فوتو: Kapital.kz

سوڭعى كەزدە قازاقستاندا دا، باسقا دامىعان ەلدەردە دە كريپتوۆاليۋتا، بيتكوين، بلوكچەين تەحنولوگياسى دەگەن سوزدەر كوبەيىپ كەتتى. ءتىپتى قازاقستان پرەزيدەنتى  نۇرسۇلتان نازارباەۆ ماۋسىم ايىندا استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا تەك  قازاقستاندىقتار عانا ەمەس، شەتەلدىكتەر دە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرعان كريپتوۆاليۋتا تاقىرىبىن قوزعادى. ول بۇل جولى الەمدىك ۆاليۋتا قۇرۋ ماسەلەسىنە توقتالىپ، ءتىپتى ارىدەن باستادى. "الەمدىك قارجى قۇرىلىمىن وزگەرتەتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى. حالىقارالىق تولەم بىرلىگىن ەنگىزۋ ۋاقىتى كەلدى. بۇل الەمدىق ۆاليۋتالار "سوعىسىنان", سپەكۋلياتسيادان جانە ساۋدا قاتىناستارىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتەردەن قورعايدى. ۆاليۋتا ءوزىنىڭ تۇتىنۋشىلارىنا ءتان ەميسسيانىڭ قاراپايىم مەحانيزمىنەن قۇرىلۋ كەرەك. تسيفرلاندىرۋ جانە تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىن ەسەپكە الساق الەمدىك ۆاليۋتا كريپتوۆاليۋتا تۇرىندە جاسالۋ قاجەت", - دەگەن ەدى. ال پرەزيدەنت ايتقان كريپتوۆاليۋتا دەگەن نە؟ ونى ەنگىزۋدىڭ پايداسى قانداي؟ بۇل تەرمين قايدان شىقتى؟ قارجىگەرلەر مەن ەكونوميستەر بۇل جۇيەنى قالاي باعالايدى؟ مىنە، ءبىز وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا توقتالىپ كورەيىك. 

كريپتوۆاليۋتا ۇكىمەتكە نەمەسە ۇلتتىق بانككە تاۋەلدى ەمەس

كريپتوۆاليۋتا ءسوزىن نەگىزىنەن كوپتەن بەرى قارجى، اقپاراتتىق تەحنولوگيا سالاسىنداعى ساراپشىلار ءجيى ايتىپ ءجۇر. بۇنى قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرسەك، "اقشا" سياقتى جالپىلاما اتاۋعا يە، ياعني اقشانىڭ ەلەكتروندى ءتۇرى. تەك ايىرماشالىعى - ونى قولما-قول ەمەس، ەلەكتروندى ساندىق جۇيە رەتىندە پايدالاناسىز. مىسالى اقشا تۇرلەرى - تەڭگە، دوللار، رۋبل، ەۋرو سىندى ءتۇرلى اتاۋلارعا يە.  ال كريپتوۆاليۋتانىڭ ءتۇرى كوپ بولعانمەن، ازىرگە ەڭ تانىمالى - بيتكوين نەمەسە لايتكوين. ءبىر قىزىعى ءبىز باسقا ەلگە بارساق سول جەردىڭ ۆاليۋتاسىن قولدانۋعا ءماجبۇرمىز، ءوز ەلىمىزدە ۆاليۋتالار كۋرسىن "اڭدىپ" جۇرەمىز. ال ينتەرنەت قولدانۋشىلارى ءۇشىن كريپتوۆاليۋتانى قاي ەلدە قالاي قولدانسا دا ەركىندىك بار. قازىرگى ۋاقىتتا بۇكىل الەم ينتەرنەتتى بەلسەندى پايدالاناتىندىقتان، كريتوۆاليۋتانى دا پايدالانۋ قيىندىق ەتپەيدى.

