«The Qazaq Times» اقپاراتتىق، قوعامدىق-ساياسي پورتالى مەن «جاھانگەر» ينتەلەكتۋالدى كلۋبى بىرلەسە وتىرىپ، م. سەرالين اتىنداعى شىعارماشىلىق بىرلەستىكتىڭ قولداۋىمەن ۇيىمداستىرعان اقىن، پۋبليتسيست، الاشتانۋشى، ابايتانۋشى ىقىلاس وجايۇلىمەن «قالام ۇشىنا تۇنعان سىر» اتتى شىعارماشىلىق كەزدەسۋ 12 مامىر كۇنى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە بولىپ ءوتتى. كەشتە ىقىلاس وجايۇلىنىڭ «قالام ۇشىنا تۇنعان سىر» اتتى كىتابى جۇرتقا تانىستىرىلىپ، اۆتور شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرى مەن وي-تولعامدارى تۋرالى سىر شەرتتى. قالامداس اعا-ءىنى، زامانداستارى ىقىلاس شىعارماشىلىعى، ءومىرى مەن ونەرى تۋرالى اڭگىمەلەر ءوربىتتى.

 كەشتى اقىن مۇرات شايماران مەن ميستيك جازۋشى قويشىبەك مۇباراك باستاپ اشتى. سوڭعى ءبىر ىلعارى بۋىننىڭ قازاق ادەبيەتى-رۋحانياتىنا قوسقان ۇلەسى، ىقلاس وجاي شىعارماشىلىعىنىڭ كەڭ ورىستىلىگى تۋرالى اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتتى. سونىمەن بىرگە، «جاھانگەر» ينتەلەكتۋالدى كلۋبىنىڭ الداعى جوسپارلارىمەن تانىستىرىلىپ ءوتتى.  

جازۋشى ىرىسبەك دابەيۇلى ىقىلاس شىعارماشىلىعى تۋرالى سويلەدى. فوتو: QT.

ىقىلاس وجايۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى مەن وزگە قىرلارى تۋرالى قالامداس زامانداسى، جازۋشى ىرىسبەك دابەيۇلى سىر شەرتتى. 2017 جىلعى «رۋح» حالىقارالىق ادەبي بايقاۋىنىڭ تاۋەلسىزدىكتەن بىرگى ادەبيەتكە دەگەن ۇلكەن ءبىر قولداۋ ەكەنىن، سونىڭ اياسىندا بىرقاتار قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارى وقىرمانعا جول تارتقانىن ايتتى. «ىقاڭنىڭ پوەزياسى تۋرالى ايتساق ، ونەردەگى وجدان جانە سانانىڭ باقىلاۋ دەگەن بار. ۇلت تۋرالى، ەل مەن جەر، رۋح تۋرالى جازاتىندار كوپ، بىراق ونىڭ ادامدارعا سىڭبەيتىنى قالاي دەگەن ماسەلە ويلانتادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە سانانىڭ باقىلاۋى باسىم ورىندا تۇرعان، ايتالىق جازۋ تەحنيكاسىن مەڭگەرگەنىمەن، جىلتىر ءسوزدى جاقسى پايدالانعانىمەن وجدانسىز نارسەلەر حالىققا جەتپەي جاتادى. ال، ىقىلاس شىعارماشىلىعى وجدان مەن سانانىڭ باقىلاۋى قاتار تۇرىپ، تازا شابىتپەن كەلگەن شىعارمالار دەپ ايتۋعا بولادى»، – دەدى ىرىسبەك دابەيۇلى.

ىقىلاس وجايۇلى. فوتو: QT.

وسىدان كەيىن ءسوز تىزگىنى كەشتىڭ باستى قوناعى «قالام ۇشىنا تۇنعان سىر» اتتى ەڭبەكتىڭ اۆتورى اقىن ىقىلاس وجايۇلىنا بەرىلدى. كەزدەسۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى بولىپ وتىرعان ەڭبەگى تۋرالى اۆتور: «بۇل كىتاپتا ءبىز ەكى نارسەنى ماقسۇت ەتىپ الدىق. ونىڭ ءبىرىنشىسى – وتارلىق; ەكىنشىسى – ەركىن ويلاۋ نەمەسە كونە قاعيداتتاردى قيراتۋ. بۇنى ۇلكەن ساپاردىڭ العاشقى ءبىر-ەكى قادامى دەپ ەسەپتەڭىزدەر. بۇگىنگى اڭگىمەمدى دە وسى نەگىزدە وربىتسەم دەپ وتىرمىن. وتارلىق تۋرالى اقپار بەرە كەتۋگە تۋرا كەلەدى. جالپى قازاقتىڭ بۇرىنعى ديالەكتيكالىق قاتىناسى قانداي بولدى، قازاقتىڭ قۋانىشى قانداي ەدى، رەنىشى قانداي ەدى، شاتتىعى قانداي ەدى، ونىڭ بۇرىنعى بوز جۋسان بولمىسى قانداي ەدى؟ ياعني، جويداقسىز ترانسفورماتسياعا تۇسكەن قازاقتىڭ بۇرىنعى بولمىسىنا ءبىز وسى ەڭبەگىمىزدە قادري-حالىمىزشە جاۋاپ ىزدەۋگە تىرىستىق»، – دەدى.

ىقىلاس وجايۇلى ءسوزىنىڭ جالعاسىندا: «ءبىزدىڭ قازىرگى وتىرعان بولمىسىمىز، ول – ىلكىدەگى قازاقتىڭ بولمىسى ەمەس. ول سابەتتىك جاڭا ستاندارتتان پايدا بولعان بولمىس. ونى جۇسىپبەكتىڭ تىلىمەن ايتار بولساق – «قارا قازاقتىڭ مادەنيەتتى بولۋىنان، مادەنيەتتى ادامنىڭ قازاق بولۋى قيىن» دەگەن. ەندى قۇلدىق بولمىس قانداي بولادى. قۇل بولعان ەلدىڭ ەڭ نەگىزگى ءبىر كورىنىس – جالپى ىشكى «مەن» جوعالادى. ىشكى مەن ۇعىمى جوعالعان كەزدە «ول»، «ولار» دەگەن ۇعىمدار العا شىعادى. ايتالىق، «ول، ولار»، «ولار سۇيتەدى ەكەن»، «ولاردى وسىلاي وقىتادى ەكەن»، «ولاردا مۇنداي تاجريبە بار ەكەن»، «ول، ول، ولار، ولار...». قازاق ءوزىنىڭ ىشكى مەنىنە قاشان ورالادى. «بۇل ءىس مەنشە قالاي بولۋى كەرەك؟»، «بۇل ءىس مەنىڭ بولمىسىمدا قانداي بولماق، قالاي شەشىلمەك» دەگەن ماسەلەلەر شەگىنىپ كەتكەندەي.

جوعالعان نارسەمىز وتە كوپ، ونى ساناپ تاۋىسا المايمىز. احمەت بايتۇرسىنۇلى «ءسوزى جوعالعان ۇلتتىڭ، ءوزى جوعالادى»، – دەيدى. گۋميلەۆشە ايتقاندا «ءبىر عانا دىبىستىڭ دۇرىس دىبىستالماۋى، ءبىر ۇلتتىق جالپى انتروپولوگيالىق بەت-ءپىشىنىن تولىعىمەن وزگەرتىپ جىبەرەدى». دەمەك، ءتىلى وزگەرگەن ۇلتتىڭ ءتۇرى دە وزگەرەدى، ءسوزى وزگەرگەن ۇلتتىڭ ءوزى دە وزگەرەدى – بۇل باسى اشىق نارسە.  سوندا ويلاپ قاراڭىز، وزگەرىسكە ۇشىراعان ءبىر عانا دىبىس ۇلتتى سونشالىق ۇلكەن ترانسفورماتسياعا، سونشا ۇلكەن مۋتاتسياعا ۇشىراتىپ جاتسا، وندا توڭكەرىلىپ تۇسكەن تۇتاس تۇسىنىگىمىز تۋرالى نە ايتۋعا بولادى. ونى ويلاساڭ جون ارقامىز مۇزداپ سالا بەرەدى. ءبىز ەندى «كۇڭىرەنىپ كۇن تۇبىنە بارمايىق». دەگەنمەن دە بۇل «بيت شاققاندى، يت قاپقان ەتىپ» ۇلكەيتىپ كورسەتۋ ەمەس، شىندىعى سول»، – دەدى وتارلىقتان زاقىمدالعان ۇلت بولمىسى تۋرالى سوزىندە.

كەزدەسۋدە اۆتوردىڭ وزگە دە قالامداس زامانداستارى، اعا-باۋىر قالامگەرلەر قاتارىندا ىرىسبەك دابەي، ەلدوس توقتارباي، ەرعالي باقاش، تولەگەن مەلات،  كوكبورى مۇباراك تاعى باسقا ىقىلاس شىعارماشىلىعى تۋرالى، ونەر مەن ادەبيەتتىڭ توڭىرەگىندە اڭگىمەلەر ءوربىتتى.

كەزدەسۋدەن سوڭ. فوتو: QT.

كەزدەسۋدىڭ سوڭعى ىقىلاس وجايۇلىنىڭ ورىنداۋىنداعى قايماعى قالىڭ، قاتپارى كوپ، سازدى سارىندى ءداستۇرلى انگە ۇلاستى. ماعىنالى قوڭىرجاي كەزدەسۋدىڭ شىمىلدىعىن ىقىلاس وجايۇلىنىڭ وقۋىنداعى ولەڭدەرىمەن جابىلدى.

«The Qazaq Times»