ءازىربايجان مەن ارمەنيا شەكاراسىندا وق اتىلدى. كەڭەس ۇكىمەتى دە نۇكتەسىن قويا الماعان كاۆكازداعى ەكى مەملەكەتتىڭ ءىرى قاقتىعىسى قايتا بەتالدى. تاراپتار سوعىس جاعدايىندا تۇر. ساياسي اسپەكتىسى باسىم ماسەلە ەۋروپا وداعى-اقش-رەسەي ۇشتاعانىنىڭ ءجىتى باقىلاۋىندا. ەگەر رەسەيدىڭ دوتاتسيا رەتىندە بولگەن قارجى مولشەرىنىڭ مينيمۋمعا جەتكەنىن ەسكەرسەك، رەسمي مəسكەۋ باكۋمەن ماسەلەنى ۋشىقتىرماي شەشۋگە مۇددەلى.

قاقتىعىس حرونولوگياسى

قوس كورشى مەملەكەت قاقتىعىس سالدارىن ءبىر-بىرىنە سىلتەدى: ارمەنيا بيلىگى «جاعداي تولىق باقىلاۋدا» دەسە، ءازىربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ «بۇل ماسەلەگە ارمەنيا جاۋاپتى» دەپ كەسىپ ايتتى. كەيىننەن نيكول پاشينيان ارىپتەسىنىڭ مالىمدەمەسىنە قاراتا، باكۋدىڭ ارەكەتىن «ارانداتۋشىلىق» دەدى.

رەسمي اقپارات كوزدەرىنىڭ مالىمەتىنشە، ءازىربايجان مەن ارمەنيا شەكاراسىندا ەكى كۇن قاتارىنان بولعان اتىستا 11 ءازىربايجان ساربازى مەن ءبىر بەيبىت تۇرعىن قايتىس بولعان. بەس سارباز جارالانعان. مەرت بولعاندار اراسىندا ءازىربايجان ارمياسىنىڭ گەنەرال-مايورى جانە پولكوۆنيگى بار. ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارمەنيانىڭ اسكەري تەحنيكاسى تالقاندالدى دەپ مالىمدەدى. بىراق ەكىنشى تاراپ مۇنى جوققا شىعارىپ وتىر.

كەيىننەن ارمەنيا ءتورت ساربازىنىڭ وققا ۇشىپ، بىرنەشە ادامنىڭ جاراقات العانىن ايتتى. وسىلايشا ەكى جاقتا دا قازا تاپقاندار سانى 16 ادامعا جەتتى. بۇل – 2016 جىلدىڭ ساۋىرىنەن بەرى ورىن العان ءىرى شەكارالىق قاقتىعىس.

سەيسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ ەرەۆان بىرقاتار ۇكىمەت دەپارتامەنتتەرىنە، سونىڭ ىشىندە ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينياننىڭ ۆەب-سايتىنا كيبەرشابۋىل جاسالعانىن حابارلادى.

12 شىلدەدە ءازىربايجاننىڭ توۆۋز وبلىسى مەن ارمەنيانىڭ تاۆۋش وبلىسى اراسىنداعى شەكارادا قايتادان اتىس باستالدى. شەتەلدىك باسىلىمدار ارمەنيا اسكەرى قاقتىعىس كەزىندە ازىربايجانمەن شەكارالاس ايماقتى تاس-تالقان ەتكەنىن جازدى. سول كۇنى توۆۋز كەنتىندە ءاربىر 15-20 مينۋت سايىن وق اتىلعان. قازىر ءازىربايجان حالقى جەر-جەردە ميتينگ ۇيىمداستىرىپ، بيلىكتىڭ ارمەنياعا قارىمتا سوققى بەرۋىن تالاپ ەتىپ وتىر.

