ۇزىلە جازداپ جالعانعان ۇلت ونەرىنىڭ ءبىرى – قۇسبەگىلىك. بولمىسىمىزدى بەكەمدەپ، ءتۇپ تامىرىمىزعا تارتاتىن وسىنداي ونەردىڭ ءبىرى بۇگىندە بەلگىلى دەڭگەيدە دارىپتەلىپ جاتىر. الماتى مەن استانادا، ءار وبلىستاردا قۇسبەگىلەردىڭ مەرەكەسى ءوتىپ، جازدا تۇلەتىپ، كۇزدە قايىرعان قىراندارىن بايگەگە قوسىپ جاتادى. دەگەنمەن، بۇگىنگى كۇنگى بۇركىتشىلەر فەستيۆالى اتا داستۇرگە قانشالىق جاقىن؟ اڭشىلىقتىڭ ىشىندەگى يت جۇگىرتىپ، قۇس سالۋ تابيعاتتىڭ زاڭىنا مەيلىنشە بەيىم، تابيعات الدىنداعى ادىلەتتىلىككە جاقتاس ونەر ەمەس پە؟! قالالى جەردە نەمەسە اۋىل ماڭىندا قۇس ۇشىرۋ قۇس تابيعاتى مەن دالا حالقىنىڭ جوسىنى تۇرعىسىنان قانشالىقتى دۇرىس؟ قازاق دالاسىنداعى اڭ-قۇستىڭ ازايىپ بارا جاتقانى قالاي؟ بىردە ايگىلى قۇسبەگى ابىلحاق تۇرلىباەۆپەن بۇل تۋراسىندا ۇزاق تا، تاتىمدى اڭگىمە بولعان ەدى.
– جىل سايىن بولىپ جاتاتىن قۇسبەگىلەردىڭ فەستيۆالىنە بارىپ تۇراسىز با؟ بىزدەگى ساياتشىلاردىڭ فەستيۆالى قاي دەڭگەيدە؟
– قازىر ەندى، قۇدايعا شۇكىر، ارقا جاقتان، جامبىل جاقتان، تۇس-تۇستان قۇسبەگىلەر كوبەيدى. ءار وبلىستاردا جىل سايىن جينالىپ جارىستارىن وتكىزىپ جاتادى. مەن بۇل جارىستارىنا بارمايمىن، ولارعا ءوز پىكىرىمدى بەردىم، گازەتكە دە جازدىم. قازاقتا سالبۋرىن دەگەن بولادى، وڭشەڭ سەرىلەر جينالىپ ىشىندە ءانشى-كۇيشىسى، ساياتشى قۇسبەگىسى بار، ءبىر جاققا اپارىپ، اڭ-قۇسى كوپ جەردەن ۇيلەرىن تىگىپ سالبۋرىن جاساسا دەپ. ال ەندى انانداي ەل-جۇرتتىڭ، قالانىڭ، بالا-شاعانىڭ ورتاسىندا بۇركىت سالىپ، اۋزىن بايلاعان تۇلكى مەن قاسقىرعا سالۋ، بۇل ەندى مورالدىق جاعىنان دا قازاقتىڭ سالتىنان دا جات نارسە. سونى قويساڭدار دەگەن ۇسىنىسىمدى ولار كوپ قابىلداعىسى كەلمەدى. سوندىقتان مەن ولاردىڭ ىسىنە قاتىسپايمىن.
قىران جانە قارت. فوتو: QT.
