Äzirbayjan men Armeniya şekarasında oq atıldı. Keñes ükimeti de nüktesin qoya almağan Kavkazdağı eki memlekettiñ iri qaqtığısı qayta betaldı. Taraptar soğıs jağdayında twr. Sayasi aspektisi basım mäsele Europa odağı-AQŞ-Resey üştağanınıñ jiti baqılauında. Eger Reseydiñ dotaciya retinde bölgen qarjı mölşeriniñ minimumğa jetkenin eskersek, resmi Məskeu Bakumen mäseleni uşıqtırmay şeşuge müddeli.

Qaqtığıs hronologiyası

Qos körşi memleket qaqtığıs saldarın bir-birine siltedi: Armeniya biligi «jağday tolıq baqılauda» dese, Äzirbayjan prezidenti Ilham Äliev «bwl mäselege Armeniya jauaptı» dep kesip ayttı. Keyinnen Nikol Paşinyan äriptesiniñ mälimdemesine qarata, Bakudıñ äreketin «arandatuşılıq» dedi.

Resmi aqparat közderiniñ mälimetinşe, Äzirbayjan men Armeniya şekarasında eki kün qatarınan bolğan atısta 11 äzirbayjan sarbazı men bir beybit twrğın qaytıs bolğan. Bes sarbaz jaralanğan. Mert bolğandar arasında Äzirbayjan armiyasınıñ general-mayorı jäne polkovnigi bar. Eldiñ sırtqı ister ministrligi Armeniyanıñ äskeri tehnikası talqandaldı dep mälimdedi. Biraq ekinşi tarap mwnı joqqa şığarıp otır.

Keyinnen Armeniya tört sarbazınıñ oqqa wşıp, birneşe adamnıñ jaraqat alğanın ayttı. Osılayşa eki jaqta da qaza tapqandar sanı 16 adamğa jetti. Bwl – 2016 jıldıñ säuirinen beri orın alğan iri şekaralıq qaqtığıs.

Seysenbi küni tañerteñ Erevan birqatar ükimet departamentterine, sonıñ işinde Armeniya prem'er-ministri Nikol Paşinyannıñ veb-saytına kiberşabuıl jasalğanın habarladı.

12 şildede Äzirbayjannıñ Tovuz oblısı men Armeniyanıñ Tavuş oblısı arasındağı şekarada qaytadan atıs bastaldı. Şeteldik basılımdar Armeniya äskeri qaqtığıs kezinde Äzirbayjanmen şekaralas aymaqtı tas-talqan etkenin jazdı. Sol küni Tovuz kentinde ärbir 15-20 minut sayın oq atılğan. Qazir Äzirbayjan halqı jer-jerde miting wyımdastırıp, biliktiñ Armeniyağa qarımta soqqı beruin talap etip otır.

Armeniya Qorğanıs ministrligi Äzirbayjan äskeri küşteri memlekettik şekaranı eki ret bwzbaq bolğanın habarladı. «Äzirbayjan qarulı küşteri sağat 12:30 şamasında Armeniyanıñ Tavuş aymağında belgisiz sebeptermen memlekettik şekaranı bwzuğa tırıstı. Armeniyağa eskertu jasağannan keyin äskeri küşter öz poziciyalarına qayta oraldı», – deydi Armeniya qorğanıs ministrliginiñ baspasöz hatşısı Şuşan Stepanyan.

Armeniya SİM öz kezeginde Bakudı azamattıq infraqwrılımdar men beybit twrğındardı qasaqana oq jaudırdı jäne «şielenisu geografiyasın keñeytti» dep ayıptap otır.

Älem nazarında

BWW Bas hatşısı Antonio Guterriş Äzirbayjan-Armeniya şekarasındağı ahualğa alañdauşılıq bildirdi.

EQIW Erevan men Baku şielenisin qadağalap otır. Aldağı künderi wyım müşeleri qaqtığıs aymağın tekseruge barmaq. Sonımen qatar Europalıq odaq, Resey SİM Sergey Lavrov eki eldegi äriptesterimen telefon arqılı söylesip, qaqtığıstardı toqtatuğa şaqırdı.

AQŞ Memlekettik departamenti bwl jağdaydı qattı ayıptadı. «Biz taraptardı küş qoldanudı dereu toqtatuğa, jağdaydıñ odan äri naşarlauına jol bermeu üşin ımırağa keluge şaqıramız. Amerika Qwrama Ştattarı EQIW-nıñ Minsk tobınıñ teñ törağası retinde taraptarğa Taulı Qarabaq janjalın şeşuge kömektesuge dayın», – delingen Memdepartament mälimdemesinde.