ارمەنيا قورعانىس مينيسترلىگى ءازىربايجان اسكەري كۇشتەرى مەملەكەتتىك شەكارانى ەكى رەت بۇزباق بولعانىن حابارلادى. «ءازىربايجان قارۋلى كۇشتەرى ساعات 12:30 شاماسىندا ارمەنيانىڭ تاۆۋش ايماعىندا بەلگىسىز سەبەپتەرمەن مەملەكەتتىك شەكارانى بۇزۋعا تىرىستى. ارمەنياعا ەسكەرتۋ جاساعاننان كەيىن اسكەري كۇشتەر ءوز پوزيتسيالارىنا قايتا ورالدى»، – دەيدى ارمەنيا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى شۋشان ستەپانيان.

ارمەنيا ءسىم ءوز كەزەگىندە باكۋدى ازاماتتىق ينفراقۇرىلىمدار مەن بەيبىت تۇرعىنداردى قاساقانا وق جاۋدىردى جانە «شيەلەنىسۋ گەوگرافياسىن كەڭەيتتى» دەپ ايىپتاپ وتىر.

الەم نازارىندا

بۇۇ باس حاتشىسى انتونيو گۋتەرريش ءازىربايجان-ارمەنيا شەكاراسىنداعى احۋالعا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى.

ەقىۇ ەرەۆان مەن باكۋ شيەلەنىسىن قاداعالاپ وتىر. الداعى كۇندەرى ۇيىم مۇشەلەرى قاقتىعىس ايماعىن تەكسەرۋگە بارماق. سونىمەن قاتار ەۋروپالىق وداق، رەسەي ءسىم سەرگەي لاۆروۆ ەكى ەلدەگى ارىپتەستەرىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، قاقتىعىستاردى توقتاتۋعا شاقىردى.

اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى بۇل جاعدايدى قاتتى ايىپتادى. «ءبىز تاراپتاردى كۇش قولدانۋدى دەرەۋ توقتاتۋعا، جاعدايدىڭ ودان ءارى ناشارلاۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن ىمىراعا كەلۋگە شاقىرامىز. امەريكا قۇراما شتاتتارى ەقىۇ-نىڭ مينسك توبىنىڭ تەڭ توراعاسى رەتىندە تاراپتارعا تاۋلى قاراباق جانجالىن شەشۋگە كومەكتەسۋگە دايىن»، – دەلىنگەن مەمدەپارتامەنت مالىمدەمەسىندە.

قوس ەلدىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارى سوڭعى رەت ماۋسىمنىڭ سوڭىندا بەينەكونفەرەنتسيا ارقىلى رەسمي تۇردە بايلانىسقا شىقتى. سول كەزدە ءازىربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ ارمەنيامەن قايتا سوعىس بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتقان. 7 شىلدەدە ول «ەگەر ەشقانداي ناتيجە بولماسا، كەلىسسوزدەن شىعامىز» دەگەن.

ءازىربايجان – ەۋروپا مەن رەسەيگە قوسىمشا گاز بەرۋشى مەملەكەت. ال ۋكراينا مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن ءƏزىربايجان – التەرناتيۆتىك كولىك-لوگيستيكا جولى، كاسپي جاعالاۋىنداعى ەلدەر ءۇشىن «التىن كوپىر» رولىندە. سول سەبەپتى وزگە مەملەكەتتەر، اسىرەسە رەسەي ەكى تاراپتى ىمىرالاستىققا شاقىرىپ الەك.

قاراباق قاقتىعىسى: ەكى تاراپ تەورياسى

ءازىربايجان رەسپۋبليكاسى مەن ارمەنيا اراسىنداعى جەر داۋى 1988 جىلى، ياعني وسى ەكى ەلدىڭ 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك العانىنا ءۇش جىل قالعاندا باستالىپ، ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. بۇل سوعىستىڭ سالدارىنان ءازىربايجاننىڭ 40 مىڭعا جۋىق ازاماتى قازا تاۋىپ، 1 ميلليوننان استام ادامى ءوز ۇيلەرىنەن بوسىپ كەتتى.

ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قاراستى مينسك توبىنىڭ كومەگىمەن 1994 جىلى مامىردا باكۋ مەن ەرەۆان اراسىندا اتىستى توقتاتۋ بىتىمىنە قول قويىلعان سوڭ تاراپتاردىڭ قاقتىعىستارى ءبىرشاما ازايدى. كەلىسىمگە قول قويىلعانىنا قاراماستان، جاۋلاسۋشى ەكى ەلدىڭ تەكەتىرەسى اياقتالماي، بەيبىت كەلىسسوزدەر ناتيجە بەرمەدى.

ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قاراستى مينسك توبى 1992 جىلى تاۋلى قاراباق قايشىلىعىن توقتاتۋ ماقساتىندا قۇرىلدى. اقش، رەسەي مەن فرانتسيا وسى توپتى باسقارۋدى ءوز مويىندارىنا الدى. مينسك توبىنىڭ باسشىلارى وسى كۇنگە دەيىن قارسىلاسۋشى تاراپتارعا بىرنەشە بەيبىت شەشىم جوباسىن ۇسىنعان. بۇل بەيبىت جوبالار ءار كەزدە ءبىر نەمەسە ەكى تاراپتىڭ دا قارسىلىعىنا ۇشىراپ وتىردى. مۇنىمەن ءبىر مەزگىلدە اتىستى توقتاتۋ ءبىتىمى دە ورىندالۋىن كەپىلدەندىرەتىن قۇجاتتاردىڭ بولماۋىنا بايلانىستى وتكەن جىلداردا ءاردايىم بۇزىلىپ وتىردى.

وسىنداي ۇدەرىس 2016 جىلى ساۋىردە تاراپتار اراسىنداعى شاشىراڭقى قاقتىعىستار تاعى دا ناعىز سوعىسقا اكەلىپ سوقتىرعانعا دەيىن جالعاستى. تاراپتار 48 ساعاتتىڭ ىشىندە ءبىر-بىرىنە ەداۋىر شىعىن اكەلدى.

قاقتىعىستار تاريحى مەن ءوزارا سەنىمنىڭ جوقتىعىن ەسكەرسەك، تاراپتاردىڭ قوقان-لوققىلارىنىڭ تاعى دا سوعىسقا ۇلاساتىندىعىندا كۇمان جوق. سوعىستىڭ باستالۋى وڭتۇستىك كاۆكازدا ورنالاسقان جاۋلاسۋشى ەكى ەلدىڭ دە ۇلتتىق مۇددەلەرىنە قايشى كەلەدى. سول سەبەپتى سوعىستىڭ الدىن الۋعا مىندەتتەلگەن ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قاراستى مينسك توبى قازىردەن باستاپ قارسىلاسۋشى ەكى ەلدىڭ ىسىنە ارالاسىپ، كاۆكازداعى جەر داۋىنىڭ تاراپتارى اراسىندا ناعىز سوعىستىڭ باستالۋىنا توسقاۋىل قويۋى كەرەك.

P.S: تاۋلى قاراباق (Nagorno-Karabakh) – ءازىربايجاننىڭ وڭتۇستىك-باتىس ايماعى. بۇرىن يران قۇرامىنا كىرگەن، 1813 جىلى رەسەي جاۋلاپ الدى. ءازىربايجان سسر-ءنىڭ اۆتونومدى وبلىسى مارتەبەسىنە 1923 جىلى يە بولدى. تاۋلى قاراباق اۆتونوميالى وبلىسى (تقاو) 1988 جىلى اقپاندا ءازىربايجان سسر-ءنىڭ قۇرامىنان شىعۋعا تالپىنىپ، 1991 جىلى قىركۇيەكتە تقاو-نىڭ ورتالىعى ستەپاناكەرتتە تاۋلى قاراباح رەسپۋبليكاسى جاريالاندى. تقر ءازىربايجان جەرىندە جاريا ەتىلگەندىكتەن ونى باكۋ رەسمي مويىنداعان جوق، ەرەۆان قولدادى. بۇل جاعدايدان كەيىن ءازىربايجان مەن ارمەنيا اراسى ءبۇلىنىپ، تاۋلى قاراباح ماسەلەسى الەم نازارىنا ىلىكتى.

"The Qazaq Times"