فەنومەن مەرەيتويى: توقاەۆ ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتى 95 جاسقا تولۋىمەن قۇتتىقتادى

ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتى 95 جاسقا تولعان مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ، جەدەلحات جولدادى.

اقوردا جاريالاعان حابار بويىنشا، مەملەكەت باسشىسى توقاەۆ «ءسىزدى ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان اسا كورنەكتى جازۋشى، ءسوز ونەرىنىڭ پاتريارحى رەتىندە قادىرلەيمىز. قازاق قالامگەرلەرى اراسىنان دارالانىپ شىعىپ، بىرەگەي تۇلعا دارەجەسىنە كوتەرىلگەن ءوزىڭىزدى ۇنەمى ماقتان ەتەمىز»، – دەگەن جەدەلحاتىندا.

سونىمەن قاتار جازۋشىنىڭ «قان مەن تەر»، «سوڭعى پارىز» روماندارى قازاق كوركەم ءسوزىنىڭ التىن قازىناسىنا ەنىپ، الەم ادەبيەتىندە وزىندىك ورنى بار رۋحاني قۇندىلىققا اينالعانى جايىندا دا ايتىلعان. جازۋشىنىڭ جالپىادامزاتتىق ماسەلەلەردى ارقاۋ ەتكەن شىعارمالارى ارقىلى حالقىمىزدى بۇكىل دۇنيە ءجۇزى تانىعانىنا دا توقتالعان.

«بارشانى الاڭداتقان ارالدىڭ احۋالى ءسىزدىڭ قايتالانباس تۋىندىلارىڭىزدا كورىنىس تاپتى. ەل مۇددەسىن جاھاندىق دەڭگەيگە جەتكىزىپ، وقىرماننىڭ شەكسىز ىقىلاسىنا بولەنىپ كەلەسىز»،– دەپ جازدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت مەرەيتوي يەسىنە «جازۋشىلىق جولىڭىز، عيبراتتى عۇمىرىڭىز جالعاسا بەرسىن! سىزگە زور دەنساۋلىق، شىعارماشىلىق تابىس، باق-بەرەكە تىلەيمىن» دەگەن ىقىلاسىن بىلدىرگەن دەسەدى.

اسىلداردىڭ سىنىعى، زاڭعار قالامگەر ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ 1924 جىلدىڭ 22 قازانىندا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ارال اۋدانى قۇلاندى پوسەلكەسىندەگى ۇشكوڭ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول قازاق ادەبيەتىنە زور ۇلەس قوسقان سۋرەتكەرلەردىڭ ءبىرى، قوعام قايراتكەرى. كۇللى ادەبيەتسۇيەر قاۋىمعا ءماشھۇر «قان مەن تەر» تريلوگياسى، «سوڭعى پارىز» ديلوگياسى ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ عانا ەمەس، كۇللى قازاق ادەبيەتىنىڭ تابىسى رەتىندە باعالانادى. «قان مەن تەر» تريلوگياسى ورىس، فرانتسۋز، يسپان، چەح، رۋمىن جانە تۇرىك تىلدەرىنە اۋدارىلعان. وسى رومان بويىنشا جاسالعان ينستسەنيروۆكاسى م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىنىڭ رەپەرتۋارىنان تۇراقتى ورىن الىپ، ەكرانعا شىعارىلعان. تاڭدامالى ادەبي-سىن ماقالالارى «تولعاۋ» (كەيىننەن «جۇرەگى تولى جىر ەدى») دەگەن اتپەن قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە جەكە كىتاپ بولىپ شىققان. 1985 جىلى «اقبيداي تۋرالى اڭىز» اتتى وچەركتەر جيناعى جارىق كورگەن. ا.چەحوۆتىڭ، م.گوركيدىڭ، نازىم حيكمەتتىڭ، يسپان جازۋشىسى ا.كەسونىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان.

ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ ادەبيەتتەگى العاشقى قادامىن بىردەن روماننان باستادى. II دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان جاڭا ورالعان مايدانگەر ىشتەن تەبىندەگەن البىرت شابىتى قولىنا قالام ۇستاتقاندا، اق قاعازعا الدىمەن قاندى ۇرىستان، ءومىر مەن ءولىم ايقاسىنان العان اسەرىن تۇسىرەدى.

