Qazaqstan halıq jazuşısı Äbdijämil Nwrpeyisov. Foto: aşıq derekköz

El prezidenti Qasım-Jomart Toqaev Qazaqstannıñ halıq jazuşısı, Memlekettik sıylıqtıñ laureatı Äbdijämil Nwrpeyisovti 95 jasqa tolğan mereytoyımen qwttıqtap, jedelhat joldadı.

Aqorda jariyalağan habar boyınşa, memleket basşısı Toqaev «Sizdi egemen elimizdiñ ädebieti men mädenietiniñ örkendeuine ölşeusiz üles qosqan asa körnekti jazuşı, söz öneriniñ patriarhı retinde qadirleymiz. Qazaq qalamgerleri arasınan daralanıp şığıp, biregey twlğa därejesine köterilgen Öziñizdi ünemi maqtan etemiz», – degen jedelhatında.

Sonımen qatar jazuşınıñ «Qan men ter», «Soñğı parız» romandarı qazaq körkem söziniñ altın qazınasına enip, älem ädebietinde özindik ornı bar ruhani qwndılıqqa aynalğanı jayında da aytılğan. Jazuşınıñ jalpıadamzattıq mäselelerdi arqau etken şığarmaları arqılı halqımızdı bükil dünie jüzi tanığanına da toqtalğan.

«Barşanı alañdatqan Araldıñ ahualı Sizdiñ qaytalanbas tuındılarıñızda körinis taptı. El müddesin jahandıq deñgeyge jetkizip, oqırmannıñ şeksiz ıqılasına bölenip kelesiz»,– dep jazdı Memleket basşısı.

Prezident mereytoy iesine «Jazuşılıq jolıñız, ğibrattı ğwmırıñız jalğasa bersin! Sizge zor densaulıq, şığarmaşılıq tabıs, baq-bereke tileymin» degen ıqılasın bildirgen desedi.

Asıldardıñ sınığı, zañğar qalamger Äbdijämil Nwrpeyisov 1924 jıldıñ 22 qazanında Qızılorda oblısınıñ Aral audanı Qwlandı poselkesindegi Üşköñ auılında düniege kelgen. Ol qazaq ädebietine zor üles qosqan suretkerlerdiñ biri, qoğam qayratkeri. Külli ädebietsüyer qauımğa mäşhür «Qan men ter» trilogiyası, «Soñğı parız» dilogiyası Ä.Nwrpeyisovtiñ ğana emes, külli qazaq ädebietiniñ tabısı retinde bağalanadı. «Qan men ter» trilogiyası orıs, francuz, ispan, çeh, rumın jäne türik tilderine audarılğan. Osı roman boyınşa jasalğan inscenirovkası M.Äuezov atındağı akademiyalıq qazaq drama teatrınıñ repertuarınan twraqtı orın alıp, ekranğa şığarılğan. Tañdamalı ädebi-sın maqalaları «Tolğau» (keyinnen «Jüregi tolı jır edi») degen atpen qazaq jäne orıs tilderinde jeke kitap bolıp şıqqan. 1985 jılı «Aqbiday turalı añız» attı oçerkter jinağı jarıq körgen. A.Çehovtıñ, M.Gor'kiydiñ, Nazım Hikmettiñ, ispan jazuşısı A.Kesonıñ şığarmaların qazaq tiline audarğan.

Äbdijämil Nwrpeyisov ädebiettegi alğaşqı qadamın birden romannan bastadı. II Düniejüzilik soğıstan jaña oralğan maydanger işten tebindegen albırt şabıtı qolına qalam wstatqanda, aq qağazğa aldımen qandı wrıstan, ömir men ölim ayqasınan alğan äserin tüsiredi.

Ol äserdiñ moldığı sonşa, äskerden bosanısımen, tört-bes jıl boyı taban audarmay istegen eñbegi «Kurlyandiya» attı qalıñ romandı düniege keltiredi (1950). Bwl şığarma ädebietke öz qazınasımen, tıñ suretterimen qosıldı. Qazaq oqırmanın okop şındığına qanıqtırıp, jauınger tirliginiñ tereñinde jılap aqqan ağısın, tınıs-lebin tikeley wrıs şebinen elestetti. «Kurlyandiya» keyin tolıqtırılıp, äri ıqşamdalıp «Kütken kün» (1958) atımen qayta şıqtı.

Qalamger turasında Şıñğıs Aytmatov: «Men Nwrpeyisovtiñ kitaptarın bayağıdan beri oqıp kelemin, onıñ talanttı da tatımdı prozasına bayağıdan beri ğaşıqpın. Odan köp närse üyrendim, onımen san ret sırlastım da, biraq onımen är kezdesken sayın, onı jaña körip bilgendey bolamın da twramın. Adam retinde, swhbattas-sırlas retinde ol ämanda tereñ, saliqalı da sabırlı»,-degen eken.

Al, jazuşı Dulat Isabekov: «Äbdijämil Nwrpeyisov şığarmaların oñay jazıp körmepti. Alğaşqı «Kurlyandiya» romanı men «Qan men terdi» qalay jazğanın men bilmeymin. Men biletin, jazu procesiniñ barlıq sätine bastan-ayaq kuä bolğanım–osı «Soñğı parız» romanı. Bwrın on ret, jüz ret, tipti ömir boyı körip-bilip, bastan keşirip kelgen oqiğalardı körkem şığarmağa aynaldırıp, qağazğa tüsirer sätte sol oqiğalardı erinbey-jalıqpay tağı da äldeneşe ret köñil süzgisinen, körkemdik bezbeninen ötkizip barıp jazu – Nwrpeyisovtiñ qanına siñgen qasiet»,-deydi.

Qalamger turasında şeteldik jazuşılar da joğarı bağa bergen. Solardıñ biri franciyalıq Lili Deni: «Ömirdegi ädiletsizdik ataulığa qar­sılıq bildirgen qalamger qarapayım til­men ülken şındıqtı ayta bilgen. Osınau söz saptaudağı qatal kirpiyaz­dığınıñ arqasında Nwrpeyisov özine ğana tän tañğalarlıq qoltañbası bar, zama­­nımızdıñ eñ tereñ jazuşı­ları­nıñ biri därejesine köterilgen»,-deydi.

Sonday-aq, ispaniyalıq August Vidal da: «Qan men ter» turalı. «Wlı jazuşı Mwhtar Äuezovtiñ «Abayınan» keyin tarihi romanğa qwlaş sermeu tek jürek jwtqandardıñ ğana qolınan keletin tirlik. «Abay» qazaq ädebietindegi eta­lon-roman. Oqırman kez kelgen jaña romandı sonımen salıstıradı», dep bağa bergen.

 

"The Qazaq Times"