭ تولاستاعان كۇنى رەتىندە ەسكە العانىمەن، بۇرىنعى قىزىل يمپەريا يدەولوگياسىنىڭ دا كولەڭكەسى قالماي كەلە جاتقانى جاسىرىن ەمەس. BBC بۇرىنعى كەڭەس وداعى قۇرامىنداعى ەلدەردىڭ 9 مامىردى قالاي وتكىزگەنىن شولىپ شىقتى.

رەسەيدە

«جەڭىس كۇنى» كەڭەس وداعىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى سانالاتىن رەسەيدە ءداستۇرلى تۇردە اسكەري شەرۋلەر، مەرەكەلىك سالتاناتتى شارالارمەن ءوتتى. بيىل ماسكەۋدەگى پارادقا، «ماڭگىلىك پولكتان» تىس 13 مىڭ ادام قاتىسقان. جەڭىستىڭ 73 جىلدىعىنا وراي وتكەن پارادتا قىزىل الاڭمەن رەسەي ارمياسىنى جاڭا اسكەري تەحنيكالارى ءجۇرىپ ءوتتى، جالپى 159 اسكەري تەحنيكا قاتىسقان. ماسكەۋدەگى پارادتىڭ بيىلعى باستى وزگەشەلىگى وسى بولدى.

قىزىل الاڭدا 13 مىڭ ادامنىڭ قاتىسۋىمەن شەرۋ ءوتتى. فوتو: Reuters/BBC.

رەسەيدەگى «جەڭىس كۇنىنىڭ» تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ رەسمي تۇردە ءتورتىنشى رەت پرەزيدەنتتىك قىزمەتىن باستاۋىنا تۇسپا-تۇس كەلدى. پۋتين قىزىل الاڭداعى سوزىندە جەڭىستىڭ ماڭىزىن ايتا كەلىپ: «بۇگىنگى تاڭدا ەۋروپانى، الەمدى قۇلدىقتان، قىرعىننان، فاشيزم توزاعىنان قۇتقارعان ەلدىڭ ەرلىگىن جوققا شىعارۋعا، سوعىستىڭ مازمۇنىن بۇرمالاۋعا، شىنايى قاھارمانداردى بۇركەمەلەپ، تاريحتى ءوزى قايىرا جازىپ، جالعان تاريح جاساۋعا ارەكەتتەنىپ ءجۇر. ءبىز بۇعان ەشقاشان جول بەرمەيمىز!»،– دەدى.

يزرايل پرەمەرى قىزىل الاڭدا. فوتو: Reuters/BBC.

الەۋمەتتىك جەلىلەردە پۋتيننىڭ بۇل سوزدەرى قىزۋ تالقىعا دا مۇرىندىق بولدى. اراسىندا: «پۋتين جەڭىستى ءوزى مەنشىكتەپ الدى، تاريحتى بۇرمالادى» دەگەن پىكىرلەر دە بار. قىزىل الاڭداعى پارادتى شەتەلدەن كەلگەن از عانا جوعارى لاۋازىمدىلاردىڭ ءبىرى بولىپ يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى مەنيامين نەتانياحۋ تاماشالادى.

ۋكراينادا

شىن مانىسىندە، بۇل جەڭىستىڭ مانىنە، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تۋرالى دا ەلدەردىڭ تۇسىنىگى ءارتۇرلى. ۋكراينادا «جەڭىس كۇنىنە» بايلانىستى شەرۋلەر ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە ۇشىرادى. ۇلتشىل توپتار ەل ىشىندە جەڭىس كۇنىنىڭ بەلگىلەرىن كوتەرىپ جۇرۋگە، ونى مەرەكە رەتىندە اتاپ ءوتىپ جاتقاندارعا قارسى شىقتى. سونىمەن بىرگە، 9-مامىردا كونتسەرتتىك باعدارلامالار تاراتقان تەلەارنالارعا دا نارازىلىق ءورشىدى.

لاتۆيادا 

لاتۆيادا داعدىلى تۇردە «جەڭىس كۇنىمەن» قاتار «ەۋروپا كۇنى» اتالىپ ءوتتى. بۇل ەلدە دە وسى كۇنگە دەگەن كوزقاراس بىركەلكى ەمەس. سوندىقتان دا ورتالىق قالاسى ريگادا مەرەكەلىك تە، پروتەستتىك تە شارالار وتكىزىلدى. لاتۆيادا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ جەڭىسى رەسمي تۇردە 8-مامىرعا بەلگىلەنگەن. ال، 9-مامىر ەۋروپا كۇنى رەتىندە تويلانادى.

بەلارۋس ەلىندە

بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو رەسەيدەن تارتىپ، قازاقستان، ازەربايجان، قىرعىزستان پرەزيدەنتتەرىنە مەرەكەلىك قۇتتىقتاۋ حاتىن جولدادى. الايدا بەلارۋس ورتالىق قالاسى مينسكتە «ماڭگىلىك پولك» شەرۋىنە تىيىم سالىندى.

تبيليسيدە كوممۋنيستىك پارتيانىڭ جاقتاستارى كوشەگە شىقتى. فوتو: Reuters.

«ماڭگىلىك پولك» شەرۋىنە بىلتىردان باستاپ وزبەكستان مەن تاجىكستان ەلدەرى دە تىيىم سالعان 

بۇدان تىس كەڭەس قۇرامىندا سوعىسقا قاتىسقان ەلدەردە بۇل داتاعا ورتاق شارالار كوپ. قۇرباندار ەسكەرتكىشىنە گۇل قويۋ، سوعىس ارداگەرلەرىنە مەرەكەلىك تارتۋ-تارالعى ۇسىنۋ، شەرۋلەر وتكىزۋ تاعى باسقا شارالار.

قازاقستاندا

ەلىمىزدە ءبارىمىز بىلەتىندەي «ماڭگىلىك پولك» شەرۋى دابىرالى ءوتتى. جەر-جەردە مەرەكەلىك شارالار ۇيىمداستىرىلدى. قۇربان بولعان اتا-بابالار ەسكە الىندى. سارى جولاقتى لەنتا مەن كوك لەنتا اراسىندا تالاس-تارتىس تا بولدى. دەگەنمەن، زۇلمات سوعىستىڭ شىن كەسپىرى بۇگىنگى جۇرتقا جىل وتكەن سايىن انىق ءبىلىنىپ، شارتسىز ولىمگە ايداپ سالعان سوعىس قىلمىستىلارىنىڭ بەت پەردەسى دە اشىلىپ كەلە جاتقانداي.

“The Qazaq Times”