Körneki suret. Foto: aşıq derekköz

Almatı qalasınıñ äkimdigi jol jüru tarifin qımbattatu qajettigin, şahardağı jol jüru biletiniñ qwnı Ispaniyanıñ Madridinen 8 ese arzan ekenin ayttı.

Bizdiñ äkim-qaralar, şen-şekpendiler qımbattatu qırına kelgende eurostandartqa qwmar, auropalıq ülgi arnayı parametr bolıp şığa keledi. Al sol käri qwrlıq twrğındarınıñ ömir sapası men äleumettik jağdayına äuestenip, örkeniettiligin swrasañ, qwmarpaz bastamaşıldar «bizge äli qayda-a-a onday, jas elmiz ğoy» dep at tonın ala qaşadı.

Şahar biligi Almatıdağı qoğamdıq kölikpen jürudi Europanıñ qalalarımen salıstıruda aldına jan salmaydı. Olardıñ esebinşe, Almatıda  bilet qwnı Madridpen salıstırğanda 8 esege, Pragadan 4,5 al, Mäskeuden 3,5 esege arzan-mıs.

 «Biz taldau jasadıq. Madridte qoğamdıq kölikpen jüru qwnın teñgege audarsañız 644 teñge, Pragada – 386, Mäskeude 300 teñgeden asadı» dep bösedi. Älgindey taldau-saraptamalar azmattardıñ ömir sapasına jasalıp, soğan tiimdi-möldir mehanizmmen äreket istese qayda qaldı? Mısal etip otırğan Madrid jwrtınıñ jan basına şaqqandağı nominaldı JİÖ   26 643 dollarmen 30 orında twrsa, al Qazaqstan däl osı kriteriy boyınşa  8 673 dollarmen 71 orınğa tömendegen. Bağa turalı söz etkende mäselege keşendi türde qarağan dwrıs qoy. Bağamen emes, tabıspen jarıssa, el alğısına bölenu arman bolmas edi.

Almatınıñ "täuirlengen" avtobusı. Foto: aşıq derekköz

Madrid avtobusı. Foto: aşıq derekköz

Almatıdağı qoğamdıq kölikpen jüru qwnın Europa elderimen salıstırğan qalalıq mobil'dilik basqarması bastığınıñ orınbasarı Erlan Ädilovtıñ sözinşe, Almatıda jol jüru biletiniñ özindik qwnı – 250 teñge. Alayda jolauşılardıñ qaltasına artıq salmaq tüsirmeu üşin bilet qwnı 7 jıldan beri köterilmey keledi.

«Büginde naqtı tarif orta eseppen 250 teñgeden asadı. Biraq qala biligi 2012 jıldıñ mausımınan beri 80 teñge tarifin wstap otır, biıl segizinşi jılğa ketti. Biraq, basqarma jol aqısın köteru turalı söz qozğağan joq. Ärine, byudjetke auırtpalıq tüsirgimiz kelmeydi, tarifti köteru kerek, biraq azamattar men jolauşılardıñ äleumettik jağdayın da esten şığarmau qajet. Bwl – bir künde şeşiletin mäsele emes», – deydi qalalıq mobil'dilik departamenti basşısınıñ orınbasarı Erlan Ädilov.

Onıñ aytuınşa, ötken jılı äkimdik tasımaldauşı kompaniyalarğa 9 milliard teñge subsidiya bergen. Biıl osı maqsatta subsidiya kölemi şamamen 20 milliard teñge bolmaq. Bwl bükil qala byudjetiniñ 15/1 böligin qwraydı. Qazirgi tañda Almatıda jwmıs istep twrğan 14 avtobus parki 226 bağıt boyınşa 1600-dey qoğamdıq kölikpen kündelikti jolauşı tasidı. Qoğamdıq kölikpen kün sayın 1,2 millionğa juıq jolauşı qatınaydı.

Halıqaralıq Moody’s agenttigi  qazirdiñ özinde halıqtıñ qarızı aylıq tabısınan eki ese köbeygenin, naqtıraq aytqanda 6 millionğa juıq otandasımızdıñ bank aldında ötelmegen jalpı soması 7 trillion teñge bereşegi barın jariyaladı. Äsirese, Almatı qalası men el astanasınıñ, Qarağandı oblısınıñ twrğındarı kepilsiz twtınuşılıq nesiege belşesinen batqan. Ertede bir dilmar aytqan desedi «it-mısığı toq eldiñ, küyine uayım joq» dep.  Biz de sonıñ tısın işine qaray öñgerip «lombardı men kredittik wyımı köp eldiñ, küyi men küninde jılu joq» degimiz keledi.

Tabiği monopoliyalardı retteu komiteti bıltır qañtar-şilde aralığında 2017 jılmen salıstırğanda 5,5%-ğa qımbattağan elektr energiyasınıñ qwnı jeltoqsannan bastap tağı 6%-ğa ösetinin mälimdedi. Sonımen qatar biıl ükimet kündelikti twtınuğa qajet tauarlar men azıq-tülik önimderi orta eseppen 9%-ğa qımbattağanın rastap, «bwğan öndiristiñ joqtığı, alıpsatarlardıñ köptigi sebep»  ekenin aytqan. Ötken ayda Wlttıq bank törağası Erbolat Dosaev «Et bağası 13,5%-ğa, nan-toqaş önimderi men jarma 12,7%-ğa şarıqtağanın» ağınan jarıla aytqan bolatın. Sonda el qaytpek?

Tüsindirgiş şeneunikter qımbatşılıqtıñ sebebin tülkiniñ qwyrığınday bwlğañdap wstatpaydı, wşı «anau älemdik mwnay bağasına» barıp bir-aq tireledi. Arqanıñ keñ dalasında bidayın orıp, wnğa tartıp otırıp öndirgen otandıq önimniñ özi nannan bastap kommunaldıq qızmetterge deyin tölem diagramması kökke qaray örlep baradı.

Prezident Toqaevtıñ Qazaqstan halqına joldauında aytılğan «Halıq ünine qwlaq asatın memleket» twjırımdaması ädire qalğanı ma? Memleket basşısı sondağı «Konstituciya boyınşa bizdiñ elimiz – äleumettik memleket. Sondıqtan memleketimiz azamattar aldındağı mindetterin orındauı tiis» dep jasağan qatañ eskertpesi şeşesiniñ aqpaqwlaq wlına aytatın «bir qwlağınan kirip ekinşisinen şığıp ketedi» degen keyisiniñ kerindey  boldı. Twrmıs tüzep, küy oñaltpaqtıq –  memleket ekonomikasınıñ eñ quattı küziri ortaşa klasterdiñ ömir süru sapasın küşeytpeli şırayğa deyin jetkizbese de, ortaytıp almau, tiimdilik koefficientin twraqtandıru – kün tärtibinen tüspeui tiis.

Bizdiñ aytpağımız, bir aynaldırğanda şır aynaldıratın qımbatşılıq bwqaranıñ qos büyirinen qısıp, tınısın tarılğan twsta bilik el jağdayına qwlaq türip, meyilinşe oñ şeşim qabıldasa. Qazan kötererge de köñil kerek äyelge. Endeşe, halıqtıñ pariottıq potencialın köteru üşin de, jasampaz jastarı jastıq jalının özge elge arnamas üşin onıñ hal-ahualına moyın bwrıp, sapalı-jaylı ömir standarttarımen qamtamasız etpek lazım.

"The Qazaq Times"