Foto: Kapital.kz

Soñğı kezde Qazaqstanda da, basqa damığan elderde de kriptovalyuta, bitkoin, blokçeyn tehnologiyası degen sözder köbeyip ketti. Tipti Qazaqstan Prezidenti  Nwrswltan Nazarbaev mausım ayında Astana ekonomikalıq forumında tek  qazaqstandıqtar ğana emes, şeteldikter de qızığuşılıq tanıtıp otırğan kriptovalyuta taqırıbın qozğadı. Ol bwl jolı älemdik valyuta qwru mäselesine toqtalıp, tipti äriden bastadı. "Älemdik qarjı qwrılımın özgertetin uaqıt jetken siyaqtı. Halıqaralıq tölem birligin engizu uaqıtı keldi. Bwl älemdiq valyutalar "soğısınan", spekulyaciyadan jäne sauda qatınastarındağı kelispeuşilikterden qorğaydı. Valyuta öziniñ twtınuşılarına tän emissiyanıñ qarapayım mehanizminen qwrılu kerek. Cifrlandıru jäne tehnologiyalardıñ damuın esepke alsaq älemdik valyuta kriptovalyuta türinde jasalu qajet", - degen edi. Al Prezident aytqan kriptovalyuta degen ne? Onı engizudiñ paydası qanday? Bwl termin qaydan şıqtı? Qarjıgerler men ekonomister bwl jüyeni qalay bağalaydı? Mine, biz osı jäne özge de swraqtarğa toqtalıp köreyik. 

Kriptovalyuta ükimetke nemese Wlttıq bankke täueldi emes

Kriptovalyuta sözin negizinen köpten beri qarjı, aqparattıq tehnologiya salasındağı sarapşılar jii aytıp jür. Bwnı qarapayım tilmen tüsindirsek, "aqşa" siyaqtı jalpılama atauğa ie, yağni aqşanıñ elektrondı türi. Tek ayırmaşalığı - onı qolma-qol emes, elektrondı sandıq jüye retinde paydalanasız. Mısalı aqşa türleri - teñge, dollar, rubl', euro sındı türli ataularğa ie.  Al kriptovalyutanıñ türi köp bolğanmen, äzirge eñ tanımalı - bitkoin nemese laytkoin. Bir qızığı biz basqa elge barsaq sol jerdiñ valyutasın qoldanuğa mäjbürmiz, öz elimizde valyutalar kursın "añdıp" jüremiz. Al internet qoldanuşıları üşin kriptovalyutanı qay elde qalay qoldansa da erkindik bar. Qazirgi uaqıtta bükil älem internetti belsendi paydalanatındıqtan, kritovalyutanı da paydalanu qiındıq etpeydi.

Sonday-aq,  kriptovalyutanıñ tağı bir erekşeligi -  kez-kelgen ükimettiñ nemese Wlttıq banktiñ (keybir elderde Ortalıq bank) baqılauında bolmaydı.

Al jalpı "kriptovalyuta" termini 2011 jılı Forbes jurnalında jariyalanğan  bitkoin jüyesi turalı «Crypto currency» (Kriptografiya valyutası) attı maqaladan keyin payda boldı. Bwl atau keyin payda bolğanmen bitkoin kriptovalyutasınıñ özi 2009 jılı şıqqan. Onıñ negizgi avtorı nemese avtorları Satosti Nakamoto degen laqap atpen tanılğan.  Bitkoin termini men onıñ erekşeligin (Bitkoin algoritmin) engizgen de osı adam nemese bağdarlamaşılar. Biraq olardıñ kim ekeni, qaydan ekeni belgisiz. Bitkoin (BTC)  blokçeyn tehnologiyası negizinde şığarılatın kriptovalyuta.

Jalpı qazirgi kezde kriptovalyuta türleri köbeygen. Mısalı coincap.io birjasında olardıñ 584 türi körsetilgen. Al onıñ işinde birinşi twrğanı bitkoin jäne onıñ AQŞ valyutasına şaqqandağı qwnı 5673,70 dollardı qwrap otır (2017 jıldıñ 13 qazanındağı körsetkiş).

