«Bası bar batır» atıldı

 «Batırlardıñ ömiri batıp bara jatqan künmen teñ». Osı sözdiñ rastığın däleldeudiñ qajeti joq bolar. Batırlar halqına jaña kün, jarqın kün şığarıp, araylı şuağın şaşu üşin ömirlerin täuekelge baylap, ölimge tigedi. Öytkeni, olar üşin ölim qorqınıştı emes, jwrtınıñ, bolaşaq wrpağınıñ ömiri qımbat. Osınday mäñgilik erlik müddeni tu qılıp wstağan wlı twlğanıñ biri – erjürek qaharman, qaytpas batır Ospan Silämwlı.

Batır Ospannıñ wlt azattığı, wlı meken – tuğan jeri üşin qan keşken erligi äli ğasırlarğa jalğasıp, tarihtıñ törinen qobızday küñirenip twrarı anıq. Azattıq üşin aqtıq demi qalğanşa ayqasıp, qıtaydıñ gomindañımen de, kommunisterimen de qızıl qanı sarqılğanşa qidalasqan qas batırdıñ dañqı äli asqaqtay tüsedi.

Bügin, 29 säuir küni batır, qazaq halqınıñ qapıda, armanda ketken asıl wlı Ospan Silämwlınıñ qıtay kommunisteriniñ qolınan ölim jazasına ükim etilip, atılğan küni. Ajal aldına aybatın joğalıtpay, aruağın asırıp, ardıñ tuın jıqpay, artına mäñgi ölmes añız-dastan qaldırıp ketkten küni. Batırdıñ ruhına bas ie tağzım ete otırıp, bahadür batırğa bügingi şayırlar arnap tudırğan jır jauharların nazarlarıñızğa wsınıp otırmız.
«Bası bar batır» atıldı

Järken Bödeş

 

Böridey şulı atağı,

Ospandı qazir atadı.

Aydalıp, äne, bardı ol,

Eşkimmen joqtay şatağı.

 

Tünergen tünek tüs-öñi,

Şoyınday qara kisi edi.

Qolında, temir köziri,

Ayaqta, batpan kiseni.

 

Bılay dedi ol, – ağayın,

därettenip alayın.

Dwğamdı oqıp soñğı ret,

Qwbıla jaqqa qarayın.

 

...oq tidı, Ospan qwladı,

Şuladı  eldiñ qwlağı.

Anaday jerge ketti wşıp,

Altayı señseñ tımağı.

 

Jolbarıs sındı, aqırğı,

«Bası bar batır» atıldı.

Bası joq tobır jalt etip,

Qarasın qwmğa batırdı.

 

Ospannıñ soñğı portreti

Mwrat Şaymaran

 

Säuirdiñ ayı, jauları matap äkelip,..

Öledi endi,

(öledi deuim qatelik)

Talpınar kökke qanatın qattı sabalap,

Qayğısın jerdiñ köterip.

 

Jwlım da, jwlım jelkenin jırtıp jel egey,

Qayrañdap qalğan maçtası biik kemedey,

Twradı asqaq amanat aytıp aspanğa,

Tobırdı eşbir elemey.

 

Janarı suıq – atılğan kektiñ jebesi,

Kökjiektiñ anau qaqıratıp söger köbesin.

Jalbaru,

Jağu,

Diril joq twla boyında,

Oyında – Ertis,

Erkindiktiñ eski elesi…

 

Dañqı da bölek,

Zarpı da bölek bılayğı,

Esiñe salar grekter aytqan qwdaydı;

Prometeyge wqsap keudesin bürkit şoqığan,

Antey bolıp topıraqtan medet swraydı.

 

Qaba saqalı qap-qara tünniñ tüsindey,

Er Ospan solay qasqayıp twrdı kişirmey;

Täñirdiñ qolı Altaydıñ asıl tasınan,

Jasağan qaşap müsindey.

 

…Şañq etip qalar

tütindep mıltıq sümbisi,

Jarq etip qalar közinen wşıp kün qwsı.

Qwlaydı Ospan…

Oq tesken keude twsınan

Ay tuar jaqqa attanıp keter bir Kisi.

 

Kelse de köktem,

Salsa da talay qıs örnek,

Ğarışta sonau aybını tasıp, küşi örlep,

Jüredi jortıp aqboz at mingen sol Kisi,

Atuğa onı äkele almas eşkim kisendep…

 

Ospan batır

Qozıbay Qwrman.

Handıq mereytoyğa oray, Şığıs Türkistandağı Şiñgilde qazaqtar aq kiizge orap han kötergen, qazaqtıñ Kenesarıdan keyingi hanı Ospan batırğa arnaymın

 

Tamırıñda qan tulap basıla almay,

Jarq-jwrq oynap közde ot jasın aumay.

Jattıñ ba, Altay, keudeñe «bülik» tüsip –

Eldiñ mwñı Ertis bop tasığanda?

 

Şer alqıp – qobız alqıp til bitkendey,

İşine bir swmdığın qır bükkendey.

