جەەنبەكوۆ اتامباەۆ ساياساتىن جالعاستىرا ما؟

بۇگىن قىرعىزستاننىڭ سۋ جاڭا پرەزيدەنتى سوورونباي جەەنبەكوۆ قىرعىز حالقى الدىندا انت بەردى. وسىعان وراي، قىرعىزستان باق وكىلدەرىنەن باستاپ، شەتەلدىك جۋرناليستەرگە دەيىن اتالمىش وقيعانى جارىسا جازۋدا. جەەنبەكوۆ بولاشاعىنا اركىم ارقالاي بولجام جاساۋدا. ءبىرى جەەنبەكوۆتى اتامباەۆتىڭ ساياساتىن جالعاستىرادى دەسە، ەندى ءبىرى باسقا جولدى تاڭدايدى دەۋدە. 

قىرعىزستاندا پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ اياقتالعانىنا ءبىر ايدان استام ۋاقىت ءوتتى. بۇگىن اتى شۋلى المازبەك اتامباەۆ رەسمي تۇردە ءوزىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمىن اياقتادى. قاراشا ايىنىڭ 24-نەن باستاپ سوورونباي جەەنبەكوۆ قىرعىز ەلىنىڭ الداعى التى جىلداعى زاڭدى پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارادى. وسى تۇستا سوڭعى ۋاقىتتارى قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىن شاماسى كەلگەنشە ۋشىقتىرعان «اتامباەۆ ساياساتىن جەەنبەكوۆ ارى قاراي جالعاستىرا ما، جوق پا؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. ەگەر قىرعىز ساياسات ساحناسىنداعى ستسەناري الداعى ۋاقىتتا اتامباەۆ باستاپ بەرگەندەي جۇرەتىن بولسا، وندا قازاقستان مەن قىرعىزستان اراسىنداعى جاعداي جاقىن ۋاقىتتا شەشىمىن تابادى دەپ ايتۋ وتە قيىن. سەبەبى رەسمي استانا اتامباەۆتىڭ سوڭعى ۋاقىتتارى ايتقان سوزدەرىنەن كەيىن، ونىڭ ساياساتىن جالعاستىرۋشى اداممەن قانداي دا ءبىر مامىلەگە كەلمەسى انىق. بىراق، سوورونباي جەەنبەكوۆ سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن كۇنى جۋرناليستەر الدىندا سويلەگەن سوزىندە: «نازارباەۆتى كورشى ەلدىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە سىيلايمىن» دەپ مالىمدەدى. ونىڭ بۇل ءسوزىن كوپتەگەن ساراپشىلار جاقسىلىققا بالاپ، «الداعى ۋاقىتتا قازاقستانمەن اراداعى ماسەلەلەردى شەشەدى» - دەپ جۇرتشىلىقتى سەندىرگەن بولاتىن. الايدا، ارادا ءبىر جارىم اي ۋاقىت وتسە دە، جەەنبەكوۆ قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىنداعى داۋعا بايلانىستى ءبىر دە ءبىر رەت مالىمدەمە جاساعان جوق. تەك رەسەيدىڭ "ريا نوۆوستي" اقپارات اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا عانا: «قازاقستانمەن اراداعى ماسەلە الداعى ۋاقىتتا شەشىلەدى» - دەپ قىسقا قايىرعان. ونىڭ رەسمي استانا مەن بىشكەك اراسىنداعى داۋعا وسى ۋاقىتقا دەيىن ارالاسپاۋىنىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس. بىرىنشىدەن، ول وسى ۋاقىتقا دەيىن قىرعىزستاننىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە رەسمي قىزمەتىنە كىرىسكەن جوق. ەكىنشىدەن، المازبەك اتامباەۆ ۇلتتىق كەڭەس وتىرىسىندا جەەنبەكوۆقا قانداي جاعداي بولسا دا وزگە ەلدىڭ باسشىسى الدىندا باس يمەۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