العاشقى قۇسبەگىلەردىڭ جيىنى ستاديوندا ءوتتى. بىرنەشە ءجۇز ەمەس، بىرنەشە مىڭ ادام جينالعان. ورتاداعى توردىڭ ىشىنەن شىرعا تارتىپ تۇلكىنى قويا بەردى. ول تۇلكى توردان شىعىپ كەتىپ، ادامداردىڭ اراسىنان ارەڭ ۇستاپ العانىمىز بار. باسقارۋشىلارىنا بارىپ: "مەنىڭ ءومىر بويى كاسىپ ەتكەنىم وسى، بۇنى مۇنداي جەردە وتكىزۋگە بولمايدى. بىرەۋدىڭ بۇركىتى بىرەۋدى تالاپ تاستادى، توردان شىعىپ كەتكەن تۇلكىنى ابروي بولعاندا ەلدىڭ اراسىنان ۇستاپ الدىق، ول بىرەۋدى تىستەپ جارالاسا نە بولادى" دەپ ەدىم، يپپودرومعا وتكىزەتىن بولىپ شەشتى. ماعان 4-5 ءتىرى تۇلكى ۇستاپ بەرسەڭ دەيدى. مەنىڭ ۇستاپ وتىرعان ءتىرى تۇلكىم دە جوق، ونىڭ ۇستىنە ونداي جەرگە قۇس ۇشىرمايتىنىمدى ايتتىم. ولار ماعان رەنجىدى، ء"سوز ۇقپايتىن قىرسىق ەكەنسىڭ" دەپ، بىراق كەيىن كەلە ءتۇسىندى. قازىر ەندى بايگە وتكىزىپ جاتادى، وبلىس، اۋدانداردا. ەڭ قورلىعى جارىستارىنا شىعارعان ەرەجە-تالاپتارى. بىرەۋى شىعارىپتى ءبىر ەرەجەنى – ءبىر ىدىستىڭ ىشىنە ساقينا سالىپ قويىپ، سۋ قۇيادى، بۇركىت ونى توكپەي الىپ كەلەدى دەپ. بۇل ەندى مۇمكىن ەمەس. تاعى ءبىر ەرەجەسىندە قۇستى قولىنان ۇشىرادى، 100 مەتر جەردەن قايتىپ اينالىپ كەلىپ قولىنا قونادى دەپ. سۇڭقار بولسا جارايدى، كىشى قۇستار اينالىپ ۇشا بەرەدى. بۇركىت ەندى جىندى بولماسا، اڭ جوق، جەم جوق قايتىپ قولعا كەلسىن. ونىڭ ءبارىن دۇرىس ەمەس دەسەڭ تىڭداعىسى كەلمەدى.
قاسقىر، تۇلكى جىبەرسە دە قاي ءبىر ەسى دۇرىسىن جىبەرەدى دەيسىڭ، كورە المايتىن، قاشا المايتىن ەتىپ جىبەرەدى. قاسقىردىڭ اۋزىن بايلاپ قويىپ جىبەرەدى. بۇل جاعدايلاردى گازەتكە دە جازدىم. ءبىر جولى سوگەتىدە بولعان ساياتشىلار مەرەكەسىندە زووپاركتەن ءبىر قاسقىر اپارىپ جىبەرىپ، وعان بەس-التى بۇركىت بارىپ ارقاسىنا قوندى، سوندا انا قاسقىر بەس-التى بۇركىتتى ارقاسىنا كوتەرىپ، ادام دەگەن اتى بار عوي كومەكتەسەتىن شىعار دەگەندەي جۇرتتىڭ اراسىنا كەلدى. ونى دا جازدىم، ونى تىڭداپ جاتقان ولار جوق. وسى ءبىر ىڭعايسىز جاعداي بولىپ تۇر.
مەنى بارلىق قۇسبەگىلىك ونەرى بار دەگەن ەلدەردىڭ بارىنە شاقىردى. نەمىستەرمەن دە كوپ بايلانىس ورناتتىم. گەرمانيادا، اۆستريادا دا لوندوندا دا بىرنەشە رەت بولدىم. اراب ەلدەرىنىڭ بارىنە باردىم. وزىڭ تۋعان ەلىڭنىڭ سالت-ساناسىن جامانداۋعا بولمايدى، ونىڭ ءبارىن شەت جۇرتقا، سىرتتان ىزدەپ كەلگەندەرگە ايتا بەرمەيمىن.
– بۇل ەلدەردە دە تاريحي قۇسبەگىلىك ءداستۇرى بولعان با؟ شەتەلدەردە قۇسبەگىلەر فەستيۆالى قالاي وتەدى؟
– ارابتاردا سۇڭقار، يتەلگى سالادى، ءىرى جىرتقىش قۇستاردى سالا بەرمەيدى. ەۋروپاداعىلاردا بۇركىت سالۋ بار. بىراق ولاردا ءبىز سەكىلدى كوسىلىپ جاتقان دالاسى بولماعاننان كەيىن اتپەن ءجۇرىپ سالۋ جوق. جاياۋ كوتەرىپ قۇس سالادى. قۇسپەن بايلانىسى جاقسى، باعىپ-قاعۋىندا. قۇستارىنىڭ كوبى قولدا تۋىپ، قولدا وسىرگەن قۇستار. بىزدەگىدەي دالانىڭ وزىنەن الىپ ۇيرەتە بەرمەيدى. بىراق ەندى قۇس پەن ادام قاتىناسى بولسىن، قۇسبەگى مەن قۇسبەگىنىڭ قاتىناسى بولسىن، مادەنيەتتى، بيىك ورەدە. تابيعاتى جاقسى قورعالعان، تابيعي قورىقتارىنىڭ كەز-كەلگەنىنە بارادى. سونداي جەردىڭ بىرىنە بارىپ داۋىستاسا بولدى نە ءبىر-ەكى ەلىك قاشىپ شىعادى، نە بىرەر تۇلكى قاشىپ شىعادى. جاتاتىن جەرلەرى، دايىندىق قىلاتىن جەرلەرى ءبارى دايىن. اڭشىلىق قىلاتىن جەردىڭ بارىنە زاڭدى تۇردە اقشاسىن تولەيدى. قانشا ەلىك الدى، قانشا تۇلكى الدى بارىنە ۇكىمەتكە سالىعىن تولەيدى. ءبىر-بىرىنەن بىلمەگەنىن سۇراپ، تاجريبە الماسىپ جاتادى، ءبىر تاماشا ەندى، بارساڭ. سولاردى كورىپ قورلانىپ كەتەم، ناعىز ءبىزدىڭ باياعى سالبۋرىندى وسىلار جاساپ ءجۇر ەكەن عوي دەپ. سوسىن وتە ساۋاتتى، سول سالادان حابارى بار، قۇستىڭ مىنەزىن، تابيعاتىن بىلەتىن تۇسىنىگى تەرەڭ ادامدار ۇستايدى. قۇستارىن ەركىن ۇشىرادى، دالاداعى سەكىلدى. وزدەرىنىڭ ەرەجەلەرى بار، قاتار كەلە جاتقاندا كىمنىڭ وڭ جاعىنان تۇلكى نە باسقا اڭ قاشسا سول قۇسىنىڭ توماعاسىن تارتادى دەگەندەي.
قۇسبەگىنىڭ ەركە قۇسى يتەلگىسى. فوتو: QT.
مادەنيەت دەگەن سونداي ەكەن. مەن ەندى قانشا رەت قۇدايدىڭ زارىن قىلدىم، ءوتىنىش ايتىپ. بىزدە دە سالبۋرىن دەگەن بولادى، وعان كوڭىلى جاقىن بۇركىتشىلەر، سال-سەرىلەر جينالادى، باقىرشىلارى، اتقوسشىلارى بولادى تابيعاتتىڭ جاقسى ءبىر جەرىنە بارىپ، سالبۋرىن قۇرىپ، كەشتە كىمنىڭ بۇركىتى قالاي ۇشتى دەگەندەي اڭگىمە قىلىپ، ءبىر بىرىنەن ۇيرەنەدى دەگەندەي. جوق، ونى ىستەگىسى كەلمەيدى.
ەسەسىنە نە ءبىر سوراقىلىقتار بولدى عوي، بايگەسىنە تالاسىپ، ءبىرىنىڭ قۇسىنا ءبىرى قاستىق قىلاتىن دەگەندەي. ءبىرىنىڭ قۇسىنا ءبىرى بىردەمە ىشكىزىپ جىبەرەتىن، ءبىز تىعىپ الۋ دەگەن سەكىلدى نە ءبىر يتتىك جاسايتىندارى بار. مەن ەندى ولاردىڭ جارىسىنا بارمايمىن، ءبىر جولدى مەن بارىپ بايگە الا قويايىن دەپ ءبىر دوسىم قۇسىمدى سۇراپ كەلگەسىن بەرسەم، تۇندە ول شايعا اينالعاندا بىرەۋى بارىپ تەمىرمەن ۇرىپ بۇركىتىمنىڭ كەۋدە سۇيەگىن سىندىرىپ كەتىپتى. كەيىن جازىلعانىمەن كەۋدەسىنىڭ قىر سۇيەگى ءتۇسىپ قالدى. ناداندىق قوي ەندى.
قازاق قۇسبەگىلىگىنىڭ بولاشاعى قالاي بولادى، الاڭدايمىن ارينە. اسىرەسە ءبىر كىشكەنە بالالار، قىز-قىرقىن بۇركىتىن كوتەرىپ شىعادى. سوندا ويلايمىن، ابىلايدىڭ، كەنەسارىنىڭ بايبىشە-توقالدارىندا ات بولمادى ما، بۇركىت بولمادى ما، سالاتىن بولسا سولار نەگە سالماعان. تالايىنا ايتتىم، نە مىناۋ ەندى، بۇركىت دەگەن بۇركىت، تابيعاتى جىرتقىش، قىز بالانىڭ مىنەزىنە دە، تابيعاتىنا دا كەلمەيدى.
– اناۋ موڭعولياداعى بۇركىتشى قىز، بۇكىل الەمگە تانىمال بولدى عوي، قازاق قۇسبەگىسىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە... تاريحىمىزدا سوندا ايەل زاتىنا بۇركىت ۇستاۋ جوسىنى جوق پا؟
– ءيا، موڭعولياداعى بۇركىتشى قىزدى كوردىم. ەميراتتا ما، كاتاردا ما، ءبىر مەرەكەدە كەزىكتىم، اكەسى ەرتىپ بارىپتى. بىراق ەندى ول قىز بالاعا بىردەڭە دەۋگە بولمايدى، بىراق باسقالارىنا ايتتىم، قىز دەگەن ءبىزدىڭ كوز قاراشىعىمىزداي قورعايتىنىمىز تۇرسا، وعان ەندى بۇركىت باقتىرىپ، يت باقتىرىپ، ايۋ باقتىرعانشا باسقا قازاقتا ونەر قۇرىپ قالىپ پا، سونى نەگە ۇيرەتۋگە بولمايدى دەپ.
ەندى ەرىككەندە اۋىلداعى قىز-قىرقىندى، بوزبالالاردى ەرتە ءجۇرىپ، سۇڭقار، يتەلگىنى قۇستارعا سالىپ، قويانعا سالىپ، ەر بالاعا باۋىزداتىپ دەگەندەي ونداي بولدى عوي. بىراق ەندى مىنا بۇركىت دەگەن تىم قارۋلى قۇس قوي. تاعىلىعىنا باسىپ وقىستان قىز بالانىڭ بەتىنەن ۇستاپ قالسا نەمەسە كەۋدەسىنەن ۇستاپ قالسا، اجىراتىپ بولعانشا ونىڭ تۇياعى ءوتىپ كەتەدى. قانشا جەردەن ايەلدەردىڭ تەڭدىگى، قايسارلىعى دەگەنمەن دە، ويلاپ قاراساڭ بوپاي حانىم بۇركىتكە كۇشى كەلمەدى دەيسىڭ بە، سالامىن دەسە. سوندىقتان بۇل ەندى كەشەگى كوممۋنيستىك جۇيەدەن قالىپ قالعان داراقىلىعى مەن سوراقىلىعى، مەنىڭشە.
ءبىزدىڭ قازاققا وكپەلەۋگە بولمايدى مەنشە. رەسەيدىڭ ءۇش ءجۇز جىلدىق شابۋىلى، ونىڭ بەرى جاعىندا كەڭەس ۇكىمەتى، وسىنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ گەنەتيكامىزعا، تەگىمىزگە شابۋىل جاساپتى عوي. ابايدىڭ ءبىر قىزىن، كۇيەۋىمەن، بالا-شاعاسىمەن ەسىگىنەن كىرىپ اتىپ تاستاعان. ۇيتكەنى بۇيرىق سولاي بولعان. گەنەتيكا دەگەندى الدىنعىسى دا، كەيىنگى كوممۋنيستەرى دە جاقسى بىلەدى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە بىرەۋ شىعادى دەپ ويلايدى. ءبىزدىڭ قازاق نە كورمەدى، قىمس ەتسە باي دەيدى، بەكەر كىسى، اقىماق كىسى باي بولا ما. ەندى ونىڭ ۇستىنە اپارىپ، تۇك كورمەگەن، جاماندىقپەن كوزىن اشقان جىندىلار بىلگەنىن ىستەدى. قازاقتى تەك جاعىنان قۇرتىپ الساق، ماقۇلىقتاردى باسقارۋ وڭاي دەگەندەي ساياسات جۇرگىزىلدى عوي باياعىدان.
ال، قازىرگىگە نە دەيمىز. ساياساتتان ءوزىم قورقام، سودان ۇشىنىپ، قاڭعىپ جۇرگەن اداممىن. بىراق مىناۋ ۇلتتىق دۇنيەلەردىڭ ءبارى كەيىنگە قالىپ، ەلدىڭ ءبارىن جارىلقايمىن دەگەن نارسەلەردى ارتىمىزعا قاراپ-قاراپ الىپ ىستەۋ كەرەك ەدى. وسىنداي نارسەلەر كەيدە ميىما سيمايدى. قازاق دۇرىس وزىمىزگە يە بولىپ، ءوز ونەرىمىزدى وركەندەتىپ، قايدا تۇرساق تا قازاق ەكەنمىز كورىنىپ تۇراتىن دارەجەگە جەتىپ الماي تۇرىپ ەلدىڭ ءبارىن جارىلقاعانىمىز دۇرىس پا؟!
– قازاقتىڭ قۇسبەگىلىك ونەرىندە، موڭعولياداعى قانداستارىمىز تۋرالى كوپ ايتىلادى. باتىستىڭ ىقپالدى اقپارات قۇرالدارى دا دەرەكتى فيلمدەر تاراتىپ جاتادى. ولار دا ەندى اتادان بالاعا قالىپ، مۇرا بولىپ كەلە جاتقانعا ۇقسايدى.
– موڭعولياعا بارعانىمدا بۇركىتشىلەرىن كورەيىن دەپ ارنايى بايانولگەيدەگى بۇركىتشىلەردىڭ فەستيۆالىندە بولدىم. ولاردىڭ دا بۇركىتشىلەر جارىسى سول بىزدىكىندەي عانا ءوتىپ جاتتى، ەشقانداي ايىرماشىلىعى جوق، مەن ەندى ولاردان ءبىر كەرەمەتتەي ونەر كورمەدىم. جەتىم كۇشىكتەي ءبىر قاسقىردى جىبەرىپ ەدى، ەكى-ءۇش بۇركىت جابىلىپ بارىپ الدى. قايسىسى قاسقىردى الىپ جاتىر، قايسىسى بۇركىتتى الىپ جاتىر بىلىنبەيدى، يەلەرى بارىپ اجىراتىپ العاندا قاسقىر ءالى ءتىرى ءجۇر ەكەن. سوسىن ساياتشىلىقتىڭ ءجونىن بىلەتىن اقساقالدارىن سۇراتتىم. سۇيتسەم ولاردىڭ دا ناعىز قۇسبەگى ساياتشىلارى ونداي بالانىڭ ويىنى سەكىلدى فەستيۆالدەرگە كەلمەيدى ەكەن. ولارعا بارۋعا جول الىس دەدى، رەتى كەلمەدى. بىراق ەندى سونداعى جۇرگەندەردىڭ بىرىنە:
– التايدىڭ تەرىسكەيىن بولماسا دا، كۇنگەي بەتىن بىلەمىز، الگى «التايدىڭ اق يىعى» قايدا؟ ونى سالاتىن قۇسبەگىلەرىڭ قايدا؟، – دەدىم.
– بىزشە؟ ءبىز قۇسبەگى ەمەسپىز بە؟ – دەيدى.
– سەن قۇسبەگى ەمەسسىڭ، رەنجىسەڭ رەنجى، – دەدىم.
– ونى قايدان ءبىلدىڭ؟
– قۇسىڭدى كورىپ تۇرمىن، قاناتىن ارەڭ كوتەرىپ تۇر، – دەدىم. ەندى ءبارىن ۇيتۋگە بولمايدى. اراسىندا نە ءبىر قۇسبەگىلەر بار شىعار، ءبارىنىڭ قۇسىن ارالاپ كورگەنىم جوق.
ۇلانباتىرعا بارعاندا سۋرەتكە تۇسۋگە ءبىر بۇركىت وتىرعىزىپ قويىپتى، بيشارانىڭ اياعى ءىسىپ، توپشىسى قۇرتتاپ كەتىپتى. سونى ۇستاپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جۇرگەن بالاعا: مىناۋ كيەلى قۇس، بۇيتكەنىڭ بولمايدى، ەمدەپ جازۋعا بولادى دەپ ايتىپ كەتتىم، باسقا نە ىستەيمىن. دەگەنمەن بىزدەن جاقسى، ءتۋريزمى جاقسى دامىپ كەلەدى ەكەن. شىڭعىسحاننىڭ الىپ ءمۇسىنىن تۇرعىزىپتى، وندا دا تۇر بۇركىت ۇستاپ. ات-كولىك، بارلىق قىزمەت كورسەتۋى تولىق، تابيعاتى تۇنىق، باياعىداي ورىس ءتىلى ەمەس، اعىلشىن ءتىلى ءجۇرىپ تۇر. ءبىراز جەرىن ارالاپ كوردىم، تۋريستەر كوپ، ءوزىم ريزا بولىپ قايتتىم، وسى بەتىمەن تۇرسا تەز كوتەرىلىپ كەتەدى.
– بىزدە اڭ-قۇستاردىڭ ازايىپ بارا جاتقانى انىق. بۇل نەدەن؟ نە ىستەۋگە بولادى؟
– قازىر مىنا قاسقىردى ماشينەمەن قۋالاپ، مىلتىقپەن اتىپ قىرىپ جاتىر عوي. مەنىڭ ءوزىمنىڭ ويىمشا، قاسقىردىڭ قازاققا قىلاتىن جاقسىلىعى مىنا ميليتسيالاردان ارتىق. ءبىز بالا كەزىمىزدەن كوردىك قوي، ويباي، قويدى كۇزەت، قاسقىر ءتيىپ كەتەدى، مالدى كۇزەت دەيدى. قاشاندا ساق، سەكەم وتىراسىڭ. قازاقتىڭ ميليتسياسى بولعان، بىلايشا ايتقاندا. سونىڭ ارقاسىندا مالعا قاراپ، مالساق بولدىق قوي. قاسقىر ءوزى جىرتقىش بولعانىمەن تەكتى زات قوي. ەگەر ونىڭ تۇقىمىن قۇرتىپ جىبەرسەك، مىنا دالادا الۋان ءتۇرلى اۋرۋ بولادى. مالدىڭ قانداي دا اۋىرۋمەن ولگەنىن قاسقىر جەپ الادى دا، اۋرۋ قاسقىرمەن كەتەدى، قاسقىرعا تۇك تە بولمايدى. تابيعاتتى تازالاپ جۇرەدى. قازىر ەندى قاسقىردىڭ جەيتىن اڭ-قۇسىن ءوزىمىز اتىپ قىرىپ تاستادىق. سوسىن ول قولداعى مالعا تيىسپەگەندە قايتەدى. بوكەن اناۋ، قاسقىر تۇگىل ءوزىنىڭ سانىنا كەلتىرە الماي جاتقاندا، ءمۇيىز ءۇشىن ونى قىرىپ تاستادىق.
سارشا قىران. فوتو: QT.
وسىلاردى قاراپ وتىرىپ وي كەلەدى، ونى ۇكىمەتكە ايتام با دەيمىن، بىراق مەنى قاي ۇكىمەت تىڭدايدى. اقىرى باستاما كوتەرگىش ەلمىز عوي، يادرولىق قارۋسىز ەل دەدىك، ءسۇريانى دا تاتۋلاستىرىپ جاتىرمىز. ۇيتكەنشە تاعى ءبىر باستاما باستاساق، بەس جىلعا مىلتىقپەن اڭ اۋلاۋعا تىيىم سالۋ دەيتىن. ۇيتكەنى جىل قۇسى دەگەن قۇس بار، كوكتەمدە كەلەدى، جازداي جايلاپ، كۇزدە قايتادى. ەندى سولار كوكتەم دە تۋعان جەرىم، بالقاشىم، ىلەم، جايساڭىم دەپ قاناتى تالىپ، ارەڭ-ارەڭ ۇشىپ كەلگەندە الدىنان وقپەن قارسى الامىز. ءتىپتى سوعان رۇقسات بەرەدى. سولاردىڭ تاعدىرى مەن ورالمانداردىڭ تاعدىرى بىردەي سەكىلدى ەلەستەيدى كەيدى. قازىر مىنا قاپشاعايدان بالقاشقا دەيىن اتقاننان قالعان ءدارىنى جينايتىن بولسا، قۇداي بىلەدى الماتى ءبىر قىس كومىر جاقپاي شىعار ەدى. سونشالىق كوپ وق اتىلادى. ول قۇستار كوپ بولسا سۇڭقار دا كوپ بولادى، قارشىعا دا كوپ بولادى. تابيعاتىڭ دا باسقاشا بولادى.
ال قاسقىردى تىكۇشاقپەن قۋىپ، توبەسىنەن كەلىپ اتىپ قىرىپ تاستاعانشا، مىقتى اتىڭا ءمىن، مىقتى بۇركىتىڭدى كوتەر نەمەسە مىقتى تازى-توبەتىڭدى ەرت، سونى قىزىق كورەتىن باتىستىڭ سەرىلەرىن ىلەستىر، اقشاسىن ال، ساياتقا شىق. ولاي ءجۇرىپ ۇستاساڭ، بىرىنشىدەن الگىندەي قىرىپ تاستامايسىڭ، ەكىنشىدەن قۇداي مەن تابيعات الدىندا ادىلەتتىلىك قوي.
باياعىدا ءبىر اقىنعا قاسقىردىڭ تەرىسىن سىيعا تارتقانىم بار. سىيعا بەرگەندە ايتىپ بەردىم، مىناۋ بۇركىتپەن العان ەمەس، تىكۇشاقپەن قۋىپ ءجۇرىپ توبەسىنەن كەلىپ اتىپ العان قاسقىردىڭ تەرىسى. توبەسىنەن كەلىپ اتاتىن كەزدە كوككە قاراپ ۇلىپ ەدى. اتىپ الىپ جاسى ۇلكەن دەپ ماعان بايلاپ ەدى. بىراق سول قاسقىر ۇلىعاندا جانىمداعىلار ەشتەڭە بىلمەدى، مەنىڭ تۇسىنگەنىم: «ءيا، قۇداي، مىنانداي تەحنيكاسى بار جاۋىز ادامدار ولتىرگەنشە، مەنى نەسىن جاراتتىڭ» دەگەندەي بولدى. جەكپە-جەكتىڭ ەكى ءتۇرى بار، ءبىرى ادىلەتتى، ءبىرى ادىلەتسىز. مىنانى تورىڭە ءىلىپ قوي دا، مىناۋ ادىلەتسىز جەكپە-جەكتەن جەڭىلگەن ءبورىنىڭ تەرىسى، قوعامداعى ادىلەت پەن ادىلەتسىزدىكتى ەسىڭە سالىپ تۇرسىن دەپ بەرىپ وتىرمىن دەدىم.
اتىن ايتپاي-اق قويايىن، وزدەرىڭدەي ءبىر جىگىتتەن سۇراعانىم بار، قانشا قاسقىر اتتىڭ دەپ. سوندا مىڭنان اسقانىن بىلەم دەدى. تىكۇشاقپەن قۋىپ ءجۇرىپ اتساڭ قاسقىر قايدا تىعىلادى. سول مەرگەندىك پە، باتىرلىق پا، ماقتان با! سول سەكىلدى مىلتىقپەن اتۋدى ءبىر بەس جىلعا شەكتەۋ باستاماسىن، پرەزيدەنت بولا ما باسقا بىرەۋىمىز بولاما كوتەرسەك. بەس جىلدا سۋ ماڭايىنداعى جۋاس قۇستار دا، جىرتقىش قۇستاردا كوبەيەدى. تابيعات تا جاقسارادى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
قۇسبەگى قارتپەن اڭگىمەمىز تەك بۇل عانا ەمەس ەدى. اتادان قالعان ونەرگە قالاي بوي ۇرىپ، قالاي قۇس ۇستاعانىنان تارتىپ، كەڭەس وداعى مەن قىتاي اراسىنداعى قاقپاقىلعا تۇسكەن تاعدىرى، سوناۋ زامانداردا قازاق جەرىنەن وشكىندەي تۇسكەن ۇلت ونەرىن ۇزبەي ساقتاپ قالعان كەشىرمەلەرى، ءوزىنىڭ سىر-مىنەزى تۋرالى ۇزاق اڭگىمە شەرتكەن ەدى. بۇل قاتارداعى سىر-اڭگىمەلەرىن، ءوزى ومىرىندە ۇستاپ باپتاعان سايات قۇستارى، ولاردىڭ ەرەكشەلىگى، بەكزات ونەردىڭ سىر-سيپاتى تۋرالى اڭگىمەسىن سايتىمىزدا الداعى ۋاقىتتا وقىرمانمەن بولىسەتىن بولامىز.
سۇقباتتاسقان ەستاي بوجان
وتانعا ورالعان قانداس بەيىمدەلۋى نەمەسە قانداستار مەن قازاقستانداعى ميگرانتتاردى اقپاراتتىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدىڭ مەديا-ستراتەگياسى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
كىناسىزدىك پرەزۋمپتسياسىن بۇزعان باس پروكۋروردى سەنات جاۋاپقا تارتا ما؟
ەرمۇرات باپي: مەملەكەتتەن جاناشىرلىق كورمەگەن حالىق بيلىككە تاسبۇيرەك بولادى