ول اسەردىڭ مولدىعى سونشا، اسكەردەن بوسانىسىمەن، ءتورت-بەس جىل بويى تابان اۋدارماي ىستەگەن ەڭبەگى «كۋرليانديا» اتتى قالىڭ روماندى دۇنيەگە كەلتىرەدى (1950). بۇل شىعارما ادەبيەتكە ءوز قازىناسىمەن، تىڭ سۋرەتتەرىمەن قوسىلدى. قازاق وقىرمانىن وكوپ شىندىعىنا قانىقتىرىپ، جاۋىنگەر تىرلىگىنىڭ تەرەڭىندە جىلاپ اققان اعىسىن، تىنىس-لەبىن تىكەلەي ۇرىس شەبىنەن ەلەستەتتى. «كۋرليانديا» كەيىن تولىقتىرىلىپ، ءارى ىقشامدالىپ «كۇتكەن كۇن» (1958) اتىمەن قايتا شىقتى.

قالامگەر تۋراسىندا شىڭعىس ايتماتوۆ: «مەن نۇرپەيىسوۆتىڭ كىتاپتارىن باياعىدان بەرى وقىپ كەلەمىن، ونىڭ تالانتتى دا تاتىمدى پروزاسىنا باياعىدان بەرى عاشىقپىن. ودان كوپ نارسە ۇيرەندىم، ونىمەن سان رەت سىرلاستىم دا، بىراق ونىمەن ءار كەزدەسكەن سايىن، ونى جاڭا كورىپ بىلگەندەي بولامىن دا تۇرامىن. ادام رەتىندە، سۇحباتتاس-سىرلاس رەتىندە ول ءاماندا تەرەڭ، ساليقالى دا سابىرلى»،-دەگەن ەكەن.

ال، جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ: «ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ شىعارمالارىن وڭاي جازىپ كورمەپتى. العاشقى «كۋرليانديا» رومانى مەن «قان مەن تەردى» قالاي جازعانىن مەن بىلمەيمىن. مەن بىلەتىن، جازۋ پروتسەسىنىڭ بارلىق ساتىنە باستان-اياق كۋا بولعانىم–وسى «سوڭعى پارىز» رومانى. بۇرىن ون رەت، ءجۇز رەت، ءتىپتى ءومىر بويى كورىپ-ءبىلىپ، باستان كەشىرىپ كەلگەن وقيعالاردى كوركەم شىعارماعا اينالدىرىپ، قاعازعا تۇسىرەر ساتتە سول وقيعالاردى ەرىنبەي-جالىقپاي تاعى دا الدەنەشە رەت كوڭىل سۇزگىسىنەن، كوركەمدىك بەزبەنىنەن وتكىزىپ بارىپ جازۋ – نۇرپەيىسوۆتىڭ قانىنا سىڭگەن قاسيەت»،-دەيدى.

قالامگەر تۋراسىندا شەتەلدىك جازۋشىلار دا جوعارى باعا بەرگەن. سولاردىڭ ءبىرى فرانتسيالىق ليلي دەني: «ومىردەگى ادىلەتسىزدىك اتاۋلىعا قار­سىلىق بىلدىرگەن قالامگەر قاراپايىم ءتىل­مەن ۇلكەن شىندىقتى ايتا بىلگەن. وسىناۋ ءسوز ساپتاۋداعى قاتال كىرپياز­دىعىنىڭ ارقاسىندا نۇرپەيىسوۆ وزىنە عانا ءتان تاڭعالارلىق قولتاڭباسى بار، زاما­­نىمىزدىڭ ەڭ تەرەڭ جازۋشى­لارى­نىڭ ءبىرى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن»،-دەيدى.

سونداي-اق، يسپانيالىق اۋگۋست ۆيدال دا: «قان مەن تەر» تۋرالى. «ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ابايىنان» كەيىن تاريحي رومانعا قۇلاش سەرمەۋ تەك جۇرەك جۇتقانداردىڭ عانا قولىنان كەلەتىن تىرلىك. «اباي» قازاق ادەبيەتىندەگى ەتا­لون-رومان. وقىرمان كەز كەلگەن جاڭا روماندى سونىمەن سالىستىرادى»، دەپ باعا بەرگەن.

"The Qazaq Times"