2012 jıldan bergi bitkoinğa qatıstı dollar kursınıñ özgeru körsetkişi, coincap.io saytınan skrinşot.

blockchain.info saytındağı bitkoin kursı. Mwnda 12 qazan küni bitkoin 5325 dollar bolğan.

Bir qızığı kriptovalyutağa qızığuşılıq artsa ol qımbattaydı. Al qızığuşılıq tömen bolsa tiisinşe arzandap ketedi.

Qazaqstanda bwl jüyege közqaras qanday?

Qazaqstanda kriptovalyuta biıl öte köp aytıla bastadı. Sebebi joğarıda aytqanımızday Prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ özi osı jüyeni engizudi qwp köredi. Tipti jañadan qwrılğan "Astana" halıqarılq qarjı ortalığı (AHQO) men "Deloyt", Waves, Juscutum jäne "Kesarev Konsalting" sındı wyımdar Qazaqstanda kriptovalyuta tranzakciyaların retteytin zañ jobasın äzirlep jatqanı belgili boldı.

Degenmen, qarjıger Rasul Rısmambetov kriptovalyutanı qoldanuşı anonim bolatının, al "Astana" halıqaralıq qarjı ortalığı iesi anonim twlğa bolatın valyutanı jüzege asırğısı kelmeui mümkin ekenin aytadı.

"Bwl memlekettiñ qarjı aynalımın baqılap otıru äreketine qarsı keledi. Onıñ üstine qazir kriptovalyuta mäselesi özekti. Osığan baylanıstı "bwl joba qanşalıqtı şındıqqa janasadı jäne AHQO tarapı kriptovalyutadan bölek qanday jobalardı wsınadı?" degen swraq tuındaydı. Sebebi bizde qarapayım qor narığınıñ özi "qorşauda" qalğan", - deydi ol.

Ekonomist Maqsat Halıqtıñ sözinşe, kriptvalyutanı qazir qazaqstandıq qarjıgerlerdiñ özi asa tüsinip otırğan joq. Mwnı ekonomist nemese qarjıgerden göri IT mamandarı jaqsı tüsinedi eken.

Bwdan bölek ol qazirgi kezde osı jüyeni köleñkeli tabısqa aynaldırğandar bar ekenin aytadı.

"Osı jüyeniñ şığuın qarjı piramidasına aynaldırğandar da bar. Olar halıqtı aldap otır. Mısalı "sen kriptovalyutağa kel, aqşa sal. Depozit siyaqtı aşıladı. Keyin mölşerin 70-ten 100 payızğa deyin köbeytip alasıñ" dep aytatındar köbeygen. Sondıqtan osı boyınşa tezirek eskertu jasalu kerek", - deydi Maqsat Halıq.

Al mwnday qarjı alayaqtarına aldanıp qalmas üşin ekonomist olarğa "sizde   kriptovalyutanı tauıp beretin mayning ferma bar ma?" dep swrau kerek deydi. Mwnday swraqqa aldap jürgender jauap beruge qinaladı eken.

Sonday-aq, ekonomistiñ sözinşe, atalğan jüyege bankter qarsı şığuı mümkin.

"Mısalı biz bir jerden ekinşi bir jerge aqşa audaratın bolsaq bankterdiñ kömegine jüginemiz. Al bitkoinda blokçeyn tehnologiyası paydalanıladı. YAğni sizdiñ wyalı telefonıñızda elektrondı ämiyanıñız boladı. Sola arqılı kez kelgen jerge valyutanı audara beresiz. YAğni bankterdiñ kömeginsiz tranzakciyalar jasauğa boladı. Al bwl tiisinşe bankterdiñ tabısınan ayırıluına äkeledi", - deydi ol.

Qorıta kelgende, atalğan elektrondı aqşa türiniñ Qazaqstan üşin paydası joq emes. Bastısı mamandar aytqanday bwl valyuta inflyaciyağa wşıramaydı. Halıqtıñ qarjı sauattılığı jaqsı bolsa jüyeniñ tez qalıptasuına mümkindik bar. Tek mwnıñ özine biraz uaqıt kerek. Alpauıt elderdiñ özi bwl jüyeni engizu, engizbeudi talqılap jatqanda Qazaqstannıñ bwğan birden ötip ketui ekitalay...

“The Qazaq Times”