«جولاقىسىن قىمباتتاتۋ قاجەت»: الماتىلىق ساپاعا مادريدتىك باعا

الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى جول ءجۇرۋ ءتاريفىن قىمباتتاتۋ قاجەتتىگىن، شاھارداعى جول ءجۇرۋ بيلەتىنىڭ قۇنى يسپانيانىڭ مادريدىنەن 8 ەسە ارزان ەكەنىن ايتتى.

ءبىزدىڭ اكىم-قارالار، شەن-شەكپەندىلەر قىمباتتاتۋ قىرىنا كەلگەندە ەۋروستاندارتقا قۇمار، اۋروپالىق ۇلگى ارنايى پارامەتر بولىپ شىعا كەلەدى. ال سول كارى قۇرلىق تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ساپاسى مەن الەۋمەتتىك جاعدايىنا اۋەستەنىپ، وركەنيەتتىلىگىن سۇراساڭ، قۇمارپاز باستاماشىلدار «بىزگە ءالى قايدا-ا-ا ونداي، جاس ەلمىز عوي» دەپ ات تونىن الا قاشادى.

شاھار بيلىگى الماتىداعى قوعامدىق كولىكپەن ءجۇرۋدى ەۋروپانىڭ قالالارىمەن سالىستىرۋدا الدىنا جان سالمايدى. ولاردىڭ ەسەبىنشە، الماتىدا  بيلەت قۇنى مادريدپەن سالىستىرعاندا 8 ەسەگە، پراگادان 4,5 ال، ماسكەۋدەن 3,5 ەسەگە ارزان-مىس.

 «ءبىز تالداۋ جاسادىق. مادريدتە قوعامدىق كولىكپەن ءجۇرۋ قۇنىن تەڭگەگە اۋدارساڭىز 644 تەڭگە، پراگادا – 386, ماسكەۋدە 300 تەڭگەدەن اسادى» دەپ بوسەدى. الگىندەي تالداۋ-ساراپتامالار ازماتتاردىڭ ءومىر ساپاسىنا جاسالىپ، سوعان ءتيىمدى-ءمولدىر مەحانيزممەن ارەكەت ىستەسە قايدا قالدى؟ مىسال ەتىپ وتىرعان مادريد جۇرتىنىڭ جان باسىنا شاققانداعى نومينالدى ءجىو   26 643 دوللارمەن 30 ورىندا تۇرسا، ال قازاقستان ءدال وسى كريتەري بويىنشا  8 673 دوللارمەن 71 ورىنعا تومەندەگەن. باعا تۋرالى ءسوز ەتكەندە ماسەلەگە كەشەندى تۇردە قاراعان دۇرىس قوي. باعامەن ەمەس، تابىسپەن جارىسسا، ەل العىسىنا بولەنۋ ارمان بولماس ەدى.

الماتىنىڭ "تاۋىرلەنگەن" اۆتوبۋسى. فوتو: اشىق دەرەككوز

مادريد اۆتوبۋسى. فوتو: اشىق دەرەككوز

الماتىداعى قوعامدىق كولىكپەن ءجۇرۋ قۇنىن ەۋروپا ەلدەرىمەن سالىستىرعان قالالىق موبيلدىلىك باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى ەرلان ءادىلوۆتىڭ سوزىنشە، الماتىدا جول ءجۇرۋ بيلەتىنىڭ وزىندىك قۇنى – 250 تەڭگە. الايدا جولاۋشىلاردىڭ قالتاسىنا ارتىق سالماق تۇسىرمەۋ ءۇشىن بيلەت قۇنى 7 جىلدان بەرى كوتەرىلمەي كەلەدى.

«بۇگىندە ناقتى تاريف ورتا ەسەپپەن 250 تەڭگەدەن اسادى. بىراق قالا بيلىگى 2012 جىلدىڭ ماۋسىمىنان بەرى 80 تەڭگە ءتاريفىن ۇستاپ وتىر، بيىل سەگىزىنشى جىلعا كەتتى. بىراق، باسقارما جول اقىسىن كوتەرۋ تۋرالى ءسوز قوزعاعان جوق. ارينە، بيۋدجەتكە اۋىرتپالىق تۇسىرگىمىز كەلمەيدى، ءتاريفتى كوتەرۋ كەرەك، بىراق ازاماتتار مەن جولاۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن دا ەستەن شىعارماۋ قاجەت. بۇل – ءبىر كۇندە شەشىلەتىن ماسەلە ەمەس»، – دەيدى قالالىق موبيلدىلىك دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەرلان ءادىلوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، وتكەن جىلى اكىمدىك تاسىمالداۋشى كومپانيالارعا 9 ميلليارد تەڭگە سۋبسيديا بەرگەن. بيىل وسى ماقساتتا سۋبسيديا كولەمى شامامەن 20 ميلليارد تەڭگە بولماق. بۇل بۇكىل قالا بيۋدجەتىنىڭ 15/1 بولىگىن قۇرايدى. قازىرگى تاڭدا الماتىدا جۇمىس ىستەپ تۇرعان 14 اۆتوبۋس پاركى 226 باعىت بويىنشا 1600-دەي قوعامدىق كولىكپەن كۇندەلىكتى جولاۋشى تاسيدى. قوعامدىق كولىكپەن كۇن سايىن 1,2 ميلليونعا جۋىق جولاۋشى قاتىنايدى.

