بۇگىن الاشتىڭ ارداقتىسى وسپان باتىر ءسىلامۇلىنىڭ كوممۋنيستىك قىتاي قولىنان اتىلعان كۇن. ەلىن جەرىن ازات ەتۋ ءۇشىن جاۋمەن  الىسقان باتىر جانىن بەرگەنىمەن رۋحىن بەرگەن جوق. ءار جىلى وسى  كۇنى باتىردىڭ ارۋاعىن ەسكە الۋ داستۇرگە اينالعان. وسى رەتتە جازۋشى ءجادي شاكەنۇلىنىڭ جازباسىن ۇسىنۋدى ءجون سانادىق. 

ءجادي شاكەن: بۇگىن وسپان باتىردىڭ اتىلعان كۇنى

ءبىزدىڭ تۋىپ وسكەن التاي - توڭكەرىستىڭ ءتورى بولدى. ەرتىستىڭ اساۋ تولقىنى سەكىلدى قانى دا كوپ اقتى، ەلى دە كوپ بوستى. بالا كۇنىمىزدەن قۇلاعىمىزعا سىڭگەن - گيمالاي اسقان قازاق كوشى، وسپان باتىر توڭكەرىسى. ودان قالسا اڭىز بەن اقيقات اراسىنداعى - بوكە باتىر، زۋقا باتىر، سۇلۋباي باتىر، بۇركىتباي باتىر، ت.ب. تاسىن شەرتىپ قالساڭ سىڭعىرلاپ سىر ايتاتىن، وتكەندى باياندايتىن ەجەلگى مەكەننىڭ شەجىرەسى از ەمەس. سول ەسكىلىكتى ءومىردى كوزىمەن كورگەن تالاي قارتپەن سىرلاستىم. اسقار تاتاناي، نيعىمەت مىڭجاني، عازەز اقىتۇلى سىندى عۇلامالاردى كوز كوردى، كەڭەسىن تىڭداۋ بۇيىردى. ءسويتىپ قان كەشكەن ءورالتايدىڭ قاراعايداي شالدارى تالاي تاريحتى قوپارىپ، ءبىزدى ەسكىلىكتى سۇرلەۋگە سالدى.

وسپان باتىر ءسىلامۇلى اتى زاتىنا ساي ۇلت باتىرى. ول دىنىنە، تىلىنە، جەرىنە كىم تيىسسە سونىمەن جاۋ بولدى، سوعىستى. وسپان باتىردىڭ تالاي ساربازىمەن سىرلاستىم، وتكەن تاريحقا قۇلاق ءتۇردىم. قىتايدىڭ قىزىل ۇكىمەتى جاعىنان اتىلعان وسپاندى ۇلىقتاۋعا بۇگىنگى قىتاي قوعامى تيىم سالادى. سوعان قاراماستان قاندى قىلىشتىڭ استىنداعى تالاي شالدىڭ كەڭەسىن ەستىدىم. بىردە-ءبىرى وسپانعا شاڭ جۋىتپايدى، «وشىڭ، وشىڭ» دەيدى.

بىرەۋلەردىڭ «وسپان قاراقشى ەكەن، انانى اتتىرىپتى، مىنانى اتتىرىپتى» دەگەن قىزىلداردان قالعان قاڭقۋىن ەستىپ قالامىز. جاڭاعى مەن ايتقان 90-عا كەلگەن وسپان ساربازى سونى ەستىگەندە كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەلكەسىنە ءتونىپ تۇرعان قىلىشتى