ايگىلى «تيتانيكتى» سۋعا باتىرعان ايسبەرگ ەمەس

«تيتانيك» كەمەسى تۋرالى جالپى جۇرت بىلە بەرمەسە دە، جەيمس كەمەرون رەجيسسەرلىك ەتىپ، لەوناردو ديكاپريو مەن كەيت ۋينسلەت باس رولدەردە ويناعان «تيتانيك» ءفيلمى ارقىلى، تيتانيك سىندى كەمەنىڭ اتىمەن جاقسى تانىس.  تيتانيكتىڭ سۋعا باتۋىنداعى تاريحي شىندىق تۋرالى بۇگىن The New York Times-تا وسى تۋرالى دەن بيلەفسكيدىڭ ارناۋلى ماقالاسى جاريالاندى.  

لەوناردو ديكاپريو مەن كەيت ۋينسلەت فوتو: theactionelite.com

ادال ماحاببات پەن سۇيىسپەنشىلىكتى تۋ ەتكەن بۇل كينو الەمگە كەڭ تاراپ، كارتيناداعى اسەرلى وقيعالار مەن كورىنىستەر تالاي جاننىڭ جۇرەگىن تەربەپ، كوزىنە ىستىق جاس ۇيىرگەن ەدى. وسىنداي ولمەس ونەر تۋىندىسىنا ارقاۋ بولعان «تيتانيك» كەمەسىنىڭ سۋعا باتۋى كەزىندەگى تاريحي شىندىقتى ءبىلۋ ارتىق بولماس.

بۇدان 104 جىل ىلگەرى «تيتانيك» سۋعا باتىپ، كەمەدەگى ەر، ايەل، بالالار ارالاس 1500-دەن استام ادام قازا تاپقان. سودان باستاپ، وسى وراسان ۇلكەن تراگەديا تاڭعاجايىپ تۇسكە ورانىپ، ادامزات تاريحىنداعى شەشۋى جوق جۇمباقتاردىڭ بىرنە اينالىپ قالا بەردى. تاياۋ جىلدارعا دەيىن ەشكىم دە، تيتانيك سىندى الىپ كەمەنىڭ فينليانديا تەڭىزى ماڭىندا الىپ مۇز بولىگىنە سوعىلىپ، سۋعا باتىپ كەتكەنى تۋرالى اڭگىمەگە شەك كەلتىرمەدى. الايدا، جاقىندا عانا جاسالعان ءبىر دەرەكتى فيلمدە بۇرىن ايتىلماعان تىڭ جورامال «جارق» ەتتى.  تيتانيك سول كەزدە الەمدەگى ەڭ الىپ كەمە بولىپ، «ماڭگى باتپايتىن كەمە» دەگەن اتقا يە بولدى. ونىڭ فينليانيا تەڭىز ايدىنىندا ايسبەرگكە سوعىلىپ، تەز ارادا سۋعا باتىپ كەتۋىنە كەمە ۇستىندە بولعان ءورت سەبەپشى بولۋى مۇمكىن. ال، بۇل ءورت كەمەنىڭ ۇلى بريتانيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى نورتگەمپتوننان نيۋ-يورككە قاراي ءجۇزىپ بارا جاتقان كەزدە، ياعني، ايتىلمىش تراگەديا تۋىلۋدان ءۇش اپتا بۇرىن بولعان دەگەن جورامالدى ايتادى. بۇل دەرەكتى فيلم جاقىندا ۇلى بريتانيانىڭ 4 ارناسىندا (Channel 4) تاراتىلدى.

يرلانديالىق جۋرناليست Senan Molony  وتىز جىلدان بەرى تيتانيك كەمەسىنىڭ سۋعا باتۋىنىڭ باستى سەبەبىن ىزدەگەن. ونىڭ جورامالى بويىنشا، كەمە ورتاسىندا ءۇش قاباتتى ءۇيدىڭ ۇلكەندىگىندەي كومىر قويماسىنا ءورت كەتكەن. وسىلاي كەمە  ايسبەرگكە سوعىلۋدان بۇرىن ونىڭ تاعدىرى شەشىلىپ قويعان. كەمە قىزىمەتكەرلەرىنىڭ ابايسىزدىعى، ايسبەرگ جانە باسقا دا كوپتەگەن ەرەكشە وقيعالار بىرىگىپ، وسى ۇلكەن تراگەديانى كەلتىرىپ شىعارعان دەيدى «تيتانيكتىڭ تىڭ دەرەگى» اتتى دەرەكتى فيلمىندە. Senan Molony «ادامدار وسى ءورت اپاتىنىڭ بولاتىنىن بىلە تۇرا، ونى نازاردان تىس قالدىرىپ، جولعا دايىن بولماعان الىپ كەمەنى قاتەرلى ساپارعا الىپ شىقتى» دەگەندى ايتادى.