حالىقارالىق Moody’s اگەنتتىگى  قازىردىڭ وزىندە حالىقتىڭ قارىزى ايلىق تابىسىنان ەكى ەسە كوبەيگەنىن, ناقتىراق ايتقاندا 6 ميلليونعا جۋىق وتانداسىمىزدىڭ بانك الدىندا وتەلمەگەن جالپى سوماسى 7 تريلليون تەڭگە بەرەشەگى بارىن جاريالادى. اسىرەسە، الماتى قالاسى مەن ەل استاناسىنىڭ، قاراعاندى وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق نەسيەگە بەلشەسىنەن باتقان. ەرتەدە ءبىر ءدىلمار ايتقان دەسەدى «يت-مىسىعى توق ەلدىڭ، كۇيىنە ۋايىم جوق» دەپ.  بىز دە سونىڭ تىسىن ىشىنە قاراي وڭگەرىپ «لومباردى مەن كرەديتتىك ۇيىمى كوپ ەلدىڭ، كۇيى مەن كۇنىندە جىلۋ جوق» دەگىمىز كەلەدى.

تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتى بىلتىر قاڭتار-شىلدە ارالىعىندا 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا 5,5%-عا قىمباتتاعان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى جەلتوقساننان باستاپ تاعى 6%-عا وسەتىنىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار بيىل ۇكىمەت كۇندەلىكتى تۇتىنۋعا قاجەت تاۋارلار مەن ازىق-تۇلىك ونىمدەرى ورتا ەسەپپەن 9%-عا قىمباتتاعانىن راستاپ، «بۇعان ءوندىرىستىڭ جوقتىعى، الىپساتارلاردىڭ كوپتىگى سەبەپ»  ەكەنىن ايتقان. وتكەن ايدا ۇلتتىق بانك توراعاسى ەربولات دوساەۆ «ەت باعاسى 13,5%-عا، نان-توقاش ونىمدەرى مەن جارما 12,7%-عا شارىقتاعانىن» اعىنان جارىلا ايتقان بولاتىن. سوندا ەل قايتپەك؟

تۇسىندىرگىش شەنەۋنىكتەر قىمباتشىلىقتىڭ سەبەبىن تۇلكىنىڭ قۇيرىعىنداي بۇلعاڭداپ ۇستاتپايدى، ۇشى «اناۋ الەمدىك مۇناي باعاسىنا» بارىپ ءبىر-اق تىرەلەدى. ارقانىڭ كەڭ دالاسىندا بيدايىن ورىپ، ۇنعا تارتىپ وتىرىپ وندىرگەن وتاندىق ءونىمنىڭ ءوزى ناننان باستاپ كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە دەيىن تولەم دياگرامماسى كوككە قاراي ورلەپ بارادى.

پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ايتىلعان «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى ادىرە قالعانى ما؟ مەملەكەت باسشىسى سونداعى «كونستيتۋتسيا بويىنشا بىزدىڭ ەلىمىز – الەۋمەتتىك مەملەكەت. سوندىقتان مەملەكەتىمىز ازاماتتار الدىنداعى مىندەتتەرىن ورىنداۋى ءتيىس» دەپ جاساعان قاتاڭ ەسكەرتپەسى شەشەسىنىڭ اقپاقۇلاق ۇلىنا ايتاتىن «ءبىر قۇلاعىنان كىرىپ ەكىنشىسىنەن شىعىپ كەتەدى» دەگەن كەيىسىنىڭ كەرىندەي  بولدى. تۇرمىس تۇزەپ، كۇي وڭالتپاقتىق –  مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ ەڭ قۋاتتى كۇزىرى ورتاشا كلاستەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن كۇشەيتپەلى شىرايعا دەيىن جەتكىزبەسە دە، ورتايتىپ الماۋ، تيىمدىلىك كوەففيتسيەنتىن تۇراقتاندىرۋ – كۇن تارتىبىنەن تۇسپەۋى ءتيىس.

ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، ءبىر اينالدىرعاندا شىر اينالدىراتىن قىمباتشىلىق بۇقارانىڭ قوس بۇيىرىنەن قىسىپ، تىنىسىن تارىلعان تۇستا بيلىك ەل جاعدايىنا قۇلاق ءتۇرىپ، مەيىلىنشە وڭ شەشىم قابىلداسا. قازان كوتەرەرگە دە كوڭىل كەرەك ايەلگە. ەندەشە، حالىقتىڭ پاريوتتىق پوتەنتسيالىن كوتەرۋ ءۇشىن دە، جاسامپاز جاستارى جاستىق جالىنىن وزگە ەلگە ارناماس ءۇشىن ونىڭ حال-احۋالىنا مويىن بۇرىپ، ساپالى-جايلى ءومىر ستاندارتتارىمەن قامتاماسىز ەتپەك لازىم.

"The Qazaq Times"