Aspanğa «bostandıq» dep söz wmsındı-au,

Dün-dünie teñdik añsap dürlikkendey.

 

«Etti dep etekti kil janarın köl,

Aştı dep albastılar aranın mol»

Ketetin söylep-söylep qart tarih –

Süykey salsa dombıra şanağın qol.

 

Ötkendi otıratın bezbenge sap,

Bolğan deydi Ospanğa sol kezden jasaq

Auılda bizdiñ tuğan bir alıp bar,

Ospandı müsindeytin sözben qaşap.

 

«Oğılan wl Ospan – pay-pay, dür eñseli!»

Dep tiktep alatın da bir eñseni.

«Oşıñ dep aytatınbız» deydi tınıp,

(Alqımın aladı-au kep, bilem şeri).

 

«Jalğanda onday batır joq dep bilip,

«Jıltuğa» jwrttı janğan ot dep bilip:

Nöserlep qwyğan oqtıñ arasında,

Biz sonda jüretinbiz köktep kirip.

 

Tağdırı omıraulağan ör tolqın köp

Oyan qazaq! Bas köter, er serpil! Dep...

Jauına birde kesip aytqan Oşıñ:

«Şaytanmen de el üşin kelisermin dep»

 

«Oyhoy, Altay – türki taq, küreñşelim,

Basıñdı bwlt bayladı, bilem seniñ», –

Dep Oşıñ sonda beter tüneretin,

Twlparlar qan juğanda tilersegin.

 

Eñirep esil kündi nesin aytam?!

Ğwmırdıñ tañı – ıldi, keşi – qayqañ...

Şiñgilde Er Ospandı han köterdik,

Keneden keyingi han – kesip aytam!

 

«Böridey şulasadı atağı*» üdep,

Tek «Oşıñ» dep ataytın qatarı köp.

«Er Ospan» dep onda äli ardaqtaydı el,

«Jau» deytin Qıtaymen de şatağım joq!

 

Deytin de bük tüsetin ökpelidey,

Bir minez tanıtpaytın tekke düley?

«Äkesin öltirgendey osılardıñ,

Oşıñdı qağıp jürgen şetke kim, ey?»

 

Osımen bolatın söz tämäm, aqır,

Ospan  – añız, Ospan – şın dara batır.

Batısıñ keşe şulap jatsa Ospan dep,

Biz de erteñ toylatamız qara da twr!

 

Jalğağan «Azattıq» dep handıq izin,

Ğasırdıñ tazartsam dep qandı jüzin.

Kim bolsın belin şeşpey küresken han,

Añız bop äspettelmek – jalğız wğım!

 

* Böridey şulap atağı – Järken Bödeş.

 

Ospan batırdıñ soñğı sözi (Ospan Batır ösieti)

Ğalım QABIBEKWLI

 

Dariğa-ay, bastan däuren wşqalı twr,

Er Ospan qara jerdi-ay qwşqalı twr.

Qayteyin, qızıl tilim baylanıp twr,

Aldımda ata-jauım dwşpanım twr.

Nesine swm ajaldan jasqanayın,

Men nege. Basqa uayım, basqa qayğı.

Tuğan jer qwşağıña alşı meni,

Kieli toprağıñdı-ay jastanayın.

 

Boldı-au arman, dünie jalğan,

Kieli toprağıñdı jastanayın.

Dünie-ay bizden dağı qalar boldı,

Jaratqan Ospan qwlın alar boldı.

Jwrtıma jan ayqayım jeter me eken,

Jan alğış jağama qol salar boldı.

Jalğan-ay, arman bolğan aq tañım-ay,

Künimniñ qas-qağımda batqanı ma-ay.

Jerimdi jat qolına berme qwday,

Elimdi esen-aman saqta qwday.

 

Boldı-au arman, dünie jalğan,

Elimdi esen-aman saqta qwday.

Wlıñ qwl, qızıñ küñ bop ötpese eken,

Basıñnan baqıt qwsı ketpese eken.

Qor bolıp torday tozğan sorlı qazaq,

Köl qılıp közdiñ jasın tökpese eken.

Täñirden barmaqtay-aq baq swradım,

Qu soğıs jalmap ketti-ay jaqsıların.

Jerimdi elim sağan amanattap,

Elimdi erim sağan tapsıramın.

 

Boldı-au arman, dünie jalğan

Elimdi elim sağan tapsıramın.

Täueldi-ay sauıq qwrıp sayrañdağan.

Tuıstap qol bastağan qayran zaman,

Kek qaldı-ay ata-jaudan alınbağan.

Qınapta qılış qaldı-ay qayralmağan,

Babamnıñ baqa jwrtta bası qaldı.

Anamnıñ twlaq tolıp jası qaldı,

Qoş endi qayran elim, qayran jerim.

Ospannıñ ösieti osı boldı,

Boldı-au arman, dünie jalğan

Ospannıñ soñğı demi-ay osı boldı.

"The Qazaq Times"