سونداي-اق،  كريپتوۆاليۋتانىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى -  كەز-كەلگەن ۇكىمەتتىڭ نەمەسە ۇلتتىق بانكتىڭ (كەيبىر ەلدەردە ورتالىق بانك) باقىلاۋىندا بولمايدى.

ال جالپى "كريپتوۆاليۋتا" تەرمينى 2011 جىلى Forbes جۋرنالىندا جاريالانعان  بيتكوين جۇيەسى تۋرالى «Crypto currency» (كريپتوگرافيا ۆاليۋتاسى) اتتى ماقالادان كەيىن پايدا بولدى. بۇل اتاۋ كەيىن پايدا بولعانمەن بيتكوين كريپتوۆاليۋتاسىنىڭ ءوزى 2009 جىلى شىققان. ونىڭ نەگىزگى اۆتورى نەمەسە اۆتورلارى ساتوستي ناكاموتو دەگەن لاقاپ اتپەن تانىلعان.  بيتكوين تەرمينى مەن ونىڭ ەرەكشەلىگىن (بيتكوين الگوريتمىن) ەنگىزگەن دە وسى ادام نەمەسە باعدارلاماشىلار. بىراق ولاردىڭ كىم ەكەنى، قايدان ەكەنى بەلگىسىز. بيتكوين (BTC)  بلوكچەين تەحنولوگياسى نەگىزىندە شىعارىلاتىن كريپتوۆاليۋتا.

جالپى قازىرگى كەزدە كريپتوۆاليۋتا تۇرلەرى كوبەيگەن. مىسالى coincap.io بيرجاسىندا ولاردىڭ 584 ءتۇرى كورسەتىلگەن. ال ونىڭ ىشىندە ءبىرىنشى تۇرعانى بيتكوين جانە ونىڭ اقش ۆاليۋتاسىنا شاققانداعى قۇنى 5673,70 دوللاردى قۇراپ وتىر (2017 جىلدىڭ 13 قازانىنداعى كورسەتكىش).

2012 جىلدان بەرگى بيتكوينعا قاتىستى دوللار كۋرسىنىڭ وزگەرۋ كورسەتكىشى، coincap.io سايتىنان سكرينشوت.

blockchain.info سايتىنداعى بيتكوين كۋرسى. مۇندا 12 قازان كۇنى بيتكوين 5325 دوللار بولعان.

ءبىر قىزىعى كريپتوۆاليۋتاعا قىزىعۋشىلىق ارتسا ول قىمباتتايدى. ال قىزىعۋشىلىق تومەن بولسا تيىسىنشە ارزانداپ كەتەدى.

قازاقستاندا بۇل جۇيەگە كوزقاراس قانداي؟

قازاقستاندا كريپتوۆاليۋتا بيىل وتە كوپ ايتىلا باستادى. سەبەبى جوعارىدا ايتقانىمىزداي پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى وسى جۇيەنى ەنگىزۋدى قۇپ كورەدى. ءتىپتى جاڭادان قۇرىلعان "استانا" حالىقارىلق قارجى ورتالىعى (احقو) مەن "دەلويت", Waves, Juscutum جانە "كەسارەۆ كونسالتينگ" سىندى ۇيىمدار قازاقستاندا كريپتوۆاليۋتا ترانزاكتسيالارىن رەتتەيتىن زاڭ جوباسىن ازىرلەپ جاتقانى بەلگىلى بولدى.

دەگەنمەن، قارجىگەر راسۋل رىسمامبەتوۆ كريپتوۆاليۋتانى قولدانۋشى انونيم بولاتىنىن، ال "استانا" حالىقارالىق قارجى ورتالىعى يەسى انونيم تۇلعا بولاتىن ۆاليۋتانى جۇزەگە اسىرعىسى كەلمەۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.

