Erlan Rısqali. Foto: hirschelec.com

Keşe saytımızda Alatau dästürli öner teatrında Altay-Tarbağatay öñiriniñ muzıkalıq keşi ötkenin habarlağan edik. Koncert soñında tanımal dästürli änşi Erlan Rısqalidı Altay-Tarbağatay än mektebiniñ erekşelikteri, qazaq muzıka önerindegi ornı turalı az äñgimege tartqan bolatınbız. Änşi Şığıs än mektebiniñ sırı men sipatı turalı oylarımen bölisti.

– Erlan ağa, qazaq muzıka öneriniñ dara mektebi retinde soñğı kezderi ğana nasihattalıp jürgen, Altay-Tarbağatay än mektebiniñ qazaqtıñ özge muzıkalıq mektepterinen özgeşe bögenayı turalı ne aytar ediñiz?

– Şın mänisinde, Altay-Tarbağatay än mektebi – qazaqtıñ klassikalıq wlttıq öneriniñ işindegi eñ köne mektep. Keñes Odağı twsında wlttıq önerimizge dwrıstap den qoyılmağanı belgili. Zertteuşiler bolğanımen, tügeldey qamtığan joq. Sol kezdegi muzıkatanuşı, zertteuşiler tanımal bolğan Arqa jäne Batıs än mektebin birşama ğılımi zerttep tanıdı. Al, Sır jırşılıq mektebi, Jetisu, Altay-Tarbağatay än mektebi nağız Qazaqstan täuelsizdiginiñ jemisi deuge boladı. Sebebi, odan bwrın bwl mäseleler birli-jarlı maqalalarğa ğana tiek bolğanı bolmasa, aşılıp aytılmadı. Al resmi jolğa qoyılıp, JOO-nıñ bağdarlamalarına enui täuelsizdikten keyin ğana qolğa alındı.

Jalpı, bwl mekteptiñ köne bolatın sebebi, onıñ sarını eski. Öziñiz keş barısınan bayqağan bolarsız, keremettey bir alıp bara jatqan diapazon joq. Bwl da osı änderdi tudırğan ortanıñ tabiğatına baylanıstı. Altay men Arqanıñ jer tüzilisi men tabiğatı eki öñirdiñ änderine anıq mısal boladı. Altay taulı aymaq bolğasın da, dauıs bir şıñnan şıqsa, ekinşi şıñ wstap qaluı mümkin. Al Sarı-Arqa jazıq qoy, bir ayğaylasañ Arqanıñ batısınan şığısına dauısıñdı jel alıp ketip jatadı. Mine, osınday tabiği sebepter är öñir änderine özindik erekşelik bergen. Altay-Tarbağatay änderiniñ negizgi erekşeligi: ğılımi tilde pentatonikalıq dıbıs dep ataydı. Bes notalıq dıbıstıñ aynalasında qwbıltıp şırqaladı. Pentatonikalıq jüyege qwrılğan Altaydıñ änine tän tağı bir erekşelik bar. Ol bolsa – jay qwlaqqa şalına bermeytin, orındauşınıñ özi ğana sezetin iirimi. Bwnı ekiniñ biri emes, nağız halıq auzında aytılatın «jer astındağını estitin» adam ğana taba biledi dep aytuğa boladı. Osı iirimderdi tolıq taba bilgen orındauşı ğana halıqtıñ jüregine jol tabadı.

– Altay-Tarbağatay dästürli änderiniñ qwrılımında da özindik daralıq bar ma?

– Qwrılımındağı erekşelikke keletin bolsaq, bwl öñirdegi änderdiñ köbi negizgi şumaqtağı äuen bir qalıptı bolıp keledi de, bar köñil-küy qayırmadağı sazğa jinaladı. Mısal retinde meniñ osı koncertte orındağan Qwmarbektiñ «Qayran Altay-Marqaköl» änin alıp qarauğa boladı. Än şumağınıñ äueni bir kelki jürip keledi de, qayırmağa kelgende tıñnan basqa äuen tuadı. Än iesiniñ bar zar-mwñın, öksigin qayırmağa sıydıruğa küş salğanı körinedi.

Arqa änderinde şwğıl iirimder köbirek kezdesedi. Dauıstı qiıp tastap nemese şarıqtap twrıp birden tüsip ketetin boyauları bar. Al Şığıstıq än mektebinde dauıs satılap qana köterilip otıradı. Halıq änderi klassikalıq deñgeyge köterilmey twrğan kezdegi jalpılama aytıla beretin sıñsu, betaşar, joqtau - bwlardı twrmıs-salt jırları dep ataymız. Al, osı twrmıs-salt jırları bir satı joğarı köterilgende, Altay-Tarbağatay, Jetisu änderiniñ deñgeyine jetedi.  Demek, tüp-tamırınan ajıramağan qalpı, tıñnan türen salğan qazaq muzıka öneriniñ tereñ bir salası deuge boladı.

– Olay bolsa, Erlan ağa, osı än mektebiniñ bügingi jolğa qoyıluı, jañğırtıluı qay deñgeyde ?

– Qazir köpşilik auditoriyağa jete bermegen Altay-Tarbağatay än mektebiniñ tuındıları jekelegen avtorlar arqılıtıñdauşı qauımğa wsınılıp jatır. Bügingi koncerttiñ özinde el estimegen eki-üş änniñ twsauı kesildi. Öz repertuarımda da 10-15 şaqtı än bar, äli jwrt esti qoymağan. Mana da änşi Talğat Äbuğazı aqın Abaş Kakenniñ jetkizuimen «Jigitter än salıñdar» attı ändi wsındı.

Jalpı, bwl mektep qazir ğılımi jüyege tüsip qaldı. Endigi tañda ğılımi josparı – mektepterde, JOO-da jüyege keltirilui kerek. Mısalı, birinşi kursta, ekinşi kursta qanday sabaqtarmen ötilui kerek degen sekildi. Osı bağıtta da äzirge deyin, biraz jwmıstar istelip jatır. Bağdarlamağa engeni ras dese de, jüyege tüsirilmey bolmaydı.  Endi bwl – ğalımdardıñ, arnayı muzıkatanuşılardıñ enşisindegi jwmıs.

Qwday qalasa, Atırauda naurızdıñ 15-17 aralığında ülken konkurs öteyin dep jatır. Konkurstıñ erekşeligi: qazaq muzıka önerindegi belgili bes mekteptiñ beseuinde qamtığalı otır. Qatısuşığa qoyılatın talap – osı bes mekteptiñ öner tuındılarınan än orındauı şart. Bwl da bolsa bizdiñ elimizdiñ öneriniñ damıp, belgili deñgeyge köterilip kele jatqanın ayğaqtaydı. Osınday şaralardıñ köbeyip, halıqqa özi tudırğan änderdiñ köbirek näsihattaluına ümitkermiz.

– Erlan ağa, äñgimeñizge köp rahmet, äniñiz äueley bersin!

Äñgimelesken: Estay BOJAN

“The Qazaq Times”