ەرلان رىسقالي: التاي-تارباعاتاي اندەرى قازاقتىڭ ەڭ كونە مۋزىكالىق مەكتەبى

كەشە سايتىمىزدا الاتاۋ ءداستۇرلى ونەر تەاترىندا التاي-تارباعاتاي ءوڭىرىنىڭ مۋزىكالىق كەشى وتكەنىن حابارلاعان ەدىك. كونتسەرت سوڭىندا تانىمال ءداستۇرلى ءانشى ەرلان رىسقاليدى التاي-تارباعاتاي ءان مەكتەبىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، قازاق مۋزىكا ونەرىندەگى ورنى تۋرالى از اڭگىمەگە تارتقان بولاتىنبىز. ءانشى شىعىس ءان مەكتەبىنىڭ سىرى مەن سيپاتى تۋرالى ويلارىمەن ءبولىستى.

– ەرلان اعا، قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ دارا مەكتەبى رەتىندە سوڭعى كەزدەرى عانا ناسيحاتتالىپ جۇرگەن، التاي-تارباعاتاي ءان مەكتەبىنىڭ قازاقتىڭ وزگە مۋزىكالىق مەكتەپتەرىنەن وزگەشە بوگەنايى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

– شىن مانىسىندە، التاي-تارباعاتاي ءان مەكتەبى – قازاقتىڭ كلاسسيكالىق ۇلتتىق ونەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كونە مەكتەپ. كەڭەس وداعى تۇسىندا ۇلتتىق ونەرىمىزگە دۇرىستاپ دەن قويىلماعانى بەلگىلى. زەرتتەۋشىلەر بولعانىمەن، تۇگەلدەي قامتىعان جوق. سول كەزدەگى مۋزىكاتانۋشى، زەرتتەۋشىلەر تانىمال بولعان ارقا جانە باتىس ءان مەكتەبىن ءبىرشاما عىلىمي زەرتتەپ تانىدى. ال، سىر جىرشىلىق مەكتەبى، جەتىسۋ، التاي-تارباعاتاي ءان مەكتەبى ناعىز قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ جەمىسى دەۋگە بولادى. سەبەبى، ودان بۇرىن بۇل ماسەلەلەر ءبىرلى-جارلى ماقالالارعا عانا تيەك بولعانى بولماسا، اشىلىپ ايتىلمادى. ال رەسمي جولعا قويىلىپ، جوو-نىڭ باعدارلامالارىنا ەنۋى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن عانا قولعا الىندى.

جالپى، بۇل مەكتەپتىڭ كونە بولاتىن سەبەبى، ونىڭ سارىنى ەسكى. ءوزىڭىز كەش بارىسىنان بايقاعان بولارسىز، كەرەمەتتەي ءبىر الىپ بارا جاتقان دياپازون جوق. بۇل دا وسى اندەردى تۋدىرعان ورتانىڭ تابيعاتىنا بايلانىستى. التاي مەن ارقانىڭ جەر ءتۇزىلىسى مەن تابيعاتى ەكى ءوڭىردىڭ اندەرىنە انىق مىسال بولادى. التاي تاۋلى ايماق بولعاسىن دا، داۋىس ءبىر شىڭنان شىقسا، ەكىنشى شىڭ ۇستاپ قالۋى مۇمكىن. ال سارى-ارقا جازىق قوي، ءبىر ايعايلاساڭ ارقانىڭ باتىسىنان شىعىسىنا داۋىسىڭدى جەل الىپ كەتىپ جاتادى. مىنە، وسىنداي تابيعي سەبەپتەر ءار ءوڭىر اندەرىنە وزىندىك ەرەكشەلىك بەرگەن. التاي-تارباعاتاي اندەرىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى: عىلىمي تىلدە پەنتاتونيكالىق دىبىس دەپ اتايدى. بەس نوتالىق دىبىستىڭ اينالاسىندا قۇبىلتىپ شىرقالادى. پەنتاتونيكالىق جۇيەگە قۇرىلعان التايدىڭ انىنە ءتان تاعى ءبىر ەرەكشەلىك بار. ول بولسا – جاي قۇلاققا شالىنا بەرمەيتىن، ورىنداۋشىنىڭ ءوزى عانا سەزەتىن ءيىرىمى. بۇنى ەكىنىڭ ءبىرى ەمەس، ناعىز حالىق اۋزىندا ايتىلاتىن «جەر استىنداعىنى ەستيتىن» ادام عانا تابا بىلەدى دەپ ايتۋعا بولادى. وسى يىرىمدەردى تولىق تابا بىلگەن ورىنداۋشى عانا حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تابادى.

– التاي-تارباعاتاي ءداستۇرلى اندەرىنىڭ قۇرىلىمىندا دا وزىندىك دارالىق بار ما؟

– قۇرىلىمىنداعى ەرەكشەلىككە كەلەتىن بولساق، بۇل وڭىردەگى اندەردىڭ كوبى نەگىزگى شۋماقتاعى اۋەن ءبىر قالىپتى بولىپ كەلەدى دە، بار كوڭىل-كۇي قايىرماداعى سازعا جينالادى. مىسال رەتىندە مەنىڭ وسى كونتسەرتتە ورىنداعان قۇماربەكتىڭ «قايران التاي-مارقاكول» ءانىن الىپ قاراۋعا بولادى. ءان شۋماعىنىڭ اۋەنى ءبىر كەلكى ءجۇرىپ كەلەدى دە، قايىرماعا كەلگەندە تىڭنان باسقا اۋەن تۋادى. ءان يەسىنىڭ بار زار-مۇڭىن، وكسىگىن قايىرماعا سىيدىرۋعا كۇش سالعانى كورىنەدى.

ارقا اندەرىندە شۇعىل يىرىمدەر كوبىرەك كەزدەسەدى. داۋىستى قيىپ تاستاپ نەمەسە شارىقتاپ تۇرىپ بىردەن ءتۇسىپ كەتەتىن بوياۋلارى بار. ال شىعىستىق ءان مەكتەبىندە داۋىس ساتىلاپ قانا كوتەرىلىپ وتىرادى. حالىق اندەرى كلاسسيكالىق دەڭگەيگە كوتەرىلمەي تۇرعان كەزدەگى جالپىلاما ايتىلا بەرەتىن سىڭسۋ، بەتاشار، جوقتاۋ - بۇلاردى تۇرمىس-سالت جىرلارى دەپ اتايمىز. ال، وسى تۇرمىس-سالت جىرلارى ءبىر ساتى جوعارى كوتەرىلگەندە، التاي-تارباعاتاي، جەتىسۋ اندەرىنىڭ دەڭگەيىنە جەتەدى.  دەمەك، ءتۇپ-تامىرىنان اجىراماعان قالپى، تىڭنان تۇرەن سالعان قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ تەرەڭ ءبىر سالاسى دەۋگە بولادى.

– ولاي بولسا، ەرلان اعا، وسى ءان مەكتەبىنىڭ بۇگىنگى جولعا قويىلۋى، جاڭعىرتىلۋى قاي دەڭگەيدە ؟

– قازىر كوپشىلىك اۋديتورياعا جەتە بەرمەگەن التاي-تارباعاتاي ءان مەكتەبىنىڭ تۋىندىلارى جەكەلەگەن اۆتورلار ارقىلىتىڭداۋشى قاۋىمعا ۇسىنىلىپ جاتىر. بۇگىنگى كونتسەرتتىڭ وزىندە ەل ەستىمەگەن ەكى-ءۇش ءاننىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ءوز رەپەرتۋارىمدا دا 10-15 شاقتى ءان بار، ءالى جۇرت ەستي قويماعان. مانا دا ءانشى تالعات ابۋعازى اقىن اباش كاكەننىڭ جەتكىزۋىمەن «جىگىتتەر ءان سالىڭدار» اتتى ءاندى ۇسىندى.

جالپى، بۇل مەكتەپ قازىر عىلىمي جۇيەگە ءتۇسىپ قالدى. ەندىگى تاڭدا عىلىمي جوسپارى – مەكتەپتەردە، جوو-دا جۇيەگە كەلتىرىلۋى كەرەك. مىسالى، ءبىرىنشى كۋرستا، ەكىنشى كۋرستا قانداي ساباقتارمەن ءوتىلۋى كەرەك دەگەن سەكىلدى. وسى باعىتتا دا ازىرگە دەيىن، ءبىراز جۇمىستار ىستەلىپ جاتىر. باعدارلاماعا ەنگەنى راس دەسە دە، جۇيەگە تۇسىرىلمەي بولمايدى.  ەندى بۇل – عالىمداردىڭ، ارنايى مۋزىكاتانۋشىلاردىڭ ەنشىسىندەگى جۇمىس.

قۇداي قالاسا، اتىراۋدا ناۋرىزدىڭ 15-17 ارالىعىندا ۇلكەن كونكۋرس وتەيىن دەپ جاتىر. كونكۋرستىڭ ەرەكشەلىگى: قازاق مۋزىكا ونەرىندەگى بەلگىلى بەس مەكتەپتىڭ بەسەۋىندە قامتىعالى وتىر. قاتىسۋشىعا قويىلاتىن تالاپ – وسى بەس مەكتەپتىڭ ونەر تۋىندىلارىنان ءان ورىنداۋى شارت. بۇل دا بولسا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ونەرىنىڭ دامىپ، بەلگىلى دەڭگەيگە كوتەرىلىپ كەلە جاتقانىن ايعاقتايدى. وسىنداي شارالاردىڭ كوبەيىپ، حالىققا ءوزى تۋدىرعان اندەردىڭ كوبىرەك ءناسيحاتتالۋىنا ۇمىتكەرمىز.

– ەرلان اعا، اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت، ءانىڭىز اۋەلەي بەرسىن!

اڭگىمەلەسكەن: ەستاي بوجان

“The Qazaq Times”