«باتىرلاردىڭ ءومىرى باتىپ بارا جاتقان كۇنمەن تەڭ». وسى ءسوزدىڭ راستىعىن دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق بولار. باتىرلار حالقىنا جاڭا كۇن، جارقىن كۇن شىعارىپ، ارايلى شۋاعىن شاشۋ ءۇشىن ومىرلەرىن تاۋەكەلگە بايلاپ، ولىمگە تىگەدى. ويتكەنى، ولار ءۇشىن ءولىم قورقىنىشتى ەمەس، جۇرتىنىڭ، بولاشاق ۇرپاعىنىڭ ءومىرى قىمبات. وسىنداي ماڭگىلىك ەرلىك مۇددەنى تۋ قىلىپ ۇستاعان ۇلى تۇلعانىڭ ءبىرى – ەرجۇرەك قاھارمان، قايتپاس باتىر وسپان ءسىلامۇلى.
باتىر وسپاننىڭ ۇلت ازاتتىعى، ۇلى مەكەن – تۋعان جەرى ءۇشىن قان كەشكەن ەرلىگى ءالى عاسىرلارعا جالعاسىپ، تاريحتىڭ تورىنەن قوبىزداي كۇڭىرەنىپ تۇرارى انىق. ازاتتىق ءۇشىن اقتىق دەمى قالعانشا ايقاسىپ، قىتايدىڭ گومينداڭىمەن دە، كوممۋنيستەرىمەن دە قىزىل قانى سارقىلعانشا قيدالاسقان قاس باتىردىڭ داڭقى ءالى اسقاقتاي تۇسەدى.
بۇگىن، 29 ءساۋىر كۇنى باتىر، قازاق حالقىنىڭ قاپىدا، ارماندا كەتكەن اسىل ۇلى وسپان ءسىلامۇلىنىڭ قىتاي كوممۋنيستەرىنىڭ قولىنان ءولىم جازاسىنا ۇكىم ەتىلىپ، اتىلعان كۇنى. اجال الدىنا ايباتىن جوعالىتپاي، ارۋاعىن اسىرىپ، اردىڭ تۋىن جىقپاي، ارتىنا ماڭگى ولمەس اڭىز-داستان قالدىرىپ كەتكتەن كۇنى. باتىردىڭ رۋحىنا باس يە تاعزىم ەتە وتىرىپ، ءباھادۇر باتىرعا بۇگىنگى شايىرلار ارناپ تۋدىرعان جىر جاۋھارلارىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
«باسى بار باتىر» اتىلدى
جاركەن بودەش
بورىدەي شۋلى اتاعى،
وسپاندى قازىر اتادى.
ايدالىپ، انە، باردى ول،
ەشكىممەن جوقتاي شاتاعى.
تۇنەرگەن تۇنەك ءتۇس-ءوڭى،
شويىنداي قارا كىسى ەدى.
قولىندا، تەمىر كوزىرى،
اياقتا، باتپان كىسەنى.
بىلاي دەدى ول، – اعايىن،
دارەتتەنىپ الايىن.
دۇعامدى وقىپ سوڭعى رەت،
قۇبىلا جاققا قارايىن.
...وق تيدى، وسپان قۇلادى،
شۋلادى ەلدىڭ قۇلاعى.
اناداي جەرگە كەتتى ۇشىپ،
التايى سەڭسەڭ تىماعى.
جولبارىس سىندى، اقىرعى،
«باسى بار باتىر» اتىلدى.
باسى جوق توبىر جالت ەتىپ،
قاراسىن قۇمعا باتىردى.
وسپاننىڭ سوڭعى پورترەتى
مۇرات شايماران
ءساۋىردىڭ ايى، جاۋلارى ماتاپ اكەلىپ،..
ولەدى ەندى،
(ولەدى دەۋىم قاتەلىك)
تالپىنار كوككە قاناتىن قاتتى سابالاپ،
قايعىسىن جەردىڭ كوتەرىپ.
جۇلىم دا، جۇلىم جەلكەنىن جىرتىپ جەل ەگەي،
قايراڭداپ قالعان ماچتاسى بيىك كەمەدەي،
تۇرادى اسقاق امانات ايتىپ اسپانعا،
توبىردى ەشبىر ەلەمەي.
جانارى سۋىق – اتىلعان كەكتىڭ جەبەسى،
كوكجيەكتىڭ اناۋ قاقىراتىپ سوگەر كوبەسىن.
