"ماناس" اۋە جايىنداعى كۇتىپ الۋ. فوتو: DOSALIEV SULTAN/KTR,

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ءبىر كۇننىڭ رەسمي ساپارمەن قىرعىز ەلىندە بولىپ قايتتى. رەسەي باسشىسىن قىرعىز پرەزيدەنتى سورونباي جيەنبەكوۆ (سوورانباي جەەنبەكوۆ) «ماناس» اۋەجايىنان كۇتىپ الدى. سونىمەن، بۇل ساپاردىڭ ءمانى نە؟ ءپۋتيننىڭ الاتاۋ اسىپ قىرعىزعا بارۋىنداعى ماقساتى نە؟

قىرعىز پرەزيدەنتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇل جولعى كەزدەسۋدە ەكى ەل باسشىسى 30-عا جۋىق كەلىسىمگە قول قويعان. بۇلاردىڭ قاتارىندا اسكەري تەحنيكا مەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا قاتىستى كەلىسىمدەر دە بار. العاشقى جەدەل تۇردە وتكەن كەزدەسۋدەن كەيىن ماسكەۋ مەن بىشكەك اراسىندا كەڭەيتىلگەن كەزدەسۋ بولعان. كەلىسىمدەردىڭ دەنى ەكىجاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردى دامىتۋعا باعىتتالعاننى ايتىلادى.

الايدا، تاعى ءبىر قىرىنان الىپ قاراعاندا پۋتيننىڭ قىرعىزستان ساپارى ەكونوميكالىق مۇددەلەردەن كورى ساياسي ماقساتتارى باسىم دەۋگە بولادى. بۇنىڭ سەبەبى دە تولىق. بيىل ماۋسىم ايىندا قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ قىرعىز جۇرتىنا مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە. قىتايدىڭ ورتالىق ازيادا كۇن ساناپ ءوسىپ كەلە جاتقان ىقپالى ماسكەۋدى الاڭداتپاي قويمايدى. سوندىقتان دا پۋتين ءوزىنىڭ پوزيتسياسىن كورسەتىپ قويعىسى كەلەدى.

مالىمەتتەرگە قاراعاندا، قىرعىزستان 2018 جىلعا دەيىن قىتايعا 1 ملرد 719,38 ملن اقش دوللارى قارىز. بۇل قارجى سونشالىقتى مول كورىنبەگەنىمەن، قىرعىزستاننىڭ ەكونوميكاسى مەن جالپى قۋاتى جونىنەن از بولىپ سانالمايدى. وسىنىڭ ءوزى قىرعىزستاننىڭ جالپى سىرتقى قارىزىنىڭ 45 پايىزىنا جۋىق. ونىڭ ۇستىنە 2014 جىلمەن 2017 جىل ارالىعىندا قىتايدىڭ قىرعىزستانداعى ينۆەستيتسياسى رەسەيدەن 770 ملن دوللار كولەمىندە اسىپ تۇسكەن. 2017 جىلدىڭ وزىندە بەيجىڭ قىرعىز ەلىندەگى 574 جۇمىس ورنىنا ينۆەستيتسيا سالعان.

دەگەنمەن، قىرعىزستاندا قىتاي ەكونوميكالىق باسىمدىققا يە بولعانىمەن ساياسي جانە مادەنيەت باعىتىندا رەسەيدىڭ باسىمدىعى ءالى دە ساقتالىپ تۇر. پۋتين بۇل ساپارىندا قىرعىزستانداعى نەگىزگى سالالاردى ۇستاپ قالۋعا بار كۇشىن سالعانى بايقالادى. ونى قول قويعان كەلىسىمدەرىنەن دە بىلەۋگە بولادى. قىرعىزستانداعى تەمىرجول مەن اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىن دامىتۋ تۋرالى كەلىسىمدەرگە كوبىرەك ورىن بەرىلگەن.

قىرعىزدىڭ تەمىر جولى رەسەيگە ساتىلىپ جاتىر دەگەن ءسوز بۇعان دەيىن دە ايتىلىپ كەلگەن. بىراق، ونى بىشكەك بيلىگى تەرىسكە شىعارىپ، رەسەيمەن تەمىرجول سالاسىندا كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتقانىن العا تارتقان. ال، قىتاي دا قىرعىزستاندا وزبەكستانعا دەيىن جالعاساتىن تەمىر جول جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ نيەتىنىڭ بار ەكەنى بەلگىلى. ءپۋتيننىڭ بۇل ساپاردا تەمىر جول سالاسىندا كەلىسىمگە وتىرۋى قىتاي ىقپالىنا قارسى پوزيتسياسى دەۋگە نەگىز بار.

ارينە، گرۋزيا مەن ارمەنيا، ۋكراينا مەن بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى رەسەيدىڭ ىقپالىنان الىستاپ باتىسقا بەت بۇردى. ال، ورتالىق ازيادا قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ىقپالى جەدەل، ساياسي ىقپالى باياۋ وسىپ كەلەدى. ءپۋتيننىڭ قىرعىز ساپارىنداعى باستى ماقساتى دا وسى جاعىنداعى ىرگەسىن بەكىتۋ ەكەنى ءمالىم. بۇل رەتتە، رەسەي مەن قىتايدىڭ ورتا ازياعا ىقپالى ءوز الدىنا، وڭىردەگى ەلدەردىڭ ءوز كۇشىن، پوزيتسياسىن قالىپتاستىرۋ اسا ماڭىزدى. الايدا، بۇل جاعىندا ىرگەلەس قىرعىزدىڭ بيلىگى وسالدىق تانىتىپ كەلە جاتقانىن قالاي جاسىرايىق.

“The Qazaq Times”