قىتايدان كەلگەندەردى كەرى قايتارۋدىڭ «جولى قاراستىرىلىپ» جاتىر ما؟

قىتايدان قاشىپ كەلگەن قازاقتاردىڭ ەكسترەميستىك ءىس-ارەكەتكە قاتىسى بولسا، بيلىك قحر-عا قايتارىپ بەرەدى.

ۇقك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى نۇرعالي بىلىسبەكوۆ قازتاگ تىلشىسىنە بەرگەن جاۋابىندا:

«ەگەر ولاردىڭ ەكسترەميستىك ءىس-ارەكەتتەرگە قاتىسى بار بولىپ شىقسا، ءسوز جوق، ءبىز ماسەلەنى حالىقارالىق زاڭ مەن كونۆەنتسياعا  سايكەس، زاڭمەن بەكىتىلگەن ءتارتىپ اياسىندا شەشەمىز. ەگەر ولاردىڭ قىلمىستىق ىسكە قاتىسى راستالماسا، ماسەلە باسقاشا قارالادى. شەكارانى بۇزىپ كەلگەن ەكى قازاق (قاستەر مۇساحانۇلى مەن مۇراگەر ءالىمۇلى – رەد.) شەكارانى زاڭسىز بۇزىپ وتكەنى ءۇشىن عانا سوتتالدى ەمەس پە؟ باسقا ەش جاۋاپقا تارتىلىپ جاتقان جوق»،  – دەدى.

بىلىسبەكوۆ العا تارتقان بوسقىن مارتەبەسى جونىدەگى حالىقارالىق كونۆەنتسياعا (1951 ج. جەنەۆادا قابىلدانعان، قازاقستاندا 1998 ج. راتيفاكتسيالانعان) نازار اۋدارساق، ومىرىنە قاۋىپ تونگەن كەز كەلگەن ازامات، سولاردىڭ كەيپىندە تاريحي وتانىنا پانا سۇراپ كەلگەن قاستەر مەن مۇراگەرگە ەش قيىندىقسىز بوسقىن ستاتۋسى بەرىلۋى ءتيىس.

ۇقك ۋاكىلىنىڭ سوزىنە شامدانعان قوعام بەلسەندىلەرى مەن قۇقىق قورعاۋشىلار «قىتايدىڭ نەبىر قۇيتىرقى ادىسپەن ەكسترەميستىك ارەكەتىن «اشكەرەلەيتىن» دەرەك تابا قويۋى، دۇرىسى قولدان جاساي سالۋى قيىن ەمەستىگىن» ايتىپ، بيلىك قادامىن سىناپ جاتىر.

وتكەن اپتادا قازاقستانعا رەسمي قىزمەت ساپارىمەن كەلگەن اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى پومپەو بيلىكتى ءوز قانداستارىنا قامقور بولۋعا شاقىرعان ەدى.

«بۇل قۋعىن-سۇرگىندى دەرەۋ توقتاتۋ ءۇشىن اقش بارلىق ەلدى، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندى دا بەيجىڭگە قىسىم جاساۋعا شاقىرادى. ءبىز قىتايدان قاشاتىنداردى قاۋىپسىز باسپانامەن قامتاماسىز ەتىپ، ولارعا پانا بەرۋدى سۇرايمىز. ادامشىلىق كورسەتىپ، دۇرىس جاساڭىزدار»، – دەگەن پومپەو.

الەمدىك ادام حاقىن قورعاۋ ۇيىمدارى مەن قۇقىق قورعاۋشىلار قىتاي 2017 جىلدان بەرى شىڭجاڭ ايماعىندا ۇيعىر، قازاق جانە وزگە دە مۇسىلمان-ازشىلىق ۇلتتاردى ءسىڭىرۋدىڭ، قۋدالاۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە كوشكەنىن ايتىپ، دابىل قاعىپ كەلەدى. ونداعى تۇركى تەكتى حالىقتى ەركىنەن تىس قاماپ، پسيحو-ءمورالدى جانە ماتەريالدى تۇردە كۇشتەپ يدەولوگيالىق ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋ ارقىلى ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن جويىپ جاتىر دەپ ايىپتالۋدا. قىتاي قاپاسىنان قاشىپ شىققان، شەكارا كەسىپ وتكەن كۋاگەرلەر ونداعى جاعدايدىڭ ادام توزگىسىز ەكەنىن، ءتىپتى «گەنوتسيد» بەلگىلەرى بارىن ايتىپ ءجيى شاعىنادى. وركەنيەتتى دامىعان ەلدەر قانشاما سىنعا العىنا قاراماستان، بەيجىڭ مۇنى «ىشكى ءىسى» ءارى لاگەرلەر دەپ اتالىپ كەتكەن رەجيمدى مەكەمەلەردى «قايتا وقىتىپ-تاربيەلەۋ ورتالىعى» ەكەنىن ايتىپ العا تارتادى.

21 قاڭتار شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى زايسان اۋداندىق سوتى ءتورت اي بويى ەل كوز تىككەن قىتاي قازاعى قاستەر مۇساحانۇلى مەن مۇراگەر ءالىمۇلىن ەلدە قالدىرىپ، ءبىر جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا كەسكەن ەدى.

بىلتىر 14 قازاندا الماتىداعى ادام قۇقىعىن قورعاۋ بيۋروسىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قاستەر مۇساحانۇلى شىڭجاڭداعى «ساياسي لاگەردە قاماۋدا بولعانىن»، مۇراگەر ءالىمۇلى قىتايدا «قىسىم كورگەنىن» مالىمدەگەن. وسىدان كەيىن ۇقك ەكەۋىن «شەكارانى زاڭسىز كەسىپ ءوتتى» دەگەن ايىپپەن ۇستاپ، ەرتەڭىندە شىعىس قازاقستان وبلىسىنا الىپ كەتكەن. قازان ايىنىڭ 30-ى كۇنى ۇقك شەكارا قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى دارحان ءدىلمانوۆ شەكارانى زاڭسىز بۇزىپ ءوتۋ فاكتىسى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، تەرگەۋ ءجۇرىپ جاتقانىن جانە بىرقاتار لاۋازىمدى تۇلعالار تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعاندىعىن حابارلاعان.

قازاننىڭ 4-ءى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى «شىڭجاڭداعى لاگەرلەردە قازىر قازاقتار جوق» دەسە، 4 جەلتوقسان پرەزيدەنت توقاەۆ گەرمانياعا جۇمىس ساپارى قارساڭىندا Deutsche Welle تەلەارناسىنا بەرگەن سۇقباتىندا  حالىقارالىق ۇيىمدار ۇسىنىپ جاتقان كوپتەگەن اقپارات شىندىققا جاناسپايتىنىن ايتىپ، «شىڭجاڭداعى قايتا تاربيەلەۋ ورتالىعىندا ءبىردى-ەكىلى عانا قازاق وتىرعان بولار» دەگەن. ال 5 جەلتوقسان ۇقك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، شەكارا قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى دارحان ءدىلمانوۆ «سوت ءىسى اياقتالعاننان كەيىن شەكارانى زاڭسىز كەسىپ وتكەن ەكى ەتنيكالىق قازاق قىتايعا قايتارىلاتىنىن» ايتقان ەدى. بۇل شىنعا اينالۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىك سەيىلمەي وتىر. پومپەونىڭ «قانداسىڭا قامقور بول» دەگەن كەڭەسىنە ءۇن قاتپاي، بۇعىپ قالعان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردىنىڭ ارەكەتى وسى حاباردى اڭداتقانداي.

"The Qazaq Times"