جالبارۋ،
جاعۋ،
ءدىرىل جوق تۇلا بويىندا،
ويىندا – ەرتىس،
ەركىندىكتىڭ ەسكى ەلەسى…
داڭقى دا بولەك،
زارپى دا بولەك بىلايعى،
ەسىڭە سالار گرەكتەر ايتقان قۇدايدى;
پرومەتەيگە ۇقساپ كەۋدەسىن بۇركىت شوقىعان،
انتەي بولىپ توپىراقتان مەدەت سۇرايدى.
قابا ساقالى قاپ-قارا ءتۇننىڭ تۇسىندەي،
ەر وسپان سولاي قاسقايىپ تۇردى كىشىرمەي;
ءتاڭىردىڭ قولى التايدىڭ اسىل تاسىنان،
جاساعان قاشاپ مۇسىندەي.
…شاڭق ەتىپ قالار
تۇتىندەپ مىلتىق ءسۇمبىسى،
جارق ەتىپ قالار كوزىنەن ۇشىپ كۇن قۇسى.
قۇلايدى وسپان…
وق تەسكەن كەۋدە تۇسىنان
اي تۋار جاققا اتتانىپ كەتەر ءبىر كىسى.
كەلسە دە كوكتەم،
سالسا دا تالاي قىس ورنەك،
عارىشتا سوناۋ ايبىنى تاسىپ، كۇشى ورلەپ،
جۇرەدى جورتىپ اقبوز ات مىنگەن سول كىسى،
اتۋعا ونى اكەلە الماس ەشكىم كىسەندەپ…
وسپان باتىر
قوزىباي قۇرمان.
حاندىق مەرەيتويعا وراي، شىعىس تۇركىستانداعى شىڭگىلدە قازاقتار اق كيىزگە وراپ حان كوتەرگەن، قازاقتىڭ كەنەسارىدان كەيىنگى حانى وسپان باتىرعا ارنايمىن
تامىرىڭدا قان تۋلاپ باسىلا الماي،
جارق-جۇرق ويناپ كوزدە وت جاسىن اۋماي.
جاتتىڭ با، التاي، كەۋدەڭە «بۇلىك» ءتۇسىپ –
ەلدىڭ مۇڭى ەرتىس بوپ تاسىعاندا؟
شەر القىپ – قوبىز القىپ ءتىل بىتكەندەي،
ىشىنە ءبىر سۇمدىعىن قىر بۇككەندەي.
اسپانعا «بوستاندىق» دەپ ءسوز ۇمسىندى-اۋ،
ءدۇن-دۇنيە تەڭدىك اڭساپ دۇرلىككەندەي.
«ەتتى دەپ ەتەكتى كىل جانارىن كول،
اشتى دەپ الباستىلار ارانىن مول»
كەتەتىن سويلەپ-سويلەپ قارت تاريح –
سۇيكەي سالسا دومبىرا شاناعىن قول.
وتكەندى وتىراتىن بەزبەنگە ساپ،
بولعان دەيدى وسپانعا سول كەزدەن جاساق
اۋىلدا ءبىزدىڭ تۋعان ءبىر الىپ بار،
وسپاندى مۇسىندەيتىن سوزبەن قاشاپ.
«وعىلان ۇل وسپان – پاي-پاي، ءدۇر ەڭسەلى!»
دەپ تىكتەپ الاتىن دا ءبىر ەڭسەنى.
«وشىڭ دەپ ايتاتىنبىز» دەيدى تىنىپ،
(القىمىن الادى-اۋ كەپ، بىلەم شەرى).
«جالعاندا ونداي باتىر جوق دەپ ءبىلىپ،
«جىلتۋعا» جۇرتتى جانعان وت دەپ ءبىلىپ:
نوسەرلەپ قۇيعان وقتىڭ اراسىندا،
ءبىز سوندا جۇرەتىنبىز كوكتەپ كىرىپ.
تاعدىرى ومىراۋلاعان ءور تولقىن كوپ
ويان قازاق! باس كوتەر، ەر سەرپىل! دەپ...
جاۋىنا بىردە كەسىپ ايتقان وشىڭ:
«شايتانمەن دە ەل ءۇشىن كەلىسەرمىن دەپ»
«ويحوي، التاي – تۇركى تاق، كۇرەڭشەلىم،
باسىڭدى بۇلت بايلادى، بىلەم سەنىڭ»، –
دەپ وشىڭ سوندا بەتەر تۇنەرەتىن،
تۇلپارلار قان جۋعاندا تىلەرسەگىن.
ەڭىرەپ ەسىل كۇندى نەسىن ايتام؟!
عۇمىردىڭ تاڭى – ىلدي، كەشى – قايقاڭ...
شىڭگىلدە ەر وسپاندى حان كوتەردىك،
كەنەدەن كەيىنگى حان – كەسىپ ايتام!
