"قاشقىن" ءبىزدى كۇن سايىن قىزىقتىرا تۇسۋدە

الەمدە وقىلىمى كوپ جانرلار فانتاستيكا، فەنتەزي، دەتەكتيۆ ەكەنى شىندىق. قازىر وسى جانردا جازىلعان كوركەم ادەبيەتتىڭ ەكران بەتىنە شىققاندارى دا كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالۋدا. دەتەكتيۆ جانرىندا ءبىر عانا ارتۋر كونان دويلدىڭ "شەرلوك حولمس"-ىن ايتساق تا جەتكىلىكتى.

الەمدى قويا تۇرىپ ءوز ەلىمىزگە كەلەيىك. ارينە، بۇل سالادا كەنجەمىز. ەشتەڭە جوق دەپ تە ايتا المايمىز. اڭگىمە ءتۇيىنى دەتەكتيۆ باعىتىندا تۇسىرىلگەن تەلەحيكايا تۋرالى بولعان سوڭ، وسى جانردان مىسال كەلتىرەيىك. اۋەلى كىتاپتاردى ەسكە ءتۇسىرىڭىز. ساۋساقپەن سانارلىق قانا. كەڭەس كەزىندەگى كەمەل توقاەۆتىڭ روماندارى، قازىرگى جاراسباي سۇلەيمەنوۆتىڭ شىعارمالارى بار.

كينو، تەلەحيكايا جاعىنان ءتىپتى اۋىز اشا الماي قالامىز. 1970 جىلى "قازاقفيلم" كينوستۋدياسى تۇسىرگەن "اتاماننىڭ اقىرى" اتتى ەكى ءبولىمدى تۋىندىدان كەيىن بۇل جانر توقىراپ قالدى دەسە دە بولادى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى قازاق كينوسى العا ىلگەرىلەپ كەلەدى. سان ءتۇرلى فيلم، تەلەحيكايالار ءتۇسىرىلدى. بىراق، دەتەكتيۆ جانرىنا ساي كەلەتىن تۋىندىنى اتاپ كورسەتۋ قيىن.

مىندەتىمىز جوقتى تەرىپ وتىرۋ ەمەس، قازىرگى باردى تىلگە تيەك ەتۋ بولعان سوڭ، ەندى نەگىزگى ايتپاعىمىزعا كوشەيىك. جاقىننان بەرى "Qazaqstan" ۇلتتىق ارناسىندا "قاشقىن" اتتى تەلەحيكايا ەفيرگە شىعىپ ءجۇر. (كورسەتىلىم ۋاقىتى بىرنەشە رەت وزگەرگەنىن قوسپاعاندا) العاش اڭداتپاسى بەرىلە باستاعاندا-اق، وزىنشە بولەك بولمىستى تۋىندى ەكەنىن شامالاعان ەدىك. باستالعاندا، راسىندا سولاي ەكەنىن بەتالىسى بايقاتتى. كارتينا بىردەن تاۋمەن اشىلدى. العاشقىدا سيۋجەت اقىرىن عانا تاعان قالاپ كەلدى دە، تاۋدا "تارس" ەتىپ اتىلعان مىلتىقپەن بىرگە وقيعا بۇرق-سارق قايناپ جۇرە بەردى.

فوتو: Qazaqstan TV / قازاقستان ۇلتتىق ارناسى،

قازىرگە دەيىن تەلەحيكايانىڭ جەتى ءبولىمىن عانا كوردىك. ناعىز شيەلەنىسكەن تۇسىنا كەلدى. ارينە، تۋىندىنى تولىق سيپاتتاۋ ءۇشىن اياعىنا دەيىن كۇتۋ كەرەك شىعار، بىراق ءبىز اسەرىمىزدى جەتكىزە بەرۋدى ءجون سانادىق.
ەڭ الدىمەن، تەلەحيكايانىڭ مازمۇنى تۋرالى. دەتەكتيۆ جانرى، وسى زامان ءومىرى دەسەك تە، تۋىندىنىڭ بويىندا ءبىر قازاقى ايشىق بار. ول اۋەل باستا تورتوبەل اتىن ىزدەپ، تاۋ كەزەتىن بيگەلدى قارتتىڭ ءون بويىمەن بىرگە باستاۋ الىپ، تەلەحيكايا بارىسىندا ءوربىپ وتىرادى. الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىر باۋىرىمىز "دەتەكتيۆتى دە وسىلاي ۇلتتىق مىنەزبەن قيىستىرا بىلۋگە بولادى ەكەن عوي" دەپ جازىپتى. قيۋىن تاپقان دۇنيە كورە بىلگەن ادامنىڭ كوزىنەن قاعىس قالمايدى عوي.