جالپى، سوورونباي جەەنبەكوۆتىڭ الداعى ۋاقىتتا قازاقستانمەن جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتۋعا تىرىساتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بىراق ول استانا مەن بىشكەك اراسىنداعى داۋدى قاي ۋاقىتتا شەشەتىنى ازىرگە بەلگىسىز. ويتكەنى جاقىندا سوورونباي جەەنبەكوۆ قىرعىزستان پرەزيدەنتى رەتىندە ءوزىنىڭ العاشقى رەسمي ءىس-ساپارىن باۋىرلاس قازاقستان نەمەسە وزبەكستاننان ەمەس كەڭەستەر وداعىنىڭ مۇراگەرى رەسەيدەن باستايتىندىعى جايىندا اقپارات تاراعان. بۇل ونىڭ الداعى التى جىلدا قىرعىزستاندى قالاي قاراي باستايتىنىن مەڭزەيدى جانە سوڭعى ءبىر ايداعى قوس ەل اراسىنداعى داۋدىڭ جەلى قايدان ەسەتىنىن بايقاتادى. بىراق جەەنبەكوۆتىڭ العاشقى رەسمي ءىس-ساپارىن رەسەيدەن باستاۋىنا تاڭ قالۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى وسىدان التى جىل بۇرىن المازبەك اتامباەۆ تا ەڭ العاشقى ساپارىن ماسكەۋدان باستاعان بولاتىن. ول ءتىپتى پرەزيدەنت بولماي تۇرىپ رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتينمەن كەزدەسىپ، ماسكەۋ بيلىگىنىڭ باتاسىن العان. بىراق ارادا التى جىل وتكەن سوڭ پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر ومىربەك بابانوۆتى نازارباەۆپەن كەزدەسكەنى ءۇشىن قاتاڭ سىنعا العان. ءبىر قىزىعى، اتامباەۆ ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك ساپارىن 2011 جىلى رەسەيدەن باستاپ، 2017 جىلى 17 قاراشادا رەسەيمەن اياقتادى.

ەندى وسى وقيعالاردىڭ بارلىعى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ بۇرىن سوڭدى بولماعان جاقىنداسۋى تۇسىندا ورىن العاندىعىنا كەلسەك. وزبەكستاندا بيلىك باسىنا شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ كەلۋىمەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا قان جۇرگەنى بەلگىلى. قازاق-وزبەك، وزبەك-قىرعىز، تۇرىك-وزبەك، وزبەك-تاجىك، تۇركىمەن-وزبەك قارىم-قاتىناسى تاۋەلسىزدىك العان 26 جىلدا بولماعان ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. بۇنىڭ بارلىعى شاۆكات ميرزيەەۆقا كەلىپ تىرەلىپ تۇرعان جوق، ارينە. الەمدە بولىپ جاتقان گەوساياسي جاعدايلار ورتالىق ازياداعى بارلىق باۋىرلاس مەملەكەتتەردى بىرىگۋگە يتەرمەلەۋدە. ءدال وسى بىرىگۋ تۇسىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن ارىپتەستىگى مىزعىماستاي كورىنگەن قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىنىڭ ۋشىعۋى كوڭىلگە كۇمان كەلتىرەتىنى ءسوزسىز. جاسىراتىن نەسى بار، شەتەلدىك ساراپشىلاردان باستاپ، قازاقستاندىق ساراپشىلارعا دەيىن قازاقستان مەن قىرعىزستان اراسىنداعى داۋدىڭ ارتىندا ءۇشىنشى ءبىر كۇشتەردىڭ تۇرعاندىعىن ايتۋدا. باتىس باسىلىمدارى استانا مەن بىشكەك داۋىنىڭ ارتىندا ماسكەۋ تۇر دەپ ەسەپتەيدى. ولاردىڭ ويىنشا، رەسەي بيلىگى قازىرگى قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىندا ورتالىق ازيادا ەجەلدەن ۇستانىپ كەلە جاتقان «ءبولىپ الىپ بيلەي بەر» ءتاسىلىن قولدانۋدا. باتىس ساراپشىلارىنىڭ بۇنداي ويدا بولۋىنىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس. ويتكەنى سوڭعى ۋاقىتتارى ورتالىق ازياداعى ينتەگراتسيا بۇرىن سوڭدى بولماعان جىلدامدىقپەن جۇرۋدە. ال ول ۇزاق جىلداردان بەرى ورتالىق ازيانى بيلەپ-توستەپ كەلە جاتقان رەسەيگە ۇنامايتىنى انىق. سول سەبەپتى دە ماسكەۋ باۋىرلاس قوس ەلدىڭ اراسىنا وت سالۋدا. ءبىر سوزبەن ايتقاندا تاريح قايتالانۋدا.

“The Qazaq Times”