مولوني وسى جورامالىن ەڭ اۋەلى انگليا كورولدىگىنە قاراستى  وڭتۇستىك-باتىستاعى ۋيلتشير (Wiltshire) قالاسىنداعى ءبىر ەسكى عيماراتتاعى، ءجۇز جىلدان بەرى كوزدەن تاسا جاتقان ءبىر فوتوالبومنان باستاعان. ءبىر عاسىر بويى شاڭ باسىپ جاتقان البومدا بۇدان بۇرىن ەش جەردە جاريالانباعان، تيتانيك كەمەسىنىڭ جاسالۋ بارىسى، كەمە قۇرلىسى جانە العاش ساپارعا شىققان كەزدەگى كورنىستەرى تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر ساقتالعان. بۇل قۇندى دەرەكتەردى العاش يرلانديانىڭ بەلفاست پورتىنداعى «حارلان-ۋولف» (Harlan Wolff)  كومپانياسى ديرەكتورىنىڭ ۇرپاعى تاۋىپ العان. اتالعان كومپانيا سول كەزدەگى كەمە جاسايتىن ءىرى مەكەمەنىڭ ءبىرى بولاتىن. تيتانيك كەمەسى دە وسى «حارلان-ۋولفتا» جاسالعان. كومپانيا ديرەكتورى كەمەنىڭ جاسالۋ بارىسىن جانە جاسالىپ بولعاننان كەيىنگىسىن دە ەگجەي-تەگجەيلى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العان.

سۋ استىنداعى تيتانيكتىڭ قالدىقتارى فوتو: theactionelite.com

مولونيدىڭ ايتۋىنشا، سۋرەتتى ۇقىپتىلىقپەن قاراپ تەكسەرۋ بارىسىندا كەمەنىڭ وڭ قاپتالىندا كىسى قايران قالارلىق ۇزىندىعى 30 اعىل.فۋتىنا تاياۋ (توعىز مەترگە جاقىن) ۇلكەن قارا سىزىقتى بايقاعان. بۇل قيعاش سىزىق كەمەنىڭ ايسبەرگكە سوعىلعان تۇسىنا وتە جاقىن بولعان. لوندونداعى كورولدىك جاراتىلىس عىلىمدار ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي زەرتتەۋى ناتيجەسى بويىنشا، بۇل قارا داق كەمە ىشىندەگى ءورتتىڭ اسەرىنەن پايدا بولعان. مولوني بۇل سۋرەتتەردىڭ قۇنىن كونە مىسىرداعى تۋتانحاموننىڭ قابىرىمەن بىردەي، سەبەبى بۇل 1 مىڭ 500 ادامنىڭ جانىن جالماعان كەمە اپاتىنىڭ تۇپكىلىكتى سەبەبىن ايعاقتاپ تۇر دەگەندى ايتادى. عالىمدار بۇل جورامالدىڭ يلاندىرۋ قۋاتى جوعارى ەكەنىن راستايدى. الايدا، ءورتتىڭ كەمەنىڭ سۋعا باتۋىنا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنى تۋرالى تۇرلىشە پىكىر ايتادى. سونىڭ ءبىرى ريچارد دە كەربەريح (Richard de Kerbrech). ول «تيتانيك» كەمەسىنىڭ سۋعا باتۋى تۋرالى ەكى كىتاپ جازعان. ول سۇحباتىندا: « مەنىڭ پىكىرىمشە،  كومىر قويماسىنداعى ءورت كەمەنىڭ ىشكى قابىرعالارىنا زيان كەلتىرگەن. ياعني، بولات قابىرعانى بۇلدىرگەن. سوندىقتا ايسبەرگكە سوعىلعاندا الىپ مۇز قيىرشىعى كەمەنى وپ-وڭاي تەسىپ كىرگەن» دەگەن ويىن ايتادى.

1912 جىلى ۇلى بريتانيا ۇكىمەتى بۇل ءىستى تەكسەرۋگە ارنايى نۇسقاۋ بەرگەن. بىراق، ساراپشىلاردىڭ قاراۋىنشا، سەكسەرۋ ىسىنە تورەلىك ەتكەن سۋديا بۇل فاكتىلەردى ادەيى ەسكەرۋسىز قالدىرعان دەسەدى. بۇعان سول كەزدەگى تەڭىز تاسىمالى مەن كەمە جاساۋشى ءىرى كومپانيالاردىڭ اسەرى بولدى دەگەن جورامالدار جاسايدى. ريچارد: «بۇل دەرەكتەر ءبىزدىڭ تاريحققا دەگەن تانىمىمىزدى وزگەرتەدى» دەيدى. ءورتتىڭ بولعانىن جانە كەمەگە اۋىر زيان سالعانىن كەمە كاپيتانى مەن كومپانيا قوجايىندارى انىق بىلەدى، الايدا، تيتانيك ساپارى كەشىكتىرىلسە، كومپانيا اۋىر شىعىنعا باتاتىن بولعان سوڭ، جۇرتتان ادەيى جاسىرىپ قويعان. ءتىپتى، كەمەنىڭ ورتتەن كەلىپ شىققان قارا داعىن كورسەتپەس ءۇشىن، كەمەنىڭ سول جاق قابىرعاسىن جاعالاۋعا قاراتىپ توقتاتقان.

مونولي كەمە اپاتىنا وسىنشاما ۇلكەن سوراقىلىقتىڭ سەبەپ بولعانىنا داۋسىز سەنەدى. ءارى، تەاتردا عانا بولاتىن تراگەديانىڭ شىنايى ومىردە ءجۇز بەرۋى جانە ونىڭ سەبەبىن جانسىز ايسبەرگكە جابا سالۋ ادامدار قولىمەن جاسالعان ەڭ ۇلكەن تراگەديا، سوندىقتان دا ادامدار وسى «سۋعا سالساڭ باتپايتىن، وتقا سالساڭ كۇيمەيتىن» اتى شۋلى الىپ كەمەنىڭ سۋعا باتۋ سەبەبى قىزىقتىرماي قالمايدى دەگەن ويمەن ءوز ءفيلمىن تۇيىندەيدى.

"The Qazaq Times"