تەلەحيكايانىڭ سيۋجەتتىك جەلىسى تاستاي ەكەنى تاڭداي قاقتىرادى. "بالتالاساڭ بۇزىلمايدى" دەپ جاتۋشى ەدى عوي، ءدال ءوزى. اراسىندا بوستىق، ارتىق جەلى جوق. ءبارى ءبىر-بىرىمەن تامىرلاسا بايلانىسىپ جاتىر، ادامدى بىردەن تارتىپ اكەتە بارادى. بەينە اقىرىن باستالىپ، ارتى داۋىلعا اينالاتىن تەڭىز جەلى سەكىلدى. وقيعا بىرىنەن كەيىن ءبىرى ءوربىپ، ديناميكانى ۇزبەي ساقتاپ وتىرادى.

سوسىن، وقيعالاردىڭ جۇمباق سىرلىلىعى، دەتالدارمەن بەينەلەنۋى، كۇرشەك سەكىلدى ءبىرىن-ءبىرى تارتىپ، بىرنەشە قاتار پاراللەل ورىستەۋى دە ۇتىمدى. قازىرشە بايقاعانىمىز، ءىستىڭ ءتۇيىنى كومپانياعا ديرەكتور بولۋ، قاسقىر اتۋدا دا ەمەس سەكىلدى. بەيسەننىڭ اتارمانى كەرىم ايتپاقشى "بۇلار ۇلكەن ءبىر قازىنا ىزدەپ ءجۇر". ال ونىڭ ءتۇپ يەسى كىم ەكەنى، ول قايدا جاسىرىنعانى بەلگىسىز. سول قازىنامەن بىرگە ءبىراز سىردىڭ بەتى اشىلىپ، ءبىراز دوكەيدىڭ ءىسى اشكەرە بولاتىن سەكىلدى. ال، باستى كەيىپكەر - قاشقىن سول جۇمباقتىڭ كىلتى سەكىلدى. بايقايمىز، قازىنانىڭ ۇلكەن قورعانى، قارا قاقپالى قامالى بيگەلدىدە سەكىلدى. بىراق، ولاي دەپ تە تاپ باسىپ ايتا المايسىز. سەبەبى، تۇرمەدە تاعى ءبىر جۇمباق جان - سەمسەر جاتىر. ال، تاۋعا جاڭادان ءبىر بالا قاشىپ كەلدى، جالپى تەلەحيكايانىڭ اتى "قاشقىن" ەكەنىن ەسكەرسەك، ول دا وزىمەن بىرگە ءبىراز سىردى ارقالاپ جۇرگەنى ءسوزسىز.
دەتەكتيۆ دەسەك تە، تەلەتۋىندىنىڭ جالاڭ وقيعاعا قۇرىلىپ، اتىس-شابىس، قاشۋ-قۋدان تۇرمايتىن تۋىندى ەكەنى، وزىندىك سالماعى، تۇڭعيىق تەرەڭدىگى بارلىعى بىردەن بايقالادى. شۇرايلى ءتىل، ساۋاتتى ديالوگ، استارلى سوزدەردى تىڭداي وتىرىپ، جۇتاڭ ءتىلدى، تايىز ويلى كوپ سەريالداردان كوش ىلگەرى دۇنيە ەكەنىنە ىشتەي ريزا بولاسىڭ. جالىقتىراتىن كوپ سوزدىلىكتەن اۋلاق. اسىرەسە، بيگەلدى مەن سارسەننىڭ ءسوز ساپتاستارى مەن قاعىسۋلارى جاقسى قيىستىرىلعان. سويتە تۇرىپ ولار كورەرمەنگە ءبىراز ماعىنالى دۇنيە ايتىپ تاستايدى.
تەلەحيكاياداعى كورىنىستەردىڭ ادەمىلىگى دە ءوز الدىنا. الاتاۋدىڭ تابيعاتىن ۇيلەسىمدى پايدالانعان. ارتىق بوياۋ جوق. سوعان ساي، اكتەرلىك قۇرام دا ساپالى. ءبىر تاڭقالارلىعى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى تىلەكتەس مەيراموۆتى دا، تالانتتى اكتەر قۋاندىق قىستىقباەۆتى دا سەريالدان كورمەپپىز. بالكىم، "قاشقىننىڭ" ادەتتەگى تۋىندىلارعا ۇقسامايتىندىعىن بىلگەن سوڭ تۇسۋگە كەلىسكەن شىعار دەپ ويلايمىز. ايتپەسە، تولىق مەتراجدى كينولاردان عانا كورەتىن قوس اكتەردىڭ بىردەي وسى تەلەحيكايادا ءجۇرۋى تەگىن ەمەس. باسقا اكتەرلەر دە ءوز ءرولىن جاقسى سومداپ جاتىر، جاڭا ەسىمدەر دە از ەمەس ەكەن. بارلىعى ءوز وبرازدارىنا ساي تاڭدالعان. قاجەتتى كەيىپكەرلەردى سارالاۋ، اكتەردى تاڭداۋ ساۋاتتى جۇرگىزىلگەنى كورىنىپ تۇر.

