ءازىمباي عالي: التى الاش مەملەكەتىنىڭ تاعدىرلاس ۇلتتارى

قاراقالپاق حالقىنىڭ تراگيكالىق تاعدىرى. كەزىندە التى الاش اتالاتىن (قازاق حاندىعى) مەملەكەتتىڭ قۇرامىندا قازاقتىڭ ءۇش جۇزىنەن باسقا نوعاي، قاراقالپاق جانە قىرعىز بولدى. 17 عاسىردىڭ اياعىندا 18 عاسىردىڭ باسىندا قازاق باسىنا ۇلكەن ۇلتتىق داعدارىس ءتوندى.ساياسي-ەكونوميكالىق داعدارىس سەبەبىنەن ولكەلىك يمپەريا التى الاش دەرجاۆاسى ىدىرادى. كەيىن قازاق حاندىعىنىڭ ءوزى رەسەيدىڭ بودانىنا اينالدى. پاتشالىق رەسەيگە بوداندىق بارا كەلە كوممۋنيستىك وتارشىلدىققا اپاردى،پاتشا ۇكىمەتى ىدىراپ قازاقستان كەڭەس وداعى اتالاتىن قىزىل يمپەريانىڭ وتارىنا اينالدى. قازاقتىڭ باسىنا ەڭ قيىن اۋىرتپالىق ازامات سوعىسى 1918-1920 جىلدارى، 1921 جانە 1929-1933 جىلدارعى اشارشىلىقتار جانە كۇشتەپ كوللەكتيۆتەندىرۋ جىلدارىندا بولدى. قازاقتىڭ ناۋبەتى 1 ميلليون 650 مىڭ ادام اشارشىلىقتان قىرىلۋىنا اكەلدى. ال قازاقتان باسقاسىنىڭ تاعدىرى دا اۋىر بولدى. التى الاش قۇرامىنان شىققان تەك قازاق پەن قىرعىزدىڭ قولى ەگەمەندىككە جەتتى. ال قاراقالپاق پەن نوعايدىڭ تاريحي پەشەنەسىنە ەگەمەندىك جازىلماپتى. قاراقالپاق قازاق اۆتونومياسىنان شىعىپ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ اۆتونومياسىنا كىردى، كەيىن قاراقالپاق وزبەكستان قۇرامىندا بولدى. ەڭ قاتتى ىدىراۋدا نوعايلار بولدى. ولاردىڭ ءبىر بولىگى شەشەندەر قۇرامىنا كىردى، تاعى ءبىر بولىگى قاراشاي-شەركەش اراسىندا قالدى، ال باسىم بولىگى قۋ مەديەن نوعاي دالاسى اتالاتىن داعىستان اۆتونومياسىنا كىردى. بىراق داعىستاندا نوعايلارعا جەرگىلىكتى ءوسىمتال ەتنوستاردان تىنىشتىق بولعان جوق. لەزگيندەر، اۆارلار ولاردى ءشول دالادان ىسىرا بەردى.

ال كورشى ەل- جۇرت قاراقالپاقستان (وزبەكستان قۇرامىندا) تەرەڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، ەكولوگيالىق، تەرەڭ ۇلتتىق داعدارىستا. قاراقالپاق ۇلت وكىلدەرى جۇمىسسىزدىقتان بوسىپ، رەسەي مەن قازاقستانعا كوشىپ كەتىپ جاتىر. ولاردىڭ ءبىر بولىگى قازاقستاندا كوشىپ قازاقتانىپ، ەكىنشى ءبىر بولىگى قاراقالپاقستاندا - وزبەكتەنۋدە. بارا كەلە قاراقالپاق ۇلتى جويلىپ كەتۋى ىقتيمال. 21 عاسىردا بىرقاتار ءتىل جانە ۇلتتار جوققا كەتۋ مۇمكىن، بىراق ءار ەلدىڭ تاريحي تاعدىرى – ولاردىڭ ۇلتتىق ارەكەتتەرىنە بايلانىستى، سوندىقتان قاراقالپاق تاعدىرى الدىمەن وزدەرىنە بايلانىستى.

بۇل نەگىزگى فاكتور. ەكىنشى فاكتور- گەوساياسي فاكتور. وزبەكستاننىڭ، رەسەيدىڭ، قازاقستاننىڭ جانە باسقا ىقپالدى ەلدەر شەشۋشى ىقپال ەتۋى مۇمكىن. وتە اۋىر جاعدايعا قىرىم تاتارلارىنىڭ تاعدىرى. بۇرىن قىرىم ۋكرايناعا قاراعان، 2014 جىلدان باستاپ رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاعان.

سودان بەرى رەسەي اسكەرلەرى سانى قىرىمدا كوپ ءوستى. قىرىم تاتارلارى تاعدىرى دا ىشكى جانە فاكتورلارعا بايلانىستى. وتە كۇردەلى جاعدايعا باۋىرلاس ۇيعىر حالقى ۇشىرادى.بۇگىندە قىتاي ۇيعىردى جانە سوندا تۇراتىن قازاقتاردى كۇشتەپ سىڭىرمەك، ءبىز قازاققا كورشى ەلدىڭ تاعدىرىن سارالاپ، ءوزىمىز ىشتەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا بەكىنىپ، سانىمىزدى وسىرگەنىمىز ءجون. تەك سانى كوپ، قۋاتتى ەلمەن كورشى ەلدەر ساناسۋعا ءماجبۇر. سوندىقتان قازاق ورالماندارىن جيناپ، تەگى مەن ءتىلى جاقىن ۇلىستار قازاقپەن بىرىگىپ، ءوز ەركىمەن قازاقتانىپ گلوباليزاتسياعا جانە كورشى ەلدەردىڭ امبيتسياسىنا قارسى تۇرا الامىز. بىزگە كورشى ەلدەرمەن بەيبىت قاتار قاتىناس جاساپ، ەگەمەندىكتى قۋاتتاپ، دەموگرافيالىق پوتەنتسيالدى كوتەرىپ، ءتىلىمىزدى، حانافي يسلامعا نەگىزدەلگەن ۇلت ءدىنىمىزدى ساقتاعانىمىز ءۋاج. قازاقتىڭ ۇلەسى ەلىمىزدە 70% استى. بىراق بۇگىنگى قازاقتىڭ 25% جۋىعى ءوزارا ورىسشا سويلەيدى، سوعان قاراماستان بىزدە ءتول تىلىمىزگە ەكسپەريمەنت جاساماقپىز- ۇشتۇعىرلى ءتىل سونىڭ ايقىن مىسالى. بۇل قاتە باعىت. قازاق ءتىلىنىڭ ودان ارى كۇشەيۋىنە بوگەت بولادى. سول جاعدايدى بيلىكتەگى قازاقتار تۇسىنسە. قازاقستانداعى قىزمەتكەرلەر تەك قازاقشا باياندامالار مەن ماعلۇمداما جاساۋعا مىندەتتى دەگەن ۇيعارىمنان تايماۋ كەرەك. ازاماتتىق قوعام مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىن نەگىزگى ماقساتقا السا.

“The Qazaq Times”