"Qaşqın" telehikayası. Foto: Qazaqstan TV / Qazaqstan Wlttıq Arnası,.

Älemde oqılımı köp janrlar fantastika, fentezi, detektiv ekeni şındıq. Qazir osı janrda jazılğan körkem ädebiettiñ ekran betine şıqqandarı da körermenniñ közayımına aynaluda. Detektiv janrında bir ğana Artur Konan Doyldıñ "Şerlok Holms"-ın aytsaq ta jetkilikti.

Älemdi qoya twrıp öz elimizge keleyik. Ärine, bwl salada kenjemiz. Eşteñe joq dep te ayta almaymız. Äñgime tüyini detektiv bağıtında tüsirilgen telehikaya turalı bolğan soñ, osı janrdan mısal keltireyik. Äueli kitaptardı eske tüsiriñiz. Sausaqpen sanarlıq qana. Keñes kezindegi Kemel Toqaevtıñ romandarı, qazirgi Jarasbay Süleymenovtıñ şığarmaları bar.

Kino, telehikaya jağınan tipti auız aşa almay qalamız. 1970 jılı "Qazaqfil'm" kinostudiyası tüsirgen "Atamannıñ aqırı" attı eki bölimdi tuındıdan keyin bwl janr toqırap qaldı dese de boladı. Täuelsizdik alğannan beri qazaq kinosı alğa ilgerilep keledi. San türli fil'm, telehikayalar tüsirildi. Biraq, detektiv janrına say keletin tuındını atap körsetu qiın.

Mindetimiz joqtı terip otıru emes, qazirgi bardı tilge tiek etu bolğan soñ, endi negizgi aytpağımızğa köşeyik. Jaqınnan beri "Qazaqstan" wlttıq arnasında "Qaşqın" attı telehikaya efirge şığıp jür. (Körsetilim uaqıtı birneşe ret özgergenin qospağanda) Alğaş añdatpası berile bastağanda-aq, özinşe bölek bolmıstı tuındı ekenin şamalağan edik. Bastalğanda, rasında solay ekenin betalısı bayqattı. Kartina birden taumen aşıldı. Alğaşqıda syujet aqırın ğana tağan qalap keldi de, tauda "tars" etip atılğan mıltıqpen birge oqiğa bwrq-sarq qaynap jüre berdi.

Foto: Qazaqstan TV / Qazaqstan Wlttıq Arnası,

Qazirge deyin telehikayanıñ jeti bölimin ğana kördik. Nağız şielenisken twsına keldi. Ärine, tuındını tolıq sipattau üşin ayağına deyin kütu kerek şığar, biraq biz äserimizdi jetkize berudi jön sanadıq.
Eñ aldımen, telehikayanıñ mazmwnı turalı. Detektiv janrı, osı zaman ömiri desek te, tuındınıñ boyında bir qazaqı ayşıq bar. Ol äuel basta tortöbel atın izdep, tau kezetin Bigeldi qarttıñ ön boyımen birge bastau alıp, telehikaya barısında örbip otıradı. Äleumettik jelide bir bauırımız "detektivti de osılay wlttıq minezben qiıstıra biluge boladı eken ğoy" dep jazıptı. Qiyuın tapqan dünie köre bilgen adamnıñ közinen qağıs qalmaydı ğoy.

Telehikayanıñ syujettik jelisi tastay ekeni tañday qaqtıradı. "Baltalasañ bwzılmaydı" dep jatuşı edi ğoy, däl özi. Arasında bostıq, artıq jeli joq. Bäri bir-birimen tamırlasa baylanısıp jatır, adamdı birden tartıp äkete baradı. Beyne aqırın bastalıp, artı dauılğa aynalatın teñiz jeli sekildi. Oqiğa birinen keyin biri örbip, dinamikanı üzbey saqtap otıradı.

Sosın, oqiğalardıñ jwmbaq sırlılığı, detaldarmen beynelenui, kürşek sekildi birin-biri tartıp, birneşe qatar parallel öristeui de wtımdı. Qazirşe bayqağanımız, istiñ tüyini kompaniyağa direktor bolu, qasqır atuda da emes sekildi. Beysenniñ atarmanı Kerim aytpaqşı "bwlar ülken bir qazına izdep jür". Al onıñ tüp iesi kim ekeni, ol qayda jasırınğanı belgisiz. Sol qazınamen birge biraz sırdıñ beti aşılıp, biraz dökeydiñ isi äşkere bolatın sekildi. Al, bastı keyipker - qaşqın sol jwmbaqtıñ kilti sekildi. Bayqaymız, qazınanıñ ülken qorğanı, qara qaqpalı qamalı Bigeldide sekildi. Biraq, olay dep te tap basıp ayta almaysız. Sebebi, türmede tağı bir jwmbaq jan - Semser jatır. Al, tauğa jañadan bir bala qaşıp keldi, jalpı telehikayanıñ atı "Qaşqın" ekenin eskersek, ol da özimen birge biraz sırdı arqalap jürgeni sözsiz.
Detektiv desek te, teletuındınıñ jalañ oqiğağa qwrılıp, atıs-şabıs, qaşu-quudan twrmaytın tuındı ekeni, özindik salmağı, twñğiıq tereñdigi barlığı birden bayqaladı. Şwraylı til, sauattı dialog, astarlı sözderdi tıñday otırıp, jwtañ tildi, tayız oylı köp serialdardan köş ilgeri dünie ekenine iştey riza bolasıñ. Jalıqtıratın köp sözdilikten aulaq. Äsirese, Bigeldi men Särsenniñ söz saptastarı men qağısuları jaqsı qiıstırılğan. Söyte twrıp olar körermenge biraz mağınalı dünie aytıp tastaydı.
Telehikayadağı körinisterdiñ ädemiligi de öz aldına. Alataudıñ tabiğatın üylesimdi paydalanğan. Artıq boyau joq. Soğan say, akterlik qwram da sapalı. Bir tañqalarlığı, Qazaqstannıñ halıq ärtisi Tilektes Meyramovtı da, talanttı akter Quandıq Qıstıqbaevtı da serialdan körmeppiz. Bälkim, "Qaşqınnıñ" ädettegi tuındılarğa wqsamaytındığın bilgen soñ tüsuge kelisken şığar dep oylaymız. Äytpese, tolıq metrajdı kinolardan ğana köretin qos äkterdiñ birdey osı telehikayada jürui tegin emes. Basqa äkterler de öz rölin jaqsı somdap jatır, jaña esimder de az emes eken. Barlığı öz obrazdarına say tañdalğan. Qajetti keyipkerlerdi saralau, äkterdi tañdau sauattı jürgizilgeni körinip twr.

Qazir telehikayalar köp tüsirilip jatır deymiz ğoy. Biraq, sanı köp bolğanmen, olardıñ arasında ättegen-ay aytqızatındarı da joq emes. Äyteuir, ündi, käris, türiktiñ serialına telmirgenşe özimizdikin körsin dep jwbanamız. Biraq, däl osı "Qaşqın" sekildi tartımdı, qazaqı näri men mäyegi bar, mazmwndı äri şielenisti dünieler sausaqpen sanarlıq. Bir bayqağanımız, bwnday wlttıq sipatı basım dünieler korporaciya basşılığına täjiribeli maman, kezinde qazaqı tür-twlğası, söz-äuenimen el esinde qalğan Läzzat Tınısbay kelgeli jaqsı orın taba bastağanday. Wlttıq arna bwrın da wlt müddesin wlıqtauda kem soğıp jatqan joq qoy, biraq onıñ eselenip jatuı jaña basşığa da baylanıstı ekenin körermen qauım bayqamay otırğan joq.
Telehikayanı tüsirgen wjımdı da erekşe ayta ketu kerek. Bwrın birneşe jobaları osı wlttıq arna arqılı köpke wsınılğan bolatın. "Otıñdı öşirme" attı jiırma bölimdi tuındısı jaqsı añıs qozğadı. Mına telehikayanıñ janrı basqa bolğan soñ, "qalay şığar" dep qızığa qarağanımız ras. Ümitti aqtadı, künnen-künge özine baylap, kelesi bölimin asığa kütetin jağdayğa jetkizdi. Şığarmanıñ maqsatı da sol ğoy, körermenin tarta bilse, öz mindetin orındağanı. Alayda, äzirşe asığıp törelik aytpaymız, telehikaya tolıq ayaqtağan soñ barlıq sipatı jarqırap şığatınına senemiz.

Nwrbol Almanov 

“The Qazaq Times”