قازىر تەلەحيكايالار كوپ ءتۇسىرىلىپ جاتىر دەيمىز عوي. بىراق، سانى كوپ بولعانمەن، ولاردىڭ اراسىندا اتتەگەن-اي ايتقىزاتىندارى دا جوق ەمەس. ايتەۋىر، ءۇندى، كارىس، تۇرىكتىڭ سەريالىنا تەلمىرگەنشە وزىمىزدىكىن كورسىن دەپ جۇبانامىز. بىراق، ءدال وسى "قاشقىن" سەكىلدى تارتىمدى، قازاقى ءنارى مەن مايەگى بار، مازمۇندى ءارى شيەلەنىستى دۇنيەلەر ساۋساقپەن سانارلىق. ءبىر بايقاعانىمىز، بۇنداي ۇلتتىق سيپاتى باسىم دۇنيەلەر كورپوراتسيا باسشىلىعىنا تاجىريبەلى مامان، كەزىندە قازاقى ءتۇر-تۇلعاسى، ءسوز-اۋەنىمەن ەل ەسىندە قالعان ءلاززات تىنىسباي كەلگەلى جاقسى ورىن تابا باستاعانداي. ۇلتتىق ارنا بۇرىن دا ۇلت مۇددەسىن ۇلىقتاۋدا كەم سوعىپ جاتقان جوق قوي، بىراق ونىڭ ەسەلەنىپ جاتۋى جاڭا باسشىعا دا بايلانىستى ەكەنىن كورەرمەن قاۋىم بايقاماي وتىرعان جوق.
تەلەحيكايانى تۇسىرگەن ۇجىمدى دا ەرەكشە ايتا كەتۋ كەرەك. بۇرىن بىرنەشە جوبالارى وسى ۇلتتىق ارنا ارقىلى كوپكە ۇسىنىلعان بولاتىن. "وتىڭدى وشىرمە" اتتى جيىرما ءبولىمدى تۋىندىسى جاقسى اڭىس قوزعادى. مىنا تەلەحيكايانىڭ جانرى باسقا بولعان سوڭ، "قالاي شىعار" دەپ قىزىعا قاراعانىمىز راس. ءۇمىتتى اقتادى، كۇننەن-كۇنگە وزىنە بايلاپ، كەلەسى ءبولىمىن اسىعا كۇتەتىن جاعدايعا جەتكىزدى. شىعارمانىڭ ماقساتى دا سول عوي، كورەرمەنىن تارتا بىلسە، ءوز مىندەتىن ورىنداعانى. الايدا، ازىرشە اسىعىپ تورەلىك ايتپايمىز، تەلەحيكايا تولىق اياقتاعان سوڭ بارلىق سيپاتى جارقىراپ شىعاتىنىنا سەنەمىز.

نۇربول المانوۆ 

“The Qazaq Times”