«بورىدەي شۋلاسادى اتاعى*» ۇدەپ،
تەك «وشىڭ» دەپ اتايتىن قاتارى كوپ.
«ەر وسپان» دەپ وندا ءالى ارداقتايدى ەل،
«جاۋ» دەيتىن قىتايمەن دە شاتاعىم جوق!
دەيتىن دە بۇك تۇسەتىن وكپەلىدەي،
ءبىر مىنەز تانىتپايتىن تەككە دۇلەي؟
«اكەسىن ولتىرگەندەي وسىلاردىڭ،
وشىڭدى قاعىپ جۇرگەن شەتكە كىم، ەي؟»
وسىمەن بولاتىن ءسوز ءتامام، اقىر،
وسپان – اڭىز، وسپان – شىن دارا باتىر.
باتىسىڭ كەشە شۋلاپ جاتسا وسپان دەپ،
ءبىز دە ەرتەڭ تويلاتامىز قارا دا تۇر!
جالعاعان «ازاتتىق» دەپ حاندىق ءىزىن،
عاسىردىڭ تازارتسام دەپ قاندى ءجۇزىن.
كىم بولسىن بەلىن شەشپەي كۇرەسكەن حان،
اڭىز بوپ اسپەتتەلمەك – جالعىز ۇعىم!
* بورىدەي شۋلاپ اتاعى – جاركەن بودەش.
وسپان باتىردىڭ سوڭعى ءسوزى (وسپان باتىر وسيەتى)
عالىم قابيبەكۇلى
داريعا-اي، باستان داۋرەن ۇشقالى تۇر،
ەر وسپان قارا جەردى-اي قۇشقالى تۇر.
قايتەيىن، قىزىل ءتىلىم بايلانىپ تۇر،
الدىمدا اتا-جاۋىم دۇشپانىم تۇر.
نەسىنە سۇم اجالدان جاسقانايىن،
مەن نەگە. باسقا ۋايىم، باسقا قايعى.
تۋعان جەر قۇشاعىڭا الشى مەنى،
كيەلى توپراعىڭدى-اي جاستانايىن.
بولدى-اۋ ارمان، دۇنيە جالعان،
كيەلى توپراعىڭدى جاستانايىن.
دۇنيە-اي بىزدەن داعى قالار بولدى،
جاراتقان وسپان قۇلىن الار بولدى.
جۇرتىما جان ايقايىم جەتەر مە ەكەن،
جان العىش جاعاما قول سالار بولدى.
جالعان-اي، ارمان بولعان اق تاڭىم-اي،
كۇنىمنىڭ قاس-قاعىمدا باتقانى ما-اي.
جەرىمدى جات قولىنا بەرمە قۇداي،
ەلىمدى ەسەن-امان ساقتا قۇداي.
بولدى-اۋ ارمان، دۇنيە جالعان،
ەلىمدى ەسەن-امان ساقتا قۇداي.
ۇلىڭ قۇل، قىزىڭ كۇڭ بوپ وتپەسە ەكەن،
باسىڭنان باقىت قۇسى كەتپەسە ەكەن.
قور بولىپ تورداي توزعان سورلى قازاق،
كول قىلىپ كوزدىڭ جاسىن توكپەسە ەكەن.
تاڭىردەن بارماقتاي-اق باق سۇرادىم،
قۋ سوعىس جالماپ كەتتى-اي جاقسىلارىن.
جەرىمدى ەلىم ساعان اماناتتاپ،
ەلىمدى ەرىم ساعان تاپسىرامىن.
بولدى-اۋ ارمان، دۇنيە جالعان
ەلىمدى ەلىم ساعان تاپسىرامىن.
تاۋەلدى-اي ساۋىق قۇرىپ سايراڭداعان.
تۋىستاپ قول باستاعان قايران زامان،
كەك قالدى-اي اتا-جاۋدان الىنباعان.
قىناپتا قىلىش قالدى-اي قايرالماعان،
بابامنىڭ باقا جۇرتتا باسى قالدى.
انامنىڭ تۇلاق تولىپ جاسى قالدى،
قوش ەندى قايران ەلىم، قايران جەرىم.
وسپاننىڭ وسيەتى وسى بولدى،
بولدى-اۋ ارمان، دۇنيە جالعان
وسپاننىڭ سوڭعى دەمى-اي وسى بولدى.
"The Qazaq Times"
24 قازان – كىتاپحاناشىلار مەرەكەسى قۇتتى بولسىن!
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جاسارال قۋانىشالين ومىردەن وزدى
جازۋشىلار وداعى جاڭا توراعا سايلادى. ول «جازۋشىلار وپپوزيتسيا بولماسىن!» دەدى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
باقىتجول كاكەش. التايدا قالعان اقيىق
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
