«Brexit» داۋى يرلانديانى اينالىپ وتكەن جوق

ۇلىبريتانيانىڭ ەۋروپالىق وداق قۇرامىنان شىعۋ تۋرالى شەشىمى ءبىرشاما تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە اكەپ سوقتى. مەملەكەتتىك قۇرىلىمى مەن ءدىنى وزگە سولتۇستىك يرلانديا جانە يرلانديا اراسىنداعى شەكارا ماسەلەسى سونىڭ دالەلى.

XX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا يرلانديا ارالىندا ءىرى ەسكالاتسيالىق جاعدايلار ورىن الدى. قاقتىعىستاردىڭ ءبىر بولىگىندە يرلاند رەسپۋبليكالىق ارمياسىنىڭ بريتانيالىق باسقارۋدى توقتاتۋ مەن يرلانديانىڭ بىرىگۋىن ساقتاۋ ماقساتىندا كۇرەسى، ال ەكىنشى بولىگىندە ۇلىبريتانيا قارۋلى كۇشتەرى مەن لوياليستەر بولدى. وسى كەزەڭدە مەملەكەت قارجىلىق داعدارىسقا ۇشىراپ، حالىق جاعدايى ناشارلادى. ەل ىشىندە تەررورلىق ارەكەتتەر، زورلىق-زومبىلىق ارتتى. تەلەارنالاردىڭ بىرىڭعاي ۇگىت-ناسيحاتتىق باعىتتا قىزمەت ەتۋى، جانجالدىڭ ودان سايىن ناشارلاۋىنا اكەپ سوقتى. شيەلەنىسكەن جاعدايلاردى رەتتەۋ ماقساتىندا 1998 جىلى بەلفاست كەلىسىمى جۇزەگە استى. ناتيجەسىندە ەكى ەل اراسىنداعى ۇزدىكسىز سوعىس توقتاتىلىپ، بىيىمگەرشىلىك شارت جاسالدى. بىراق پروتەستانتتار مەن كاتوليكتەر اراسىنداعى دىنارالىق بايلانىس ءالى كۇنگە دەيىن ۋشىعىپ كەلەدى.

بۇگىندە Brexit شەشىمى تەك بىرىككەن كورولدىككە عانا ەمەس، وزگە دە مەملەكەتتەرگە سالقىنىن تيگىزۋدە. ونىڭ قاتارىندا بەلفاست كەلىسىمى دە بار. وسى رەتتە يرلانديا پرەمەر-ميني­سترى لەو ۆارادكارد: «لوندوننىڭ وداق قۇرامىنان شىۋ تۋرالى شەشىمى يرلاند حالقى مەن اعىلشىندار اراسىندا قايشىلىق تۋعىزادى. بىراق ءبىز وسىنى ءساتتى پايدالانىپ، يرلانديانى بىرىكتىرۋ ماسەلەسىن قاراستىرماقپىز. ول ءۇشىن الدىمەن شەكاراداعى جاعدايلاردى رەتكە كەلتىرۋىمىز كەرەك. يرلانديا – ەش مامىلەسىز «ساياسي ستسەناريدەن» قۇتىلعىسى كەلەتىن ەل. ياعني ءبىز داۋ تۋدىرماي شەكارا ماسەلەسىن رەتكە كەلتىرۋىمىز قاجەت. وسى ماقساتتا دايىندالىپ جاتىرمىز.»، – دەيدى. ال ەۋروپالىق كوميسسيانىڭ توراعاسى جان-كلود يۋنكەر: «بۇل مامىلە، ارينە، ءۇش ەلەمەنتتى قامتيدى. سوندىقتان ۇلىبريتانيانىڭ وتپەلى كەزەڭنەن كەتەتىنىنە قاتىستى كەلىسىمدەر يرلانديا ارالىندا قاتاڭ شەكارا بولمايتىنىنا كەپىلدىك بەرۋى قاجەت. كەلىسىم جاي عانا كوز جۇمىپ قارايتىن دۇنيە ەمەس، بۇل – جاڭا قارىم-قاتىناستاردىڭ كەلەشەگىن باياندايتىن بىرلەسكەن ساياسي دەكلاراتسيا» – ەكەندىگىن ايتتى.
بىلتىر بريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى تەرەزا مەي كورولدىك قۇرامىنداعى سولتۇستىك يرلانديا مەن ەۋرووداققا كىرەتىن يرلانديا اراسىنداعى شەكارا اشىق بولۋى كەرەك دەگەن بولاتىن. بىراق، رەسمي بريۋسسەل مۇنىڭ جۇزەگە اسپايتىنىن ايتقان. سەبەبى بريتانيا وداقتان شىققاننان كەيىن دە ونىڭ قۇرامىنداعى ەلمەن اراداعى شەكارا اشىق بولمايدى.

وتكەن اپتادا وسى تاقىرىپتاردى تالقىلاۋ ءۇشىن Brexit بويىنشا ەۋرووداق قۇرامىنداعى 27 ەلدىڭ ەلشىلەرى كەزەكتەن تىس باس قوسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋ بارىسىندا شەكارا رەجيمىن قۇرۋ ماسەلەسى تالقىلاندى. تاراپتار بىرىككەن كورلدىك ەۋرووداق قۇرامىنان شىققان جاعدايدا، ەكى ەل اراسىنداعى شەكارا تاۋار اينالىمى مەن وزگە دە تاسىمال تۇرلەرىنە ىڭعايلى بولۋى ءتيىس دەگەن تالاپ قويدى. قوس يرلاند قارىم-قاتىناسى ءبىر ىزگە تۇسپەيىنشە، ميگراتسيالىق ماسەلەللەر، ەكونوميكالىق بايلانىس، كولىك، تاۋار تاسىمالى تۇرالاپ قالادى. كەزدەسۋ سوڭىندا Brexit-ءتىڭ كەلەسى ءساميتتى قازان ايىنىڭ 17 كۇنى وتەدى دەپ شەشىلدى. ال شەكارا ماسەلەسىنە قاتىستى ەۋرووداق باسشىلارى مەن ۇلىبريتانيا ناقتى شەشىم شىعارعان جوق.

"The Qazaq Times"