Qos eldiñ joğarı lauazımdı twlğaları soñğı ret mausımnıñ soñında beynekonferenciya arqılı resmi türde baylanısqa şıqtı. Sol kezde Äzirbayjan prezidenti Ilham Äliev Armeniyamen qayta soğıs boluı mümkin ekenin aytqan. 7 şildede ol «eger eşqanday nätije bolmasa, kelissözden şığamız» degen.

Äzirbayjan – Europa men Reseyge qosımşa gaz beruşi memleket. Al Ukraina men Ortalıq Aziya elderi üşin Əzirbayjan – al'ternativtik kölik-logistika jolı, Kaspiy jağalauındağı elder üşin «altın köpir» rölinde. Sol sebepti özge memleketter, äsirese Resey eki taraptı ımıralastıqqa şaqırıp älek.

Qarabaq qaqtığısı: eki tarap teoriyası

Äzirbayjan respublikası men Armeniya arasındağı jer dauı 1988 jılı, yağni osı eki eldiñ 1991 jılı täuelsizdik alğanına üş jıl qalğanda bastalıp, äli künge deyin jalğasıp keledi. Bwl soğıstıñ saldarınan Äzirbayjannıñ 40 mıñğa juıq azamatı qaza tauıp, 1 millionnan astam adamı öz üylerinen bosıp ketti.

Europadağı qauipsizdik pen ıntımaqtastıq wyımına qarastı Minsk tobınıñ kömegimen 1994 jılı mamırda Baku men Erevan arasında atıstı toqtatu bitimine qol qoyılğan soñ taraptardıñ qaqtığıstarı birşama azaydı. Kelisimge qol qoyılğanına qaramastan, jaulasuşı eki eldiñ teketiresi ayaqtalmay, beybit kelissözder nätije bermedi.

Europadağı qauipsizdik pen ıntımaqtastıq wyımına qarastı Minsk tobı 1992 jılı Taulı Qarabaq qayşılığın toqtatu maqsatında qwrıldı. AQŞ, Resey men Franciya osı toptı basqarudı öz moyındarına aldı. Minsk tobınıñ basşıları osı künge deyin qarsılasuşı taraptarğa birneşe beybit şeşim jobasın wsınğan. Bwl beybit jobalar är kezde bir nemese eki taraptıñ da qarsılığına wşırap otırdı. Mwnımen bir mezgilde atıstı toqtatu bitimi de orındaluın kepildendiretin qwjattardıñ bolmauına baylanıstı ötken jıldarda ärdayım bwzılıp otırdı.

Osınday üderis 2016 jılı säuirde taraptar arasındağı şaşırañqı qaqtığıstar tağı da nağız soğısqa äkelip soqtırğanğa deyin jalğastı. Taraptar 48 sağattıñ işinde bir-birine edäuir şığın äkeldi.

Qaqtığıstar tarihı men özara senimniñ joqtığın eskersek, taraptardıñ qoqan-loqqılarınıñ tağı da soğısqa wlasatındığında kümän joq. Soğıstıñ bastaluı oñtüstik Kavkazda ornalasqan jaulasuşı eki eldiñ de wlttıq müddelerine qayşı keledi. Sol sebepti soğıstıñ aldın aluğa mindettelgen Europadağı qauipsizdik pen ıntımaqtastıq wyımına qarastı Minsk tobı qazirden bastap qarsılasuşı eki eldiñ isine aralasıp, Kavkazdağı jer dauınıñ taraptarı arasında nağız soğıstıñ bastaluına tosqauıl qoyuı kerek.

P.S: Taulı Qarabaq (Nagorno-Karabakh) – Äzirbayjannıñ oñtüstik-batıs aymağı. Bwrın Iran qwramına kirgen, 1813 jılı Resey jaulap aldı. Äzirbayjan SSR-niñ avtonomdı oblısı märtebesine 1923 jılı ie boldı. Taulı Qarabaq avtonomiyalı oblısı (TQAO) 1988 jılı aqpanda Äzirbayjan SSR-niñ qwramınan şığuğa talpınıp, 1991 jılı qırküyekte TQAO-nıñ ortalığı Stepanakertte Taulı Qarabah Respublikası jariyalandı. TQR Äzirbayjan jerinde jariya etilgendikten onı Baku resmi moyındağan joq, Erevan qoldadı. Bwl jağdaydan keyin Äzirbayjan men Armeniya arası bülinip, Taulı Qarabah mäselesi älem nazarına ilikti.

"The Qazaq Times"