"بۇل مەملەكەتتىڭ قارجى اينالىمىن باقىلاپ وتىرۋ ارەكەتىنە قارسى كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە قازىر كريپتوۆاليۋتا ماسەلەسى وزەكتى. وسىعان بايلانىستى "بۇل جوبا قانشالىقتى شىندىققا جاناسادى جانە احقو تاراپى كريپتوۆاليۋتادان بولەك قانداي جوبالاردى ۇسىنادى؟" دەگەن سۇراق تۋىندايدى. سەبەبى بىزدە قاراپايىم قور نارىعىنىڭ ءوزى "قورشاۋدا" قالعان", - دەيدى ول.

ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ سوزىنشە، كريپتۆاليۋتانى قازىر قازاقستاندىق قارجىگەرلەردىڭ ءوزى اسا ءتۇسىنىپ وتىرعان جوق. مۇنى ەكونوميست نەمەسە قارجىگەردەن گورى IT ماماندارى جاقسى تۇسىنەدى ەكەن.

بۇدان بولەك ول قازىرگى كەزدە وسى جۇيەنى كولەڭكەلى تابىسقا اينالدىرعاندار بار ەكەنىن ايتادى.

"وسى جۇيەنىڭ شىعۋىن قارجى پيراميداسىنا اينالدىرعاندار دا بار. ولار حالىقتى الداپ وتىر. مىسالى "سەن كريپتوۆاليۋتاعا كەل، اقشا سال. دەپوزيت سياقتى اشىلادى. كەيىن مولشەرىن 70-تەن 100 پايىزعا دەيىن كوبەيتىپ الاسىڭ" دەپ ايتاتىندار كوبەيگەن. سوندىقتان وسى بويىنشا تەزىرەك ەسكەرتۋ جاسالۋ كەرەك", - دەيدى ماقسات حالىق.

ال مۇنداي قارجى الاياقتارىنا الدانىپ قالماس ءۇشىن ەكونوميست ولارعا "سىزدە   كريپتوۆاليۋتانى تاۋىپ بەرەتىن ماينينگ فەرما بار ما؟" دەپ سۇراۋ كەرەك دەيدى. مۇنداي سۇراققا الداپ جۇرگەندەر جاۋاپ بەرۋگە قينالادى ەكەن.

سونداي-اق، ەكونوميستىڭ سوزىنشە، اتالعان جۇيەگە بانكتەر قارسى شىعۋى مۇمكىن.

"مىسالى ءبىز ءبىر جەردەن ەكىنشى ءبىر جەرگە اقشا اۋداراتىن بولساق بانكتەردىڭ كومەگىنە جۇگىنەمىز. ال بيتكويندا بلوكچەين تەحنولوگياسى پايدالانىلادى. ياعني ءسىزدىڭ ۇيالى تەلەفونىڭىزدا ەلەكتروندى ءاميانىڭىز بولادى. سولا ارقىلى كەز كەلگەن جەرگە ۆاليۋتانى اۋدارا بەرەسىز. ياعني بانكتەردىڭ كومەگىنسىز ترانزاكتسيالار جاساۋعا بولادى. ال بۇل تيىسىنشە بانكتەردىڭ تابىسىنان ايىرىلۋىنا اكەلەدى", - دەيدى ول.

قورىتا كەلگەندە، اتالعان ەلەكتروندى اقشا ءتۇرىنىڭ قازاقستان ءۇشىن پايداسى جوق ەمەس. باستىسى ماماندار ايتقانداي بۇل ۆاليۋتا ينفلياتسياعا ۇشىرامايدى. حالىقتىڭ قارجى ساۋاتتىلىعى جاقسى بولسا جۇيەنىڭ تەز قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك بار. تەك مۇنىڭ وزىنە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. الپاۋىت ەلدەردىڭ ءوزى بۇل جۇيەنى ەنگىزۋ، ەنگىزبەۋدى تالقىلاپ جاتقاندا قازاقستاننىڭ بۇعان بىردەن ءوتىپ كەتۋى ەكىتالاي...

“The Qazaq Times”