Titaniktıñ suğa batuı Foto: theactionelite.com

«Titanik» kemesi turalı jalpı jwrt bile bermese de, Jeyms Kemeron rejisserlik etip, Leonardo DiKaprio men Keyt Uinslet bas rölderde oynağan «Titanik» fil'mi arqılı, Titanik sındı kemeniñ atımen jaqsı tanıs.  Titaniktıñ suğa batuındağı tarihi şındıq turalı bügin The New York Times-ta osı turalı Den Bilefskidıñ arnaulı maqalası jariyalandı.  

Leonardo DiKaprio men Keyt Uinslet Foto: theactionelite.com

Adal mahabbat pen süyispenşilikti tu etken bwl kino älemge keñ tarap, kartinadağı äserli oqiğalar men körinister talay jannıñ jüregin terbep, közine ıstıq jas üyirgen edi. Osınday ölmes öner tuındısına arqau bolğan «Titanik» kemesiniñ suğa batuı kezindegi tarihi şındıqtı bilu artıq bolmas.

Bwdan 104 jıl ilgeri «Titanik» suğa batıp, kemedegi er, äyel, balalar aralas 1500-den astam adam qaza tapqan. Sodan bastap, osı orasan ülken tragediya tañğajayıp tüske oranıp, adamzat tarihındağı şeşui joq jwmbaqtardıñ birne aynalıp qala berdi. Tayau jıldarğa deyin eşkim de, Titanik sındı alıp kemeniñ Finlyandiya teñizi mañında alıp mwz böligine soğılıp, suğa batıp ketkeni turalı äñgimege şek keltirmedi. Alayda, jaqında ğana jasalğan bir derekti fil'mde bwrın aytılmağan tıñ joramal «jarq» etti.  Titanik sol kezde älemdegi eñ alıp keme bolıp, «mäñgi batpaytın keme» degen atqa ie boldı. Onıñ Finlyaniya teñiz aydınında aysbergke soğılıp, tez arada suğa batıp ketuine keme üstinde bolğan ört sebepşi boluı mümkin. Al, bwl ört kemeniñ Wlı Britaniyanıñ oñtüstigindegi Nortgemptonnan Nyu-Iorkke qaray jüzip bara jatqan kezde, yağni, aytılmış tragediya tuıludan üş apta bwrın bolğan degen joramaldı aytadı. Bwl derekti fil'm jaqında Wlı Britaniyanıñ 4 arnasında (Channel 4) taratıldı.

Irlandiyalıq jurnalist Senan Molony  otız jıldan beri Titanik kemesiniñ suğa batuınıñ bastı sebebin izdegen. Onıñ joramalı boyınşa, keme ortasında üş qabattı üydiñ ülkendigindey kömir qoymasına ört ketken. Osılay keme  aysbergke soğıludan bwrın onıñ tağdırı şeşilip qoyğan. Keme qızımetkerleriniñ abaysızdığı, aysberg jäne basqa da köptegen erekşe oqiğalar birigip, osı ülken tragediyanı keltirip şığarğan deydi «Titaniktıñ tıñ deregi» attı derekti fil'minde. Senan Molony «adamdar osı ört apatınıñ bolatının bile twra, onı nazardan tıs qaldırıp, jolğa dayın bolmağan alıp kemeni qaterli saparğa alıp şıqtı» degendi aytadı.

Moloni osı joramalın eñ äueli Angliya korol'digine qarastı  oñtüstik-batıstağı Uiltşir (Wiltshire) qalasındağı bir eski ğimarattağı, jüz jıldan beri közden tasa jatqan bir fotoal'bomnan bastağan. Bir ğasır boyı şañ basıp jatqan al'bomda bwdan bwrın eş jerde jariyalanbağan, Titanik kemesiniñ jasalu barısı, keme qwrlısı jäne alğaş saparğa şıqqan kezdegi körnisteri tüsirilgen suretter saqtalğan. Bwl qwndı derekterdi alğaş Irlandiyanıñ Belfast portındağı «Harlan-Uol'f» (Harlan Wolff)  kompaniyası direktorınıñ wrpağı tauıp alğan. Atalğan kompaniya sol kezdegi keme jasaytın iri mekemeniñ biri bolatın. Titanik kemesi de osı «Harlan-Uol'fta» jasalğan. Kompaniya direktorı kemeniñ jasalu barısın jäne jasalıp bolğannan keyingisin de egjey-tegjeyli suretke tüsirip alğan.

Su astındağı Titaniktıñ qaldıqtarı Foto: theactionelite.com

Molonidıñ aytuınşa, suretti wqıptılıqpen qarap tekseru barısında kemeniñ oñ qaptalında kisi qayran qalarlıq wzındığı 30 ağıl.futına tayau (toğız metrge jaqın) ülken qara sızıqtı bayqağan. Bwl qiğaş sızıq kemeniñ aysbergke soğılğan twsına öte jaqın bolğan. Londondağı Korol'dik jaratılıs ğılımdar institutınıñ ğılımi zertteui nätijesi boyınşa, bwl qara daq keme işindegi örttiñ äserinen payda bolğan. Moloni bwl suretterdiñ qwnın köne Mısırdağı Tutanhamonnıñ qabırımen birdey, sebebi bwl 1 mıñ 500 adamnıñ janın jalmağan keme apatınıñ tüpkilikti sebebin ayğaqtap twr degendi aytadı. Ğalımdar bwl joramaldıñ ilandıru quatı joğarı ekenin rastaydı. Alayda, örttiñ kemeniñ suğa batuına qanşalıqtı äser etetini turalı türlişe pikir aytadı. Sonıñ biri Riçard de Kerberih (Richard de Kerbrech). Ol «Titanik» kemesiniñ suğa batuı turalı eki kitap jazğan. Ol swhbatında: « Meniñ pikirimşe,  kömir qoymasındağı ört kemeniñ işki qabırğalarına ziyan keltirgen. YAğni, bolat qabırğanı büldirgen. Sondıqta aysbergke soğılğanda alıp mwz qiırşığı kemeni op-oñay tesip kirgen» degen oyın aytadı.

1912 jılı Wlı Britaniya ükimeti bwl isti tekseruge arnayı nwsqau bergen. Biraq, sarapşılardıñ qarauınşa, sekseru isine törelik etken sudiya bwl faktilerdi ädeyi eskerusiz qaldırğan desedi. Bwğan sol kezdegi teñiz tasımalı men keme jasauşı iri kompaniyalardıñ äseri boldı degen joramaldar jasaydı. Riçard: «bwl derekter bizdiñ tarihqqa degen tanımımızdı özgertedi» deydi. Örttiñ bolğanın jäne kemege auır ziyan salğanın keme kapitanı men kompaniya qojayındarı anıq biledi, alayda, Titanik saparı keşiktirilse, kompaniya auır şığınğa batatın bolğan soñ, jwrttan ädeyi jasırıp qoyğan. Tipti, kemeniñ örtten kelip şıqqan qara dağın körsetpes üşin, kemeniñ sol jaq qabırğasın jağalauğa qaratıp toqtatqan.

Monoli keme apatına osınşama ülken soraqılıqtıñ sebep bolğanına dausız senedi. Äri, teatrda ğana bolatın tragediyanıñ şınayı ömirde jüz berui jäne onıñ sebebin jansız aysbergke jaba salu adamdar qolımen jasalğan eñ ülken tragediya, sondıqtan da adamdar osı «suğa salsañ batpaytın, otqa salsañ küymeytin» atı şulı alıp kemeniñ suğa batu sebebi qızıqtırmay qalmaydı degen oymen öz fil'min tüyindeydi.

"The Qazaq Times"