الەمنىڭ 1500-دەن اسا عالىمى ادامزاتقا ەكىنشى رەت ەسكەرتۋ بەردى

الەمنىڭ 1500-دەن استام عالىمى بىردەي ەسكەرتۋ جاساپ، ادامدارعا جەر پلانەتاسىنىڭ داعدارىسىنان ساقتانۋعا شاقىردى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا حالىق سانىنىڭ تەز وسۋىنە بايلانىستى، شەكتەۋلى رەسۋرستاردى ارتىق تۇتىنۋ عالامدىق كۇن كورىستىڭ قيىندىعىنا الىپ كەلەدى. ەگەر الەم ەلدەرى جەدەل شارا قولدانباسا، بيولوگيالىق كوپتۇرلىلىك زيانعا ۇشىراپ، ادامزات قاسىرەتكە تاپ بولادى. بۇل تۋرالى «People» باسىلىمى حابارلادى.

شىندىعىندا بۇل عالىمداردىڭ ەكىنشى مارتە كۇللى ادامزاتقا جاساعان ەسكەرتۋى. وسىدان بۇرىن 1992 جىلى دا الەمنىڭ 1500-دەن استام عالىمدارى «ادامزاتتىق ەسكەرتۋ» جاساعان ەدى. الايدا، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، 25 جىل بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا، قازىرگى جاعداي 1992 جىلداعى كورسەتكىشتەن اسىپ تۇسكەن. سول كەزدە عالىمداردىڭ ەسكەرتكەن ماسەلەلەرى قازىر ءتىپتى اۋىرلاپ كەتتى.

عالىمدار توبىنىڭ كەزەكتى «ادامزاتقا ەسكەرتۋىن» ورەگون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمى ۋيلليام ريپپلەنىڭ باستاماشىلىعىمەن ورتاعا سالىنۋدا. ول وتكەن جىلدىڭ اقپان ايىندا، 1992 جىلى عالىمداردىڭ ەسكەرتۋىن قايتالاي قاراپ شىعىپ، ماگيسترانتتارمەن بىرگە 25 جىلداعى (بيىل اتالعان «ادامزاتتىق ەسكەرتۋدىڭ» 25 جىلدىعى) وزگەرىستەرگە زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى قولعا العان. ناتيجەسىندە ريپپلە 1992 جىلدان بەرى كوپتەگەن كورسەتكىشتەردىڭ ناشارلاپ كەتكەنىن انىقتاعان:

بۇكىل الەمدە جان باسىنا شاققانداعى تۇششى سۋدىڭ مولشەرى 26% -عا ازايعان; تەڭىز ونىمدەرىن تۇراقتى پايدالانۋ قيىنداي تۇسكەن; لاستانۋدان جانە وتتەگىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سالدارىنان ءتىرى ورگانيزمدەر ءومىر سۇرە المايتىن مۇحيتتارداعى «ءولى ايماق» 75% -عا ارتقان; ورماندى اۋماقتار شامامەن 300 ملن اكر-عا قىسقارعان، بۇلاردىڭ باسىم بولەگى اۋىل شارۋاشىلىعى مەن جولعا بەرىلگەن; عالامدىق كومىرتەگى شىعارىندىلارى ايتارلىقتاي وسۋىنە بايلانىستى ورتاشا تەمپەراتۋرا كورنەكتى جوعارىلاعان; جەر بەتىندە حالىق سانى 35% ارتتى; بيولوگيالىق ارتۇرلىلىك سۇتقورەكتىلەردە، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلار، امفيبيالار، بالىقتار مەن قۇستار جالپى 29% ازايعان. مىنە وسىلاردىڭ قاتارىندا ءبىر عانا قۋانارلىق كورسەتكىش بار، ول بولسا – وزون قاباتى جۇقارۋ قارقىنى تومەندەگەن.

الەمدە ورماندى اۋماقتار 300 ملن اكرعا قىسقاردى. فوتو: linkedin.com.

عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل كورسەتكىشتەر ادامزاتقا قىراعىلىقتى ەسكەرتىپ تۇر ەكەن. ەگەر دەر كەزىندە شارا قولدانار بولساق، وزون قاباتىنىڭ تەسىلۋىن تومەندەتۋگە بولعانى سەكىلدى، ادامزاتقا يگىلىكتى وزگەرىس جاساۋعا بولادى. بۇل رەت 1500-دەن اسا تانىمال عالىمدار قول قويعان «ادامزاتتىق ەسكەرتۋدىڭ» ماقساتى – ادامداردى ءوزىمىزدى قورشاعان ورتانىڭ نازىكتىگىنە نازار اۋدارۋعا شاقىرۋ.  عالىمداردى جەر شارى مەن وندا جاساپ وتىرعان ادام بالاسىنىڭ بولاشاق تاعدىرى الاڭداتىپ وتىر، سوندىقتان بۇل ۇردىسكە قارسى كۇرەسۋ ءاربىر ەستى ادامدى، ءسىزدى دە، ءبىزدى دە قامتيدى.

“The Qazaq Times”