پورتالىمىز بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆپەن ارنايى «رۋحاني جاڭعىرۋ» جانە وسىنىڭ اياسىنداعى ۇلتتىق مۇددە، الاش ماسەلەسى تۋرالى، سونىمەن بىرگە قازاق قوعامىنىڭ، قازاق بيلىگىنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى جايىندا پىكىرلەسكەن ەدى.
– ءسوزدىڭ باسىن «رۋحاني جاڭعىرۋدان» باستاساق. بيىل قانشالىقتى جاڭعىرامىز؟ حالىقتى الداۋ ەمەس پە بۇل؟ ءتۇپ نەگىزى قانداي بۇل رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەننىڭ؟
– بۇل سۇراققا بىردەن جاۋاپ بەرۋ قيىن. جالپى ءبىزدىڭ رۋحاني ومىرىمىزگە، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا، تاريحي بولمىسىمىزعا قاتىستى تۇبەگەيلى ماسەلەلەر اعىمداعى بيلىككە، ءبىزدىڭ وعان دەگەن سىنشىل كوزقاراسىمىزعا قاتىسسىز ايتىلۋى كەرەك. ويتكەنى، كەز كەلگەن ۇلتتىڭ، مەملەكەتتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى ول - ماڭگىلىك ماسەلە. ۇلت جاڭعىرىپ تۇرۋ كەرەك. ۇلت تابيعات سياقتى جاڭعىرىپ تۇرۋ كەرەك. ۇلتتىق سانا مەن بولمىس ءبىز ءجيى ايتا بەرەتىن كەشەگى اتاقتى حاندارىمىز بەن باتىرلارىمىز، ابايدىڭ، ماحامبەتتىڭ كەزىندەگى قالىپتا قالىپ قويماۋى كەرەك. ولار ۋاقىت تالابىنا ساي دامىپ وتىرۋى ءتيىس. زامان وزگەرگەن سايىن ۇلتتىڭ بولمىسى، ۇلتتىڭ باسەكەلەستىگى تەك قانا ەكونوميكادا نەمەسە الەۋمەتتىك سالادا ەمەس، رۋحاني بولمىسىندا دا ءوز كورىنىسىن تابۋى كەرەك.
ارينە قازىرگى تاڭدا «رۋحاني جاڭعىرۋ» يدەياسىنا دەگەن حالىقتىڭ كوزقاراسى باسقاشا. «اش بالا توق بالامەن وينامايدى» دەيدى. قازىرگى تاڭدا قارنى اشىپ، ازىپ-توزىپ، «تاكسوۆات» ەتىپ، بالا-شاعاسىنا، ۇيىنە ناپاقا تاۋىپ اپارامىن دەپ جۇرگەن ادامعا ءسىز وتىرىپ الىپ، رۋحاني قۇندىلىقتار تۋرالى، سونداي ۇلكەن عالامدىق، جاھاندىق ماسەلەلەردى ايتساڭىز، ول تۇسىنبەۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا قازىرگى قىسىلتاياڭ كەزدە «رۋحاني جاڭعىرۋعا» سىنشىل، كەرەك بولسا، كەيدە ءمىنشىل، ءاجۋا، كەلەكە قىلاتىن كوزقاراس بار. ونىڭ ۇستىنە دۇرىس باستامادا ناۋقانشىلدىق پەن فورماليزم جوق ەمەس. ول، اسىرەسە، وبلىس-اۋدان دەڭگەيىندە كوپ بايقالادى. جەرگىلىكتى جازۋشىنىڭ مەرەيتويىن «رۋحاني جاڭعىرۋعا» تەلىپ قويىپ، اتاپ ءوتۋ دە سونىڭ ءبىر كورىنىسى: ول تۋعان كۇنىن «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلماسىنسىز دا اتاپ ءوتىپ ءجۇر ەدى عوي!
– دەمەك، رۋحاني جاڭعىرۋدى كادىمگى پرەزيدەنتتىڭ جىل دا جولدايتىن باعدارلامالاردىڭ اياسىندا ەمەس، بۇل ماڭگىلىك يدەيا بولىپ قالۋ كەرەك دەيسىز عوي؟!
– ءيا، ماڭگىلىك بولۋ كەرەك! ول توقتامايتىن پروتسەسس!
كەز كەلگەن ۇلتتىڭ - ول اعىلشىن، ەۆرەي بولسىن، قازاق بولسىن ءوزىنىڭ ۇلتىنىڭ بەلگىلى ءبىر عالامدىق كاتاكليزمدەر الدىندا ءوزىن ءوزى قامشىلاپ، ءوز-ءوزىنىڭ نامىسىنا ءتيىپ، ءوزىن العا جەتەلەيتىن، بۇگىنگى ۇرپاق بىزدەن گورى جاقسى بولسىن دەگەن، بالالارعا ءبىز وقىماعان كىتاپتى وقىتىپ، ءبىز تىڭداماعان ءدارىستى بەرۋ، مەنىڭشە، كەز كەلگەن ۇلتتىڭ ۇزىلمەس ءۇردىسى بولۋى ءتيىس. تابيعات جاڭارادى، ادامزات جاڭارادى. سول ادامزاتتىڭ ءبىر قۇرامداس بولىگى رەتىندە كەز كەلگەن ۇلت تا جاڭارىپ وتىرۋى ءتيىس! «رۋحاني جاڭعىرۋ» يدەياسىنا مەن سول تۇرعىدان عانا قارايمىن. ايتپەسە، كەيبىرەۋلەر مەنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىمەن بىرنەشە وبلىسقا بارعانىمدى «بيلىك جاعىنا شىعىپ كەتتى» دەپ ءجۇر. «بۇل ابەكەڭ دە شەندىلەردىڭ سويىلىن سوعىپ جاتىر» دەپ ايتىپ قالىپتى.
جوق، مەن بيلىك ەمەس، حالىق جاعىندامىن. بىراق، بيلىك كەي كەزدە ورىندى باستاما كوتەرسە، ونى نەگە قولداماسقا؟!
ونىڭ ۇستىنە، «رۋحاني جاڭعىرۋ» اياسىندا ۇلتتىق ماسەلە كوپ ايتىلىپ جاتىر. وعان دەيىن ءبىزدىڭ شەندىلەر ونداي اڭگىمەدەن ات-تونىن الا قاشاتىن. ۇلتتىق ماسەلەلەر، ءبىزدىڭ تاريحىمىزعا بايلانىستى، ونىڭ ىشىندە «الاش» يدەياسىنا بايلانىستى نارسەلەر اشىق، رەسمي تۇردە ايتىلا باستادى. ماسەلەن، مەن الاش يدەياسىنا قاتىستى وڭ باعا پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان شىققانىن قولدايمىن. ويتكەنى پرەزيدەنت لاۋازىم يەسى رەتىندە بىزدە ەڭ بيىك تۇلعا. ياعني، قازاقستانداعى بارلىق باستىق - قازاق تا، ورىس تا، ۋكراين دا، نەمىس تە - ونىڭ ايتقانىن ىستەيدى. ىستەۋگە مىندەتتى. «الاش» يدەياسىنا قاتىستى باستامالارىن مۇلتىكسىز ورىندايدى. ونىڭ ءوزى جاقسى ەمەس پە؟!
– جاڭا ايتىپ جاتىرسىز «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» ىشىندە الاش تۋرالى ايتىلدى دەپ. ەگەمەندىك العانىمىزعا مىنە ەندى 27 جىلعا كەتىپ بارا جاتىر. الاشتى قانشالىقتى تانىدىق؟ نە كەدەرگى؟
– «الاش» يدەياسىن تولىققاندى تانىپ، مويىنداپ، باسشىلىققا الۋىمىزعا ءۇش نارسە كەدەرگى.
بىرىنشىدەن، «الاشتى» تانۋعا جاۋاپتى، تانۋدىڭ ءىس-شارالارىن قولعا الاتىن، باعدارلاماسىن جاسايتىندار – ءبىزدى قازىر باسقارىپ وتىرعان توپتاعى كەشەگى كوممۋنيستەر، بولشەۆيكتەر، سولاردىڭ رۋحاني ۇرپاقتارى. ويتكەنى ولاردىڭ ىشىندە دە، ەسكىنى كوكسەيتىن، باياعىنى اڭسايتىن، سوۆەتتىك داۋىردەگى كەيبىر الدامشى مۇراتتاردى ءالى دە ۇمىتا الماي جۇرگەن تۇلعالار بار، اسىرەسە، اعا ۇرپاق وكىلدەرى. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 27 جىل بولدى. سوۆەت وداعىن كورمەگەن، لەنيندى بىلمەيتىن تۇتاس ءبىر ۇرپاق ءوسىپ، اياققا تۇردى. وسى جاستار بيلىك باسىنا كەلىپ جاتىر. ولار «الاش» ءىسىن قولعا الادى. ولاردىڭ سانا-سەزىمى لاستانباعان، تازا.
ەكىنشى كەدەرگى ول – گەوساياسي كەدەرگى. ءبىز رەسەيمەن بىرگە كەلە جاتىرمىز. رەسەيدىڭ نەويمپەريالىق ۇستانىمداعى يدەولوگياسى «الاش» يدەيالارىنىڭ كەڭ قانات جايۋىنا تاعى ءبىر كەدەرگى. ەلتسيننىڭ كەزىندە انتيكوممۋنيستىك ريتوريكا باسىم بولدى. ال قازىر قاراڭىز، كرەملدىڭ قولداۋىمەن زيۋگانوۆتىڭ وكىلدەرى وسى كۇنگە دەيىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇسىپ جاتىر. ءتورتىنشى رەت پرەزيدەنت بوپ سايلانعالى جاتقان ءپۋتيننىڭ ءوزى كۇنى كەشە كوممۋنيزمدى – حريستياندىققا، ال لەنيندى – اۋليەگە تەڭەپ جاتىر. ول ءوزى كگب-دان شىققان. اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايدى. رەسەيدە سوڭعى جىلدارى ءستاليندى، بەريانى اقتايتىنداي تىرلىكتەر جاسالىپ جاتىر. ال ءدال سول تۇستاردا «الاشوردا» ۇكىمەتى «ۇلتشىلدىق» دەپ سانالىپ، قۋدالاۋعا ۇشىراعان بولاتىن. ال ءبىزدىڭ بيلىك ءارتۇرلى – وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى كرەملدىڭ يدەولوگيالىق ىقپالىنان شىعا الماي وتىر. وسى تاۋەلدىلىك «الاش» يدەياسىنا دا ءوز سالقىنىن تيگىزىپ وتىر!
سوسىن، رەسەيدە ءبىزدىڭ 600 مىڭنان استام قانداسىمىز تۇرىپ جاتىر. وسى تۇرعىدان ەكىجاقتىق قارىم-قاتىناس پرينتسيپتەرىن انىقتاعاندا ءبىز مەيلىنشە رەاليست ءارى اباي بولۋىمىز كەرەك. ەرتەڭ شەت ەلدە دياسپورا بوپ جۇرگەن قانداستارىمىزعا قازاقستاندا، ءوز ەلىندە الشاڭ باسىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ سالقىنىمىز ءتيىپ كەتپەۋ ءۇشىن. سوسىن بىزدە ورىس فاكتورى بار. سوندىقتان دا بىزگە رەسەيدىڭ، كرەملمەن وركەنيەتتى تۇردە، دوس ءارى كورشى رەتىندە، تەرەزەسى تەڭ دەڭگەيدە سويلەسە الاتىن، ۇلتتىق مۇددەنى تالانتتى دا تاباندى جۇرگىزە الاتىن جاڭا بيلىك كەرەك. ول ءۇشىن بۇل فورماتسيا اۋىسۋ كەرەك. قازىرگى پرەزيدەنت اۋىسۋ كەرەك. ءسويتىپ، ونىڭ ماڭايى اۋىسۋ كەرەك. ويتكەنى بىزدە ءالى دە رەسەيشىل توپتار بار. دەگەنمەن قازىر ولار ازايىپ كەلەدى.
ونىڭ ۇستىنە ءبىز ءبىر سۇمدىق سۋبەكتيۆتى فاكتوردىڭ الدىندا تۇرمىز. ەلباسىنىڭ بولاشاق مۇراگەرىنە كەپىل كەرەك. ءبىر كەپىل – ىشكى، ياعني، ىقپالدى كلانداردىڭ كەپىلى. ياعني، ورتاق تۇلعاعا قاتىستى ءوزارا ءتىل تابىسۋى (ولار قوعامنىڭ كەپىلى سياقتى اسا ماڭىزدى نارسەنى ويلاپ تا جاتقان جوق!). ەكىنشى كەپىل – سىرتقى كەپىل. سىرتقى كەپىلدى ارينە، ءبىرىنشى ورىندا، رەسەي مەن قىتاي بەرە الادى (باتىس – الىس، ءارى ءوز پروبلەمالارىنان باس الا الماي جاتىر، بىزبەن ءتىپتى شارۋاسى دا جوق! بىراق تا كوپتەگەن دامىعان ەلدەردىڭ بىزدە ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى بار، سونى دا ەسكەرۋ كەرەك). سول كەپىلدىڭ ءبىر باستى بولىگىن كرەمل بەرە الادى. مەنىڭشە، وسى تۇرعىدان اقوردا مەن كرەمل اراسىندا بەلگىلى ءبىر كەلىسىم بار سياقتى. سوندىقتان، كرەملدىڭ قۇلاعىنا تۇرپىدەي تيەتىن «الاش» يدەياسى ءدال وسى تاڭدا مەيلىنشە كەڭ ناسيحاتتالىپ، ءبىز تالاپ ەتكەندەي، مەملەكەتتىك يدەولوگياعا اينالۋىنا وسى ۇلكەن كەدەرگى بار! سوندىقتان ءبىز ازىرشە لاتىنيتسا مەن كيريلليتسا ماسەلەسى بويىنشا، ەۋرازيالىق وداق پەن شوس ماسەلەسى بويىنشا، كەشەگى سوۆەتتىك جۇيەنىڭ قۇربانى بولعان «الاش» يدەياسى بويىنشا دا ءالى دە سونىڭ ىقپالىندا بولۋعا ءماجبۇرمىز.
ءۇشىنشى كەدەرگى وزىمىزدە، قوعامدا، ءسىز بەن بىزدە جاتىر! قوعام دا ءبىر ءدۇر سىلكىنىپ، ءوزى «الاشتانباسا» ەشنارسە وزگەرمەيدى!
– وتكەن جىلى ەلباسى وكىلەتتىلىگىنىڭ ءبىر بولىگىن پارلامەنتكە، ۇكىمەتكە ءبولىپ بەرەم دەدى. ءبىرازىن ءبولىپ بەرگەندە بولۋ كەرەك. ءماجبۇرلى تۇردە. الداپ كەتكەن جوق پا؟
– بۇل يدەيا كۇنى كەشە پايدا بولعان جوق، بۇرىننان ايتىلىپ كەلە جاتىر. كەزىندە قازاقستاندا مىقتى وپپوزيتسيا بولدى. بيلىك بىزدەن يمەندى، بىزبەن ساناسۋعا ءماجبۇر بولدى! ويتكەنى ءبىز بىرگە بولدىق!
ءبىزدىڭ ءبىر ساياسي تالابىمىز دا وسى بولدى، ياعني سۋپەرپرەزيدەنتتىك بيلىكتەن باس تارتىپ، بيلىكتىڭ ءۇش تارماعىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن جاساۋ. ءبىر قىزىعى وسى كوزقاراستى پرەزيدەنت تە وسىدان ەرتەرەك قولداپ، رەسمي مالىمدەگەن. بىراق ءبارى ءسوز جۇزىندە قالىپ كەلدى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن پرەزيدەنت مۇنى قايتادان ايتتى. شىنىمدى ايتسام، بۇل جەردە مەن سول كەزدە پرەزيدەنتكە كەڭەسشى بولعان توني بلەردىڭ ىقپالىن كورىپ وتىرمىن. ول ەلباسىنا: «ەۋروپالىق وركەنيەت بولعان سوڭ قالاي بولعاندا دا مىنا اۆتوريتارلىق جۇيەدەن باسقا جۇيەگە كوشۋ كەرەك. ەۋروپالىق وداققا جاقىنداۋ ءۇشىن بەتىڭىز اشىق بولۋ كەرەك» دەگەن بولسا كەرەك، ايتەۋىر ءبىر ىلگەرىلەۋشىلىك بولعان سياقتى. قوعام ول باستامانى قولدادى دا. «ايتىلعان ءسوز اتىلعان وقپەن تەڭ» دەگەندەي قالاي بولعاندا دا مۇنى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك بولدى.
ونىڭ ۇستىنە بارلىق بيلىكتى ءبىر قولىنا شوعىرلاندىرىپ، سۋپەروكىلەتتى «ەكىنشى نازارباەۆتى» ءبىزدىڭ ساياسي جۇيە كوتەرە المايدى. سوندىقتان دا رەفورما كەرەك.
پرەزيدەنتتىڭ ءوزى قازىرگىدەن وزگەشە جاعدايدا بيلىككە كەلدى. ول كەزدە ىقپالدى جوعارعى كەڭەس بولدى. پرەزيدەنت ءوز اياعىمەن بارىپ، دەپۋتاتتاردىڭ الدىندا ەسەپ بەرىپ ءجۇردى. قازىرگىدەي كلاندىق جۇيە بولمادى. دەموكراتيانىڭ بىرقاتار نىشاندارى بار ەدى.
ال قازىر، ياعني، بيلىكتى ترانزيت كەزەڭى الدىندا جاعداي مۇلدەم باسقاشا. «ەكىنشى نازارباەۆ» مۇلدەم باسقا ساياسي احۋال تۇسىندا بيلىككە كەلەيىن دەپ وتىر. قىسقاشا ايتساق، دياگنوز مىناداي: بيلىك پەن ەكونوميكانى كلاندار ءبولىپ العان، ەلدە بيلىكتى بۇگىن الۋعا دايىن 4-5 كلان بار، رەسمي وپپوزيتسيا جوقتىڭ قاسى. وسىنداي جاعدايدا ءبىر كلان باس بيلىككە قول جەتكىزسە، ارتى سوعىسقا ۇلاسىپ كەتۋى مۇمكىن. ويتكەنى، ءبىر-بىرىمەن تەرەزەسى تەڭ ولار ەرتەڭ ءبىر-ءبىرىن قۋدالاي باستايدى. ونىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايدى!
بولاشاق پرەزيدەنتتىڭ قاسىندا «سەن تۇر مەن اتايىن» دەگەن باسەكەلەستەرى تۇرادى. قارجى جاعىنان دا، جاس جاعىنان دا، بەدەل جاعىنان دا، قازاقشىلدىعى، رەسەيشىلدىگى، باتىسشىلدىعى جاعىنان دا ولاردىڭ ساياسي سالماعى بىردەي.
مەنىڭشە، ەلباسى ءوزىنىڭ ماڭايىندا شارتتى تۇردە ءتورت كلان بولسا، تورتەۋىن شاقىرىپ الىپ، بيلىك تارماقتارىن ءوزارا ۇلەستىرىپ بەرەتىن سياقتى. ياعني، ەشكىم دە رەنجىمەيتىندەي بولۋى ءتيىس. پرەزيدەنتتىك، پارلامەنتتىك، ۇكىمەتتىك، سوت جۇيەسى سياقتى تارماقتار، ءسويتىپ، ءار كلاننىڭ قولىنا كوشەدى.
بايقاپ وتىرساق، وسى جوبا جۇزەگە اسۋ ءۇشىن، ەلباسى وسى كونستيتۋتسيالىق رەفورمانى جاساعىسى كەلگەندەي.
بىراق، مەنىڭ پايىمداۋىمشا، جەمە-جەمگە كەلگەندە، «وسىنىڭ ءبارىن قايتەسىز، ەلدەگى بيلىكتى ءويتىپ بولشەكتەۋگە بولمايدى، ءبىر ادامعا تاپسىرساڭىز، ءبارىمىز دە سونىڭ ايتقانىن ىستەيمىز. ونىڭ الدىندا رەسمي وپپوزيتسيانى قۇرتايىق. پرەزيدەنتتىككە ءوز-ءوزىن ۇسىنۋ قۇقىن الىپ تاستايىق، سول كەزدە ەشكىم دە بىزگە كەدەرگى جاساي المايدى، كەز كەلگەن ادامىڭىزدى ىڭ-شىڭىسىز سايلاپ الامىز. ءوزىمىزدىڭ ماڭداعى كلانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ بەدەلدىلەرىنە كومپرومات جيناپ، اۋىزدارىن جاپتىرايىق. ءسىز ساسپاڭىز، نۇرەكە» دەگەن اقىلمانداردىڭ ءسوزى وتكەندەي. ويتكەنى، كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن سوڭعى وزگەرىستەردى مەن تولىققاندى، ءتيىمدى ءارى زامان تالابىنا ساي دەپ ايتا المايمىن. بەينەلەپ ايتسام، «ءبىر قادام ىلگەرى، ەكى قادام ارتقا» بولىپ وتىر!
– جاقىندا باق بەتتەرىندە ۇلتتىق قوردىڭ 22 ملرد دوللارى اقش-تا بۇعاتتالىپ قالعاندىعى جونىندە اقپارات تارادى. قالاي ويلايسىز بۇل قارجىنى ەلگە قايتارا الامىز با؟
– ءبىرازدان بەرى ۋ-شۋ بوپ جاتقان وسى ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى ءالى دە قۇپيا بوپ جاتىر. سول مولداۆان كاسىپكەرىن ءبىزدىڭ مۇناي سالامىزعا الىپ كەلگەن، جوعارعى كابينەتتەرگە كىرگىزىپ، سول جاقتىڭ باتاسىن الۋعا كومەكتەسكەندەر كىم؟!
ەگەر دە ول كاسىپكەردىڭ قۇقىعى بۇزىلسا، وعان كىنالى كىم؟ جەكە كومپانيا ما الدە مەملەكەتتىك كومپانيا ما؟ جەكە بولسا، وندا نەگە بيۋدجەت جاۋاپ بەرۋى ءتيىس؟ ال مەملەكەتتىك كومپانيا بولسا، ناقتى قاي باسشى نە شەنەۋنىك؟ ول تالاپ ەتىپ وتىرعان 500 ميلليون دوللار قايدان پايدا بولدى؟
مىنە، وسى ساۋالدارعا اشىق تا بۇكپەسىز جاۋاپتار بەرىلۋى ءتيىس! ونسىز ءبارى دە بوس ءسوز بوپ قالادى!
مۇناي سالاسىنا كىم كورىنگەن كىرە المايدى. وسى سكاندالدىڭ ارتىندا وتە بەدەلدى تۇلعالار مەن توپتار تۇرۋى مۇمكىن! سوندىقتان دا ماسەلەىنڭ انىق-قانىعىنا جەتىپ، ەل بيۋدجەتىنە وراسان زور نۇقسان كەلتىرمەۋ ءۇشىن تاۋەلسىز، قۇرامىندا قوعام وكىلدەرى بار كوميسسيا قۇرىلۋى ءتيىس. ونىڭ جۇمىسى بارلىق باق-تا جان-جاقتى كورسەتىلۋى كەرەك.
جاقىندا ادىلەت مينيسترلىگى وسىعان بايلانىستى كوممەنتاري بەردى. سوندا مەنى تاڭ قالدىرعان ءبىر نارسە بار، ياعني، ءبىزدىڭ شەندىلەر «اسا ۇلكەن قاۋىپ جوق، 22 ميلليارد دوللار بۇعاتتالسا دا، وزىمىزدە قالادى، اسىپ كەتسە، ستاتيدىڭ تالابىنداعى قارجىنى تولەي سالارمىز» دەگەن سىڭايدا ءسوز ايتىپ وتىر! ال ول دەگەنىڭىز، اناۋ-مىناۋ ەمەس، 500 ميلليون دوللار! ولاي بولسا، سوتتا جەڭىلىپ جاتساق، سول سومانى ۇلتتىق قورعا نەمەسە قازاقستاننىڭ شەتەلدەگى باسقا دا اكتيۆتەرىنە سالماي، وسى جاعدايدىڭ پايدا بولۋىنا تىكەلەي كىنالى ادامداردان ءوندىرىپ الۋ كەرەك!
ماسەلەنىڭ تاعى ءبىر قاۋىپتى جاعى بار; ەلدەگى بيزنەس قانداي جاعدايدا ءجۇرىپ جاتقانىن ءبىرىمىز بىلەمىز – كوررۋپتسياسىز ەشنارسە جۇزەگە اسپايدى. ال ەندى ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەرگە رەنىشى، اشۋى جانە سوت تالابى بار جالعىز وسى ستاتي ما؟ قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورىپ جۇرمەيىك!
– كەشە عانا يراندا بولعان وقيعا ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. جاي عانا جۇمىرتقانىڭ ەكى ەسە قىمباتتاۋىنان باستالدى. ال بىزدە جۇمىرتقا بەس ەسە قىمباتتاپ كەتتى. قالاي ويلايسىز، سوندا ءبىزدىڭ حالىق پارسىلارعا قاراعاندا باسقاشا حالىق پا؟
– وتە قيىن سۇراق.
مەنى 20 جىل بويىنا تولعاندىرىپ كەلە جاتقان سۇراق. 20 جىل بۇرىن دا ءبىز وپپوزيتسيالىق ميتينگىلەرگە شىققانبىز. كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەرگە قارسى بولعانبىز. زامانبەك پەن التىنبەكتىڭ قازاسىنان كەيىن باس كوتەرگەنبىز، جاڭاوزەننەن كەيىن اباي ەسكەرتكىشى الدىنا شىققانبىز. سول كەزدە 1 جارىم ميلليون حالقى بار الماتىدا الاڭعا 3-4 مىڭ ادام عانا شىعاتىن. ارينە ناليسىڭ. سەبەپتەرى نە؟
مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. ءبىرىنشى سەبەپ - سالىستىرمالى تۇردە (مەن بۇل جايتتى باسا ايتقىم كەلىپ وتىر!) وسى كۇنگە دەيىن مۇنايدىڭ ارقاسىندا، گازدىڭ ارقاسىندا الەۋمەتتىك دەڭگەي وتە تومەن دەڭگەيدە بولسا دا، ءبىرشاما بولسا دا، قامتاماسىز ەتىلىپ كەلدى. بارلىعى قازاقتىڭ شۇكىرشىلدىگى مەن تاۋباشىلدىعىندا دەپ ساناۋدان اۋلاقپىن. ارينە، جالاقى، زەينەتاقى جوق دەسە، جۇرت شىعادى كوشەگە. ازىرشە – بار. ارينە، وتە از. بىراق بار. الايدا، جاعداي كۇننەن-كۇنگە ۋشىعىپ، مەملەكەت بيۋدجەت سارقىلىپ بارا جاتقانىن دا ەسكەرۋىمىز كەرەك!
ەكىنشى سەبەپ – رەسمي ۇگىت-ناسيحاتتا. كۇندەلىكتى جاعىمدى حابار كورسەتىپ، تەلەديدار ەلدىڭ ساناسىن ۋلاپ جاتىر. ابدەن زومبي ەتكىسى كەلەدى. «جاڭا زاۋىت اشىلىپ جاتىر، جاڭا جۇمىس ورىندارى پايدا بولدى» دەگەنگە ءالى دە ءبىراز ادام سەنىپ كەلە جاتىر. بىراق ونداي ناسيحاتتىڭ زامانى كەتىپ بارا جاتىر. قازىر جاڭالىقتىڭ ءبارىن مىنادان ءبىلىپ الادى (تەلەفونىن كورسەتىپ – رەد.). بۇرىن قوعام مەن اقپارات اراسىندا رەسمي باق-تىڭ ءفيلترى تۇراتىن. قازىر جۇرتشىلىق كەز كەلگەن اقپاراتقا ءوزى تىكەلەي قول جەتكىزەدى. ال ول اينادا – ينتەرنەت، الەۋمەتتىك جەلىلەر، مەسسەندجەرلەر – ءومىر ءوزىنىڭ شىنايى قالپىندا، ەشبىر بوياماسىز كورسەتىلىپ جاتىر! وسىدان بارىپ، ەلدىڭ جەمقور ءارى بىلىققا باتقان بيلىككە كوزقاراسى قانداي بولارىن ءوزىڭىز بىلە بەرىڭىز!
ءۇشىنشى سەبەپ بىزدە، وپپوزيتسيادا جاتىر دەپ ويلايمىن. ياعني، وپپوزيتسيا قازىرگى تاڭدا ۇيىمدىق تۇردە بىرلىك تانىتىپ، ەل ىشىندەگى نارازىلىق الەۋەتتى ءبىر ارناعا توعىستىرا الماي جاتىر!
قازىر ساياسي تۇردە ساياق جۇرسەم دە رنپك مەن جسدپ پارتيالارىنىڭ باسشىلىعىندا بولدىم. بۇكىل وپپوزيتسيانى بىرىكتىرگەن «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» قوزعالىسىنىڭ باس حاتشىسى بولدىم. «جسدپ ازات» پارتياسىنىڭ باس حاتشىسى بولدىم. سوندىقتان وپپوزيتسياعا ايتىلىپ جۇرگەن بار كىناعا مەنىڭ دە قاتىسىم، جەكە جاۋاپكەرشىلىگىم بار. ونى مەن مويىندايمىن. بىراق مەن ەشقاشان دا جەكە باس مۇددەمدى ورتاق مۇددەدەن جوعارى قويعان جوقپىن. و جاعىنان ارىم تازا!
بىراق وپپوزيتسياعا كەلگەن باستىقتاردىڭ ءبىر اۋرۋى بار، ونىڭ اتى – شەكسىز ءارى كوپ جاعدايدا ءتىپتى ورىنسىز، رەتسىز امبيتسيا! «مەن عانا پرەزيدەنت بولامىن، مەن عانا توراعا بولامىن، مەن عانا باسشى بولامىن، مەن تىزىمدە ءبىرىنشى تۇرامىن» - سونداي كەۋدەمسوقتىق بار. ءبىزدىڭ كەيبىر ارىپتەستەر كەزىندە ءسويتىپ، ناتيجەسىندە ءبىز جالپى وپپوزيتسيانىڭ حالىق الدىنداعى بەدەلىن ءتۇسىرىپ الدىق.
اشىنعان حالىقتى بىرىكتىرە الاتىن ساياسي كۇش بولماي تۇر. بىراق ءسىز قاراڭىز. سوڭعى اراب ەلدەرىندە بولعان، پارسى ەلىندە بولىپ جاتقان وقيعالاردىڭ ءمان جايىنا قاراساڭىز، ونىڭ ارتىندا ءۇش فاكتور تۇر. ءبىرىنشى فاكتور - ەكونوميكالىق فاكتور. ياعني ول جەردە تۇرعان بىرەۋلەر ەڭ باسىندا: «مەن اياتوللاعا، ونىڭ ساياساتىنا قارسىمىن» دەپ شىققان جوق. جۇمىرتقا باعاسىنىڭ قىمباتتاعانىنا قارسى شىقتى. ءبىزدىڭ جاڭاوزەندەگى مۇنايشىلار پرەزيدەنتكە قارسى شىققان جوق. وپپوزيتسيانى قولداپ شىققان جوق. مەن ەكى-ءۇش رەت باردىم ارىپتەستەرمەن جاڭاوزەنگە. بىزگە الاڭدا جەتى اي بويىنا تۇرعان مۇنايشىلاردىڭ ايتقانى: «ۇكىمەت بەكىتكەن كوەففيتسيەنتكە ساي لايىقتى جالاقىمىزدى بەرسىن» دەدى. ياعني ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ ناشارلاۋى ەڭ الدىمەن ءدال سول ەكونوميكالىق تالاپ قويۋعا الىپ كەلەدى. بىراق ارتى ساياسي تالاپتارعا ۇلاسىپ كەتىپ جاتقانىن سوڭعى وقيعالار اپ-ايقىن كورسەتىپ وتىر!
ەكىنشى فاكتور ساياسي سيپاتى بار. ويتكەنى شەتەلدىك باق كورسەتەن ۆيدەولاردى قاراساڭىز – ولار دا ساياسي ۇرانداردى كوتەرىپ وتىر. ياعني ولار ماسەلەنىڭ جۇمىرتقادا ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنىپ وتىر، جۇمىرتقا – ەلدەگى ساياسي احۋالدىڭ جەكەلەلەن ءبىر سالدارى عانا. ياعني قازىرگى ساياسي جۇيەدە الەۋمەتتىك ماسەلەلەر مىندەتتى تۇردە ساياسي ۇراندارعا الىپ كەلىپ وتىر.
ءۇشىنشى فاكتور - قازىرگى اقپارات ينفراقۇرىلىمىندا. دالىرەك ايتسام، بارلىق رەسمي باق تارالىمىنان الدەقاشان اسىپ كەتكەن ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە. وسى الەۋمەتتىك جەلى فۋتبولداعى فورۆارد سياقتى اقپارات الاڭىنىڭ «شابۋىلشىسى» بولىپ كەلە جاتىر. ول اقپارات تاراتىپ قانا قويماي، نارازىلىق اكتسيالارىن ۇيىمداستىرىپ، باعىتتاي الاتىن قوعامدىق-ساياسي كۇشكە اينالىپ بارا جاتىر!
يراندا بولعان تولقۋلار قازاقستاندا بولمايدى دەپ كىم كەسىپ-ءپىشىپ ايتا الادى؟! ەشكىم دە ايتا المايدى!
يراندا شەشۋشى رول اتقارعان فاكتورلاردىڭ ۇشەۋى دە قازىر قازاقستاندا جوق دەپ كىم ايتا الادى؟ قاراڭىز، جاڭا جىل باستالدى، اي سوڭىندا حالىق جاڭا كوممۋنالدىق كۆيتانتسيالاردى الادى. تاريفتەر بولسا، كۇرت ءوسىپ، ەشبىر توقتاۋسىز شارىقتاپ جاتىر! وعان قوسا دۇكەندەگى باعالار دا كوتەرىلىپ جاتىر. ايلىق پەن زەينەتاقى بولسا، سول قالپىندا.
كەشەگى ەلباسى جولداۋىن الىڭىز. جولداۋ تەحنيكالىق ەمەس، ساياسي قۇجات بولۋى كەرەك! بىراق، بۇل جولى حالىق وزىنە جانى اشيتىن، ءوزىنىڭ سويىلىن سوعاتىن پرەزيدەنتتى كورگەن جوق. حالىق ءوزىنىڭ ۇكىمەتىنە كەزەكتى ءبىر تاپسىرمالاردى بەرىپ جاتقان باسشىنى كوردى. ەگەر دە پرەزيدەنت ستولدى قويىپ قالىپ: «ەي، اينالايىن ۇكىمەت، مىناۋ نە بولىپ جاتىر ءوزى؟ حالقىمنىڭ جاعدايى تومەندەپ كەتتى عوي! سەندەر ماعان جالعان اقپارات بەرىپ جاتىر ەكەنسىڭدەر عوي! ەلىم ازىپ-توزىپ كەتىپتى! ۇكىمەت، كەت! پارلامەنتكە جاڭا، ۇكىمەتكە ءتيىمدى باقىلاۋ جاساي الاتىن پارتيالار كەلسىن!» دەپ ايتقان كەزدە پرەزيدەنتتىڭ رەيتينگى 200 پايىزعا ءوسىپ كەتەر ەدى!
وكىنىشكە وراي، پرەزيدەنت ماڭايىنداعى ات توبەلىندەي عانا توپتىڭ ايتقانىنان شىعا الماي قالدى. مۇنىڭ ءوزى ەلدەگى جاعدايعا وبەكتيۆتى باعا بەرىپ، ءتيىستى شەشىم قابىلداۋىنا ءوز كەسىرىن تيگىزىپ وتىر.
بۇل جىلدىڭ ستسەناريى قيىن بولۋى مۇمكىن. باعا ءوسىپ، جاعدايى قيىنداپ، اشىنعان جۇرت ءۇنسىز وتىرا قويماس. تىعىرىقتان شىعاتىن بيلىكتىڭ ناقتى باعدارلاماسى، جوسپارى جوق! «2030, 2050»-دە ءبارىن دە جارىلقايمىز!» دەگەن ستراتەگيالارعا ەل سەنۋدەن قالدى! بىزگە ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيادان، ماسەلەنى بۇگىن، ءدال قازىر شەشەتىن مىقتى تاكتيكا كەرەك! ايتپەسە، ءىس ناسىرعا شابۋى مۇمكىن!
بيلىك: «ەل ىشىندەگى وپپوزيتسيانى قۇرتىپ تىندىق! ءابليازوۆ شەتەلدە. ەش جاقتان قاۋىپ جوق!» دەپ ءوزىن-ءوزى الداپ وتىر. يراندا دا حالىق كوشەگە ەلدەگى رەسمي ساياسي پارتيانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن شىققان جوق! حالىق ءوزى شىقتى. ونىڭ ىشىندە، ورتالىق قالالار ەمەس، ايماقتاعى جۇرت شىقتى! جاعداي وزگەرمەسە، بيلىك ءوز حالقىمەن ساناسۋدى باستاماسا، ەشبىر رەسمي پارتيانىڭ ۇندەۋىنسىز-اق قازاقتىڭ «سپارتاگى» نە «لەنينى» شىعا كەلەدى، ونىڭ سوڭىنا ەرەتىن جۇرت تا تابىلادى! سول كەزدە بيلىك وپپوزيتسيالىق پارتيالاردى جاۋىپ تاستادى ما، تاۋەلسىز باق-تىڭ كوزىن قۇرتتى ما، بيلىك سىنشىلارىن شەتەل اسىرىپ جىبەردى مە، سوتتاپ جىبەردى مە - ونىڭ ءبارى تۇك بولماي قالادى!
بيلىك: «قارسىلىق اكتسيالارى بولسا، باسىپ، جانشىپ تاستايمىز!»، - دەيتىن بولار. مەن بيلىككە ءبىر نارسەنى ايتقىم كەلەدى: ەگەر دە الدا-جالدا سونداي نارازىلىق كەزىندە ءبىر قازاقتىڭ كوزى شىعىپ، باسى جارىلاتىن بولسا، ونىڭ ارتى جالپىحالىقتىق شەرۋ بوپ كەتۋى ىقتيمال. قازىرگى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مەن مۇمكىندىكتەر زامانىندا ونداي سوراقىلىقتى جاسىرىپ قالا المايسىڭ! حالىق قوزعالسا، حان دا قوزعالىپ كەتەدى!
بۇل – ابدەن مۇمكىن ستسەناري! سوندىقتان بيلىك وسى باستان ساياساتىن وزگەرتۋى كەرەك!
ەڭ الدىمەن، پليۋراليستىك، الۋان-ءتۇرلى پىكىر وكىلدەرى بار قوعاممەن تىكەلەي ديالوگقا كوشۋى ءتيىس! سوندا سەڭ قوزعالىپ، وزگەرىستەر باستالادى!
ويتكەنى، ەلدەگى جاعدايدى تۇزەۋدىڭ ەكى جولى بار. ءبىرى – بيلىك پەن قوعام بىرلەسىپ، ەلدە قوردالانىپ قالعان پروبلەمالاردى شەشۋدى بىرلەسە قولعا الاتىنداي مەحانيزم جاساۋدى تالاپ ەتەتىن بەيبىت، ەۆوليۋتسيالىق جول.
ەكىنشىسى – رەۆوليۋتسيالىق جول. قازىرگى بيلىك قولىنداعى بيلىكتى جايدان-جاي بەرە قويمايدى! ولىسپەي، بەرىسپەيدى! جانە دە كالانارالىق تارتىستا جەڭىلىسكە ۇشىراعان مۇددەلى توپتار ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ، وزدەرى ءارتۇرلى ارانداتۋعا بارۋى ىقتيمال. ءدىني راديكالدار دا ساياسي ارەناعا شىعۋى مۇمكىن! ول جاعىن دا ەستەن شىعارۋعا بولمايدى!
سوندىقتان ءبىزدى ءۇشىنشى، اسا قاۋىپتى ءارى قاتەرلى جول كۇتۋى مۇمكىن: ونىڭ اتى – ساراي توڭكەرىسى! بيلىكتىڭ قازىرگى جاعدايىندا ونداي ستسەناريدى دە مۇلدەم جوققا شىعارۋعا بولمايدى!
ءوز باسىم، بيلىكتى قانشا قاتتى سىناپ جۇرسەم دە، ونىڭ تەزىرەك اۋىسقانىن قالاسام دا، بەيبىت، ەۆوليۋتسيالىق جولدى قالايمىن. وعان قوعام دايىن. بىراق، بيلىك دايىن ەمەس!
ەگەر دە تارازى باسىنا ەكى نارسەنى سالسا. ءبىرى – «ەلدەگى بيلىك اۋىسادى، بىراق قان توگىلەدى» دەگەن ستسەناري، ال ەكىنشىسى – «بەيبىت جول» دەسە، ءسوز جوق، مەن ەكىنشىسىن تاڭدايمىن. قان توگىس ەشكىمگە دە كەرەك ەمەس! ونداي رەۆوليۋتسيا، قۇرباندىقتارعا جول بەرىپ قانا قويماي، ەلدىڭ قوعامدىق دامۋىن ونداعان جىلدارعا كەيىن شەگەرىپ تاستاۋى مۇمكىن!
ونىڭ ۇستىنە، الدا كەلە جاتقان ەلەكتورالدى ناۋقاندار - پرەزيدەنتتىك جانە پارلامەنتتىك سايلاۋلار وسى ءۇش تەندەنتسيانى ودان سايىن وزەكتى ەتىپ تاستايدى! ناعىز تاڭداۋدى سول كەزدە جاساۋ كەرەك بولادى!
ءسىز ايتقان بيلىك تارماقتارىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن جاساۋعا بيلىك ىشىندەگى قولىنان ءىس كەلەتىن كادرلار دا نيەتتى بولۋى ءتيىس. ويتكەنى بيلىكتىڭ تارماقتارى تەپە-تەڭ بولسا، بيلىكتىڭ ءوز ىشىندە وركەنيەتتى باسەكە پايدا بولادى. مەن بيلىكتىڭ ىشىندەگى ءبىراز ادامداردى بىلەمىن. لايىقتى، تالانتتى ازاماتتار بار، مينيستر، اكىم بولۋعا لايىقتى جىگىتتەر وسە الماي وتىر. ويتكەنى ولاردىڭ جوعارعى جاقتا كوكەلەرى جوق. تۇنىپ تۇرعان ترايباليزم، جەرشىلدىك، رۋشىلدىق، تامىر-تانىس، قۇدا-جەكجاتتىق بولىپ كەتتى. كوماندالىق پرينتسيپ دەگەن بالە بارشانى شارشاتىپ بولدى! نەمەسە پارا بەرىپ، ءوسۋ كەرەك. ونى ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر دە ءبىلىپ وتىر. سولار ءبىزدىڭ ادىلەتتىك تۋرالى ويلارىمىزدى قولدايدى دەپ ويلايمىن.
– قالاي دەگەندە دە پارسى جۇرتىمەن ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك بولسىن، ساياسي بولسىن، جاي تانىمدىق بولسىن ايىرماشىلىق بار دەيسىز عوي؟
– قازاق - پارسى نە اراب ەمەس. بىراق، جالپىادامزاتتىق، وركەنيەتتىك ترەندتەر بار.
مىسالى قاراڭىز، پارسىنى ءدىني رەجيم ۇستاپ تۇر. قۇرانعا قارسى كىم شىعادى، اياتوللاعا قارسى كىم شىعادى؟ سولاي ەمەس پە؟ سوندىقتان ءبىزدىڭ بيلىك تە مەيلىنشە رەپرەسسيۆتى سيپات العان، ول: «ءبارىن قۇرتىپ تاستادىق، كۇشتەۋ ورگاندارى «قيت ەتسە» 15 تاۋلىككە جاۋىپ تاستايدى» دەپ وتىر. قانداي ايىرماشىلىعى بار؟ ەشقانداي.
ەكىنشى الەۋمەتتىك سالا. پارسى مەملەكەتىنىڭ ءبىر كەمشىلىگى – ولار گەوساياسي جوبالارعا كوپ كۇش، كوپ قارجى سالىپ كەتتى. ياعني «سول ايماقتىڭ ليدەرى بولامىز، مۇسىلمان الەمىنىڭ ليدەرى بولامىز، اقش-پەن تايتالاسامىز» دەپ. بىزدىكى دە سولاي. ەكسپو، سامميتتەر، تۇككە تۇرمايتىن داڭعازا جوبالار. سول ەكسپو اقشاسىنا استاناعا باياعىدا-اق، گاز تارتىپ تاستاۋعا بولار ەدى. قازىر سوعان اقشا تابا الماي وتىر.
ەكونوميكالىق ساياساتتا دا قاراپ وتىرساڭىز – ءبىر ۇقساستىق، ياعني جاپپاي قىمباتتاۋ. جاستاردىڭ سانى ءوسىپ بارا جاتىر. جۇمىسسىزدىق ءورشىپ بارا جاتىر. بىزدە دە سولاي بولىپ كەلە جاتىر. سوندىقتان دا ەكى ەلدەگى احۋال تۋراسىندا ايتساق، مەن بۇل جەردە وزگەشەلىكتەن گورى ۇقساستىقتاردى كوپ كورىپ وتىرمىن.
– يراندا بولعان دۇنيە بىزدە دە بولۋى مۇمكىن دەيسىز عوي؟
– ارينە مۇمكىن. ەرتەڭ-اق بولىپ كەتۋى مۇمكىن.
– سوڭعى سۇراق. دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا انە-مىنە كىرىپ قالدىق دەپ ەدىك 58 ورىننان شىقتىق. وسى 58 ورىننىڭ ءوزى شىن با؟
– ستاتتيستيكانىڭ ەكى ءتۇرى بولادى. بىرەۋى - مەملەكەتتىك ستاتيستيكا، ەكىنشىسى - راس ستاتيستيكا. مەن ءوزىم مەملەكەتتىك ستاتيستيكاعا سەنبەيمىن.
مىسالى، وسى جىلعى بيۋدجەتتىڭ تاپشىلىعىنا بايلانىستى ۇكىمەتتىڭ ءسوزى بولەك تە، حالىقارالىق قارجى قورىنىڭ، تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ ءسوزى بولەك. دەۆالۆاتسيا تۋرالى دا دا، ىشكى جالپى ءونىمنىڭ ءوسۋى تۋرالى دا پىكىر ءارتۇرلى.
ارينە، ءاربىر ەل ءوز الدىنا امبيتسيالىق ماقساتتار قويادى. بىراق ول ماقساتتار ەلدەگى جاعدايدى ەسكەرەتىندەي، رەاليستىك تۇرعىدا بولۋى شارت! ايتپەسە، قۇر بوس قيالعا ۇقساپ كەتەدى دە، ەل اراسىندا انەكدوتقا اينالىپ كەتەدى!
سوسىن «ءبىز 30-دىققا نە باسقا ءبىر «وندىققا» كىرەمىز!» دەپ ۇرانداتا بەرۋدىڭ كەرەگى جوق! ويتكەنى بىزدىكى سەكىلدى جالعان اقپاراتقا نەگىزدەلگەن جۇيەدە كوزبوياۋشىلىق ورىن الۋى مۇمكىن. ەلباسىنىڭ قاھارىنا ۇشىراپ قالامىز دەپ مينيسترلەر ستاتيستيكانى قولدان جاساپ جىبەرىپ جاتادى.
نەگىزى باستى ۇران بىلاي بولۋ كەرەك: «ءاربىر قازاق قويناۋى باي ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن سەزىنۋ كەرەك!».
بىزدەگى جاعدايدى بيلىك كوبىنەسە قىرعىزستان، تاجىكستان سەكىلدى مۇناي مەن گازى جوق ەلدەرمەن سالىستىرادى. ول مەتودولوگيالىق جاعىنان مۇلدەم دۇرىس ەمەس. ءبىزدى مۇنايلى ەلدەرمەن سالىستىرۋ كەرەك!
كەزىندە حرۋششەۆ ايتتى عوي: «20 جىلدان كەيىن بۇكىل سوۆەت حالقى كوممۋنيزمدە ءومىر سۇرەدى» دەپ. برەجنەۆ: «91 جىلعا دەيىن ءاربىر سوۆەت وتباسى باسپانالى بولادى» دەدى. سونىڭ ءبارى جۇزەگە استى ما؟
سوندىقتان، مەنىڭشە، يدەولوگيالىق الدامشى ۇرانداردان باس تارتىپ، جوسپارلاردى ناقتىلاۋ قاجەت. ماسەلەن، پارلامەنتتىك سايلاۋعا پارتيا ءوزىنىڭ بەس جىلدىق باعدارلاماسىمەن شىعۋ كەرەك، جەڭسە، ۇكىمەتتى قۇراپ، سول ۋادەلەرىن ورىنداۋى كەرەك. ورىنداي الماسا، كەلەسى سايلاۋدا حالىقتىڭ ءوزى ول پارتياعا داۋىس بەرمەيدى. مىنە، سوندا عانا ۋادەلەر مەن جوسپارلار ءبىر رەتكە كەلەدى. ايتپەسە، «نە پاتشا ولەدى، نە ەسەك ولەدى» دەگەنمەن جۇرە بەرەمىز!
– ال وسى نەگە كەرەك؟
– قايتالاپ ايتايىن، ۇزاق مەرزىمگە جوسپار قۇرۋدىڭ ەش ابەستىگى جوق. بىراق، ول جوسپارلار بۇگىنگى كۇنمەن بايلانىستى بولۋى ءتيىس. ادامدار وزگەرىستەردى ءدال قازىر، بۇگىن كورگىسى كەلەدى. ال تىم الىستاعىنى بولجاپ، ەرتەڭگى «كىم بار، كىم جوق» زامانعا تەلىپ تاستاۋ، ەڭ الدىمەن، بۇگىنگى جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشۋ، سوسىن ەلدى الداۋ دەپ بىلەمىن! الىسقا بارماي-اق قويالىق، كەشەگى ەلباسىنىڭ جولداۋىن الايىقشى. وتكەن جىلى جاريالاعان جولداۋدىڭ تاعدىرى نە بولدى؟ ول تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز جوق! ەسەپ پەن جاۋاپكەرشىلىك جوق جەردە ناتيجە دە بولمايدى!
مىسالى، مەن پرەزيدەنت بولسام بىلاي ىستەر ەدىم. جولداۋ جاسايمىن، ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرەمىن. كەلەسى جىلى ءوزىم جولداۋ جاساردىڭ الدىندا ءبىر كۇن بۇرىن ۇكىمەتتى، پارلامەنتتى جيناپ الىپ ەسەپ سۇرار ەدىم: «دەپۋتاتتار، قانشا زاڭ وزگەرتتىڭدەر، ول زاڭداردان ەلدە نە وزگەردى؟ قانداي جاقسىلىق اكەلدى؟ پرەمەر-مينيستر، سەن مەنىڭ ايتقانىمدى ىستەدىڭ بە؟». ىستەمەسە، «داۆاي، دو سۆيدانيا»، كەت!»، - دەپ ايتار ەدىم. ىستەدى مە، ورنىندا قالادى. سونداي جۇمىس بولۋ كەرەك قوي.
ال قازىر جولداۋدىڭ باعاسى باسقاشا بولىپ وتىر. ويتكەنى جۇرت بىلەدى، وسى جولداۋدىڭ ەسەبىن پرەزيدەنت سۇرامايتىنىن. ءسوز جوق، جولداۋدىڭ ىشىندە ءبىراز وڭ دا ورىندى نارسە بار، ونى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ادەمى زاتتار بار ىشىندە. بىراق ونىڭ ەرتەڭ ەسەبى بولمايدى. سوندىقتان مەنىڭشە، باياعى حرۋششەۆ پەن برەجنەۆ ستيلىندەگى 20-30 جىلعا دەيىنگى جوسپارلاردان باس تارتۋ كەرەك. بولدى. حالىقتى الداۋدىڭ كەرەگى جوق.
– سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
سۇحباتتاسقان: قويشىبەك مۇباراك
«پسەۆدو-بايقاۋشى» الدە كاسىبي باقىلاۋشى: رەفەرەندۋمدى كىم باقىلايدى؟
#قاڭتار2022: الماتىدا "اۋەجاي ءىسى" بويىنشا سوت ۇكىمى شىقتى – جۋرناليست، مۇعالىم، جۇرگىزۋشى...
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جاسارال قۋانىشالين ومىردەن وزدى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
ەرمۇرات باپي: مەملەكەتتەن جاناشىرلىق كورمەگەن حالىق بيلىككە تاسبۇيرەك بولادى