سوڭعى اپتالاردا قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسى ۋشىعىپ تۇرعانى بەلگىلى. وعان باستى سەبەپ قىرعىزستان پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆتىڭ قازاقستان بيلىگىنە قاراتا ايتقان سوزدەرىنەن باستاپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قىرعىز پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر ومىربەك بابانوۆپەن كەزدەسۋىنە دەيىنگى جاعدايلار. بۇل تاقىرىپتى قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك باق وكىلدەرى وسىعان دەيىن جازدى، سىزدى، ايتتى، كورسەتتى. بۇگىن ءبىز دە قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسى جايىندا ءسوز قوزعاپ كورمەكپىز.

جالپى وسى جولعى داۋدىڭ باسى قىرعىزستان پرەزيدەنتى المازبەك اتامبەۆتىڭ: «قازاق بيلىگى باكيەۆ سياقتى ادامداردى جاقسى كورەدى. مەن «باكيەۆ قىرعىز حالقىن اتقانى دۇرىس بولعان» دەگەن ءسوزدى قازاقستاننىڭ ەڭ جوعارى لاۋازىمدى ازاماتتارىنان بىرنەشە رەت ەستىدىم. باكيەۆتەر ءالى كۇنگە دەيىن الماتىدا تويلارىن وتكىزەدى. ولار سول سەبەپتى سونداي ادامداردى بيلىك باسىنا قويعىسى كەلەدى. ويتكەنى ءبىز قازىر قازاق حالقىنا جامان ادەت كورسەتىپ وتىرمىز. «الماتى قالاسىنىڭ ءجىو بۇكىل قىرعىزستاننىڭ جالپى ىشكى ونىمىنەن بەس ەسە ارتىق» دەپ اسا قۇرمەتتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ دۇرىس ايتادى. قازاقستاننىڭ ءجىو قىرعىزستاننان 20 ەسە ارتىق. بىراق وندا نەگە زەينەتاقى قىرعىزستاننان 1,5 ەسە عانا جوعارى دا، ال تاريف 5 ەسە قىمبات؟ نەگە؟ ويتكەنى قازاق حالقىن توناپ جاتىر. ەل بايلىعى قازاقستان حالقىنىڭ يگىلىگىنە پايدالانىلىپ جاتقان جوق. ءبىز قازاق حالقىنا جامان ۇلگى كورسەتىپ وتىرمىز. اتامباەۆ جامان ۇلگى كورسەتىپ وتىر» - دەگەن سوزىنەن باستالدى. اتامباەۆتىڭ وسى مالىمدەمەسىنەن كەيىن قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى بىردەن جاۋاپ قاتتى. مينيسترلىك تاراتقان اقپاراتتا: «قىرعىزستان پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋ الدىندا ۇپاي جيناۋ ءۇشىن قازاقستانعا قاتىستى جالعان، جاۋاپسىز، ارانداتۋشى، پىكىر ءبىلدىرۋى سان عاسىرلار بويعى قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىنا ەشقانداي نۇقسان كەلتىرمەيدى» - دەلىنگەن. وسى جاعدايلاردان كەيىن قازاقستان تاراپىنىڭ قىرعىزستانمەن اراداعى شەكارا بەكەتتەرىن كۇشەيتۋى، سوچي قالاسىندا وتكەن تمد ەلدەرى باسشىلارىنىڭ وتىرىسىنا المازبەك اتامباەۆتىڭ بارماي قويۋى سىندى ساياسي ويىندار باستالدى. بۇل جاعدايلار ەل اراسىندا المازبەك اتامبەۆتىڭ تمد ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىنە نۇرسۇلتان نازارباەۆتان «قورقىپ» بارماي قويدى دەگەن پىكىر قالىپتاستىردى. بىزگە بۇل پىكىردى وزگەلەر سياقتى جۇرتتىڭ شىعارىپ الىپ جۇرگەن كەزەكتى وتىرىك اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىر دەپ ايتۋعا بولار ەدى. بىراق ءبىزدى قىرعىزستان پرەزيدەنتىنىڭ ەلدە سايلاۋ قارساڭىندا مەملەكەتتىك توڭكەرىس بولۋى مۇمكىن دەگەن سەبەپتەرمەن سوچيعا ءوزى بارماي، ەل پرەمەرى ساپار يساكوۆتى جىبەرۋى «اتامباەۆ نازارباەۆپەن كەزدەسۋدەن قاشقاقتاپ ءجۇر» دەگەن ويعا ەرىكسىز جەتەلەدى. ونىڭ ۇستىنە اتامباەۆتىڭ ءدال وسى شەشىمىنەن كەيىن قازاقستان بيلىگى  قىرعىزستانمەن اراداعى شەكارانى كۇشەيتىلگەن رەجيمگە كوشىرگەنىن ەسكەرسەك، وندا جۇرت اراسىندا جۇرگەن اڭگىمەنىڭ جانى بار ەكەنىن اڭعارامىز. بۇل ارينە، قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىنداعى شيەلەنىستىڭ ءبىر جاعى عانا. ال ونىڭ ەكىنشى ءبىر شەتى سوچي قالاسىندا وتكەن تمد ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىندە كورىنىپ قالدى. كەزدەسۋدەن كەيىن بارلىق باق بەتتەرى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۆلاديمير پۋتين مەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سامميتتەن تىس اڭگىمەلەسۋى بەينەلەنگەن ۆيدەوروليك ترەندكە اينالدى. اتالمىش بەينەروليككە قاراپ شەتەلدىك ساراپشىلار مەن جۋرناليستەر «قىرعىز پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆ قازاق بيلىگىنە قاراتا سىني پىكىر ايتۋىن ايتىپ الىپ، ارى قاراي نە ىستەرىن بىلمەي اراعا ۆلاديمير ءپۋتيندى سالۋدا» دەگەن ماعىناداعى ماتەريالدار جاريالاۋدا. ولاردىڭ بۇلاي ايتۋىنا نەگىز دە جوق ەمەس. ويتكەنى جۇرت نازارىن وزىنە اۋدارتقان ۆلاديمير پۋتين مەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سامميتتەن تىس اڭگىمەسىنەن كەيىن، قازاقستان پرەزيدەنتى قىرعىزستان پرەمەرى ساپار يساكوۆپەن كەزدەسۋ وتكىزىپ، شەكارا ماسەلەسىن شەشەتىندىگىن ايتتى دەگەن اقپارات تارادى.

ەندى قازاقستان مەن قىرعىزستان بيلىگى اراسىنداعى ءبىر قاراعاندا بايقالا بەرمەيتىن تەكەتىرەس قاشان باستالدى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورسەك. بۇل سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋ ءۇشىن جوعارىدا ايتىلعان المازبەك اتامباەۆتىڭ مالىمدەمەسىنە قايتىپ ورالۋعا تۋرا كەلەدى. ويتكەنى ءدال وسى المازبەك اتامباەۆ پەن روزا ۋتۋمباەۆانىڭ جاقتاستارى 2010 جىلى ەلدە مەملەكەتتىك توڭكەرىس ۇيىمداستىرعان كەزدە نۇرسۇلتان نازارباەۆ بىشكەكتە رەۆوليۋتسيا ءورتىنىڭ ورتاسىندا وتىرعان باكيەۆتى ارنايى جاساق جىبەرىپ تاراز قالاسىنا الدىرعان بولاتىن. ال اتامباەۆتىڭ وسى جولعى مالىمدەمەسىنە قاراپ، ونىڭ ءالى كۇنگە دەيىن نازارباەۆتىڭ سول ءىسىن ۇمىتپاعانىن اڭعارۋعا بولادى. المازبەك اتامباەۆ بەكەردەن بەكەر «قازاق بيلىگى باكيەۆ سياقتىلاردى جاقسى كورەدى» دەپ ايتىپ تۇرعان جوق. ول وسى ءسوزى ارقىلى 2010 جىلى بولعان جاعداي مەن جاقىندا نازارباەۆپەن كەزدەسكەن ومىربەك بابانوۆتى دا مەڭزەپ تۇر. ومىربەك بابانوۆ دەمەكشى، ەكى ەل اراسىنداعى داۋدا قىرعىز پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر بابانوۆتىڭ دا الاتىن ءرولى ەرەكشە. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز وتكەن ايدا اقوردا رەسمي سايتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ الماتى قالاسىندا ومىربەك بابانوۆتى قابىلداعانى جايىندا اقپارات تاراتقانان كەيىن رەسمي بىشكەك استاناعا قارسىلىق نوتاسىن جىبەرگەن بولاتىن. وندا اتامباەۆ بيلىگى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بۇل ءىسىن قۇپتامايتىنىن ايتىپ، اتالمىش جاعدايدى ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسۋ دەپ باعالاعان ەدى. بىراق قازاقستان تاراپى قىرعىزستان بيلىگىنىڭ اتالمىش جاعدايعا بايلانىستى نە ءۇشىن وسىنداي دارەجەدە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەنىن تۇسىنبەيتىندەرىن ايتىپ، جاۋاپ نوتاسىن جىبەرگەن بولاتىن.

جالپى قىرعىزستان وپپوزيتسيالىق باسىلىمدارىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن جاريالانىپ كەلگەن ماتەريالداردى قارايتىن بولساڭىز. وندا المازبەك اتامباەۆتىڭ سوڭعى ۋاقىتتارى بىرنەشە رەت ماسكەۋگە، سوچيگە نە ءۇشىن بارىپ كەلگەندىگىنە سان مارتە بولجامدار جاسالعانىن بايقايسىز. مىسالى قىرعىزستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى اسقار اقاەۆتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بولعان قاباي قارابەكوۆ «24 kg» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ سايتىنا المازبەك اتامباەۆ رەسەي باسشىسى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ كەلىسىمىمەن قىرعىزستان پرەزيدەنتى رەتىندە وزىنەن كەيىن سوورونباي جەەنبەكوۆتى قويىپ كەتۋ ءۇشىن بارىن سالىپ جاتقاندىعى جايىندا جازعان. قارابەكوۆتىڭ سوزىنشە، اتامباەۆ وسى ءۇشىن بىرنەشە رەت رەسەيگە رەسمي ءىس-ساپارمەن بارعان. كرەملدىڭ جەەنبەكوۆ باۋىرلارىنىڭ اراب ەكسترەميستىك ۇيىمدارىمەن قاتىسى بار دەگەن كۇدىگىنە قاراماستان، اتامباەۆ وسى ۋاقىتقا دەيىن ۆلاديمير پۋتينگە قىرعىزستان پرەزيدەنتتىگىنە جەەنبەكوۆ كانديداتۋراسى لايىقتى ەكەندىگىن ايتىپ كەلگەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قىرعىز وپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ ويىنشا، قىرعىزستاندا قانداي دا ءبىر ساياسي شەشىم قابىلدانباس بۇرىن ول شەشىم ماسكەۋ بيلىگىنىڭ قولىنان وتەدى. قارابەكوۆتىڭ وسى ماقالاسىنان كەيىن جەەنبەكوۆ ونى وزىنە قاتىستى جالعان ماقالا جازدى دەپ ايىپتاپ سوتقا بەرگەن. بۇل ارينە بولەك ءبىر ماقالاعا ارقاۋ بولاتىن تاقىرىپ، بىراق ءدال وسى جەردەن بۇل ماسەلەدە كىم باريكادانىڭ قاي بەتىندە ەكەندىگىن بولجاي بەرسەڭىز بولادى. ول ءۇشىن كوپ ويلانۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى ءپۋتيننىڭ كەلىسىمىمەن اتامباەۆ جاتپاي-تۇرماي قولداپ وتىرعان جەەنبەكوۆتىڭ وسى جولعى سايلاۋداعى باستى قارسىلاسى ومىربەك بابانوۆ. ال ونى نۇرسۇلاتان نازارباەۆ الماتىداعى كەزدەسۋىندە قىرعىزستان پرەزيدەنتى رەتىندە كورگىسى كەلەتىندىگىن ايتقان بولاتىن. بۇل قىرعىز-قازاق داۋىندا كىمدى-كىم قولداپ وتىرعانىن ايقىنداپ تۇر.

ەندى قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسى وسىنداي دەڭگەيگە جەتىپ «ءبىرىنىڭ ىشكى ماسەلەسىنە ءبىرى ارالاسىپ جاتقاندا قازاق قوعامى قانداي پوزيتسيا ۇستادى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەيىك. سوڭعى اپتالاردا قازاقستاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا اتامباەۆتىڭ سايلاۋ الدىندا ۇپاي جيناۋ ءۇشىن ايتقان ءسوزىن جۋرناليستەر ءتۇرلى ماعىنادا بەردى. ءبىرى ماقتادى ، ءبىرى داتتادى. ال الەۋمەتتىك جەلىلەردە قازاق وپپوزيتسياسىندا جۇرگەندەر مەن ازاماتتىق بەلسەندىلەر رەسەيگە جالتاقتاۋمەن كەلە جاتقان قىرعىز دەموكراتياسىنا قاراپ تامسانۋمەن الەك بولدى. ءبىرى اتامباەۆتى «قىرعىز دەموكراتياسىنىڭ اتاسى» دەسە، ءبىرى «قازاق بيلىگى شەكارانى جاۋىپ تاستاپ قىرعىز حالقىنا قاستاندىق جاسادى» دەدى. ايتەۋىر بارلىعىنىڭ ءوز زامانىندا ابىلاي حان ولگەندە ات شاپتىرىپ توي جاساعان، حان كەنەنىڭ باسىن العان قىرعىز حالقىنا ىقىلاستارى اۋىپ سالا بەردى. ولاردىڭ نە ءۇشىن بۇنداي پوزيتسيادا بولعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ويتكەنى وسى ۋاقىتقا دەيىن وزدەرىن ۇركىتىپ، قورقىتىپ كەلگەن بيلىكتى كىم جاقتايدى؟! ءبىر سوزبەن ايتقاندا بۇل جولعى قازاق-قىرعىز داۋىنا كرەملدەن باستاپ بىشكەككە دەيىنگى جۇرتتىڭ بارلىعى ارالاستى. ال داۋدىڭ كىمنىڭ پايداسىنا شەشىلگەنىن ءوزىڭىز بولجاي بەرىڭىز.

“The Qazaq Times”