الماتىدا ستۋدەنتتەر وتىرىك تە، كوسىلىپ تە ايتىستى (فوتو)

كۇنى كەشە، 6 اقپان كۇنى، 28-ءشى بۇكىلالەمدىك قىسقى ۋنيۆەرسيادا اياسىندا، الماتى قالالىق اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن، «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىندا «ونەر الدى – قىزىل ءتىل» اتتى رەسپۋبليكالىق ستۋدەنتتەر ايتىسى ءوتتى. قازاق دەگەن ايتىستى ارداقتاي بىلەتىن، ءسوز ءمانىسىن سالماقتاي بىلەتىن  حالىق قوي، شىركىن. كۇمبىر-كۇمبىر كىسىنەتىپ، تولقىنداي تۋلاپ، ەل مەن جەردىڭ ءسوزىن جەتكىزىپ ايتىپ وتىرعان  ءاربىر قاتىسۋشى ءۇشىن زالداعى كورەرمەن تاقىمىن قىسىپ وتىرعانىن كوردىك.

بۇل جىر دوداسىنا ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق ايتىستاردا توپ جارىپ جۇرگەن 12 ستۋدەنت قاتىستى. ولار: ايتبەك تۇرسىنباەۆ (تاراز); ايدانا قايساربەكقىزى (الماتى); ءمولدىر ايتباي (قىزىلوردا); اياۋلىم جۇمابەكقىزى (الماتى); التىنبەك يبراگيموۆ (الماتى); اقنيەت جۇبانىش (اقتوبە); ايتۋعان جەتەبايوۆ (قىزىلوردا); قانات مىرزاحان (الماتى); ساياگۇل بىرلەسبەك (سەمەي); بيبىگۇل تىلەبالدينوۆا (الماتى); نۇرلىبەك قۇرمانوۆ (تاراز); جىبەك شاحماردان (قىزىلوردا).

«بۇل ايتىس – بۇرىنعىدان وزگەرەك» دەيدى ۇيىمداستىرۋشىلار. سەبەبى، جاس اقىندار ايتىس ونەرىندە قالىپتاسقان، كەيىنگى جىلدارى ۇمىت بولا باستاعان بىرنەشە جانرلىق ۇلگىنى قايتا جاڭعىرتتى. سوندىقتان، 6 جۇپ سۇرە ايتىس، تۇرە ايتىس، جۇمباق ايتىس، وتىرىك ولەڭ ايتىسى، قىز بەن جىگىت ايتىسى جانە قايىم ايتىس تۇرلەرىندە ءسوز ساپتادى.

بۇل سۋىرىپ سالما اقىندارعا باعا بەرەتىن قازىلار القاسىندا: ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ حالىقارالىق وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى ءجۇرسىن ەرمان باستاعان ايتىستىڭ شايىرلارى – قر مادەنيەت قايراتكەرى، ايتىسكەر سەرىك قاليەۆ; ازۋلى ايتىسكەر اقىن رينات زايىتوۆ; شىمكەنتتىك ايتىسكەر قاليجان بىلداشەۆ;   جۋرناليست  جارقىن  سالەنۇلى بولدى.

ال ايتىستى وسى جولى ءجۇرسىن ەرمان ەمەس، ايتىسكەر اقىن شۇعايىپ سەزىمحان جۇرگىزدى. سالماقتى. سۇبەلى ءسوزدىڭ قادىرىن كەتىرمەيتىن تىزگىندەۋشى ءبارىنىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.

حوش، سونىمەن، اقىنداردىڭ ءبىرىنشى جۇبى – ايدانا قايساربەك پەن التىنبەك يبراگيموۆ. وزدەرىنە بولىنگەن سۇرە ايتىستىڭ دەڭگەيىن تۇسىرمەي، اقىندىق شەبەرلىكتەرىن كورسەتە ءبىلدى.

كەلەسى ساحناعا شىققان قانات مىرزاحان مەن ءمولدىر ايتباي وتىرىك ولەڭ ايتىسىنىڭ كەرەمەت ۇلگىسىن كورسەتتى. راسىمەن، ءومىر شىندىعىن وزگەرتىپ، قيسىنسىز تۇرگە تاپقىرلىقپەن كەلتىرىپ ايتتى. تومەندە الماتىلىق قانات اقىننىڭ ايتىسىنان ءۇزىندى بەرىپ وتىرمىز:

قاڭتاردا گۇلدەپ تۇرعان ورىكتى الشى،

جالعان سويلەپ جارىستىق زورىققانشا.

وسىمەن وتىرىكتى اياقتايىق،

ۇيات قوي، بىرەۋ-مىرەۋ سەنىپ قالسا،

ەرمانوۆ پەن بايبەككە ريزامىن،

ايتىسىما كىرگىزدى كورىك قانشا.

مۇمكىندىكتى ەشبىر قالت جىبەرمەيدى،

ايتىستى وتكىزەتىن سەبەپ بولسا.

قازاعىمنىڭ ايتىسىن ۇمىتپادى،

جاتسا دا ۋنيۆەرسيادا بولىپ قانشا.

بىزدە ايتىس بولا ما دەپ ەلەڭدەيمىز،

ايتۋلى ءبىر ءىس-شارا بولىپ قالسا.

اعايىن، ولاي بولسا، قوش امان بول،

EXPO-نىڭ ايتىسىندا جولىققانشا!

ال ءۇشىنشى بولىپ ساحنا تورىندە قايىمداسۋعا شىققان ايتۋعان جەتەباي مەن جىبەك شاحماردان. مۇنداعى قايىم ايتىس دەگەنىمىز – ءبىر شۋماق ولەڭمەن قايىرىپ وتىراتىن ايتىستىڭ ءبىر ءتۇرى.

جىبەك: بارلىق اقىن ايتىستى ۋايىم قىپتى،

كوتەرەتىن جىگىتسىڭ دايىن جۇكتى.

ءبىرى ءولىپ، ءبىرى قالسىن دەگەن شىعار،

بىزدەردىڭ تاقىرىپتى قايىم قىپتى.

ايتۋعان: بىزدەردىڭ تاقىرىپتى قايىم قىپتى،

بۇل قايىم قاجەت ەتپەيد دايىندىقتى.

بۇگىنگى قايىم ايتىس ارقاسىندا،

تاباتىن سياقتىمىن قايىن جۇرتتى.

ورتەپ باراد ولەڭىڭنىڭ ءورتى مەنى،

بويداق قىز  بويداق ۇلدىڭ دەرتى مە ەدى؟!

ءبىز ەكەۋمىز قوسىلىپ كەتىپ جاتساق،

جىبەكجان، وسى ەمەس پە ەل تىلەگى؟

جىبەك: قىزدار دا بولا بىلگەن ەل تىرەگى،

قىزپۋ-لىقتار قايىمدى ولتىرەدى.

اياق استى ءسوز تاۋىپ ايتا الماساڭ،

اياعىڭدى اسپاننان كەلتىرەدى.

ايتۋعان: وۋ، وسىلاي، ايتۋعانعا وستىمەكسىڭ،

جىرىڭدى ادەمىلەپ كەستەلەپسىڭ.

اياعىڭدى اسپاننان كەلتىرەم دەيد(ى),

استىڭا جاتقىزىپ اپ نە ىستەمەكسىڭ؟

وسىلايشا، زالداعى كورەرمەندى قىران-توپان كۇلكىگە بولەدى.

ءتورتىنشى بولىپ ساحنا تورىنە شىققان جۇپ – نۇرلىبەك قۇرمانوۆ پەن ساياگۇل بىرلەسبەكققىزى. بۇل قوس ايتىسكەرگە جەرەبە بويىنشا تۇرە ايتىس بۇيىرعان ەكەن. وزدەرىنىڭ ايتىستارىن ءتامامدار ساتتە ساياگۇل، دومبىراسىنىڭ ۇكىسى جوقتىعىن كورىپ، نۇرلىبەك قارسىلاسىنا ۇكىلى ىبىرايداي سال-سەرىلەردىڭ جالعاسى بول دەپ، ءوزىنىڭ قارا دومبىراسىنىڭ ۇكىسىن شەشىپ، سىيعا تارتتى. حالىق  ءسۇيسىنىپ، ريزاشىلىعىن قول سوعىپ جەتكىزدى.

جۇمباق ايتىستا سىنعا تۇسكەن بەسىنشى جۇپ – اياۋلىم جۇمابەكقىزى مەن اقنيەت جۇبانىش. ايتىستاردىڭ ەرەشەسى دە وسى بولدى. حالىق ءبىر ايتىسكەردىڭ سۇراعىنا وزىنشە جاۋاپ ىزدەپ دال بولىپ وتىرعاندا،  قارسىلاستان مۇلدەم باسقا، بىراق كوڭىلگە قونىمدى جاۋاپ العانداي بولدى. ماسەلەن، اقنيەت عاشىق 26 جاستاعى قىز بەن سۇڭعاق بويلى ءوزىن مەڭزەپ وتقاندا،  قارسىلاسى وعان 26 جاستاعى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك، ال وعان ەسسىز عاشىق ەلباسى ەكەندىگىن ايتىپ،  قالىڭ كورەرمەننىڭ قوشەمەتىنە بولەنگەنى راس. ءبىر-ءبىرىن قاپەلىمدە سىننان وتكىزىپ، توسىرقاتىپ وتىردى. وسىنداي، سىرلى جۇمباقتاردى ەلگە ۇسىنىپ، سونى سۇبەلى سوزبەن، قازاقتىڭ قارا ولەڭىمەن جەتكىزىپ وتىرعان ايتىسكەرلەرگە سۇيسىنەسىڭ.

سوڭعى جۇپ بولىپ ورتاعا شىققان ايتبەك تۇرسىنباەۆ پەن بيبىگۇل تىلەبالدينوۆا قىز بەن جىگىت ايتىسىن ادەمى الىپ شىقتى.  بۇل ايتىس، جالپى قازاق ءۇشىن ايتىستىڭ ەڭ دۋماندى، قىزىقتى ءتۇرى. ءبىر-ءبىرىن قاعىتپا قالجىڭمەن، ادەمى ازىلمەن سىناپ، تۇيرەپ وتىرعان  قىلىقتى بيبىگۇل مەن نامىستى ايتبەكتىڭ اسەرلى ديالوگىنىڭ كۋاسى بولدىق.

بۇگىنگى جىر دودانىڭ سوڭىندا ءجۇرسىن ەرمان  ايتىستى جۇرگىزگەن شۇعايىپ سەزىمحان اقىنعا: «ولاي-بۇلاي بولىپ كەتسەم، مەنى جوقتاتپايتىن ءتۇرىڭ بار»، – دەپ ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. – «بۇلاي دەيتىن سەبەبىم، ايتىس دەيتىن – تەك قانا حالىقتىڭ كومەگىمەن ومىرشەڭ بولىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى ونەرىمىز.  كەمشىلىك تە بولمادى ەمەس، بولدى. جاستار ءسوزىن جەتكىزە الماي قالىپ جاتتى كەي-كەيدە. دەگەنمەن، كوڭىلدەن شىقتى. بۇل قىز-جىگىتتەر ەكى-ءۇش جىلدان كەيىن جۇلدىز بولاتىنىنا سەنەمىن. قالاي دەسەك تە، ەندى ايتىستىڭ جۇگىن وسىلار كوتەرەدى عوي.  الماتىنىڭ ءبىر شەتىندەگى الاتاۋ دەگەن ءداستۇرلى ونەر تەاترىن تاۋىپ، كەلىپ وتىرعان كورەرمەندەرگە ريزامىن. وسى دودانىڭ وتۋىنە مۇرىندىق بولىپ، قولداۋ كورسەتكەن الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە راحمەت. قاتىسۋشىلارعا بولگەن ازىن-اۋلاق سىياقىلارى بار ەكەن. ستۋدەنتتەرگە كوپ بەرۋگە بولامايدى، بۇزىلىپ كەتەدى». وسىلاي دەي كەلە جەڭىمپازداردى ماراپاتتادى.

سونىمەن، بۇل سايىستىڭ 3-ءشى ورىنىنا يە بولعان  نازىك تە شىمىر ايتىسكەر قىزدار – جىبەك شاحماردان مەن ساياگۇل بىرلەسبەكقىزى. ال ەكىنشى جۇلدە  ايتۋعان جەتەبايعا بۇيىردى. ءبىرىنشى ورىندى الماتىلىق اياۋلىم جۇمابەكقىزى يەلەندى.

«ونەر الدى – قىزىل ءتىل» اتتى جىر دوداسىنىڭ باس جۇلدەسىنە  قانات مىرزاحان لايىقتى دەپ تانىلدى.

قالاي بولعاندا دا بۇل ايتىستا قازاقتىڭ بۇكىل مۇڭ زارى ايتىلدى. قالجىڭ قىپ ايتتى، وتىرىك ولەڭمەن جەتكىزدى، باستىسى حالىق تىڭدادى، كوردى. ىشتەگى شەر جىر  بولىپ ءورىلدى. قىزتەكەلەر دە، قازاقتىڭ قاراكوزدەرىنىڭ وزگە ەلدىڭ ەتەگىن ۇستاپ باراتىنى دا ءسوز بولدى، ءبىر-بىرىنە مەنسىنبەي قارايتىن قازاقتىڭ قىرسىق مىنەزىن سىنادى. كوسىلدى. ايتىس بولدى. كەلگەن كورەرمەننىڭ كوڭىلى توق، ءشولى باسىلدى. قازاقتىڭ اردا ونەرى جاساسىن!  ايتىس بولا بەرسىن!

باتىستىڭ قايسار مىنەزدى ايتىسكەر قىزى جانسايا مۋسينانىڭ سوزىمەن اياقتايتىن بولساق،

«حالقىم ءسۇيىپ تىڭداي-تۇعىن،

تالانتتاردى شىڭداي-تۇعىن،

ايتىس دەيتىن، الاش، مول مۇرا.

ەلدىڭ ءسوزىن ايتا الاتىن،

جەردىڭ ءسوزىن ايتا الاتىن،

امان بولسىن اعاش دومبىرا!»

فوتولار: اۆتوردىكى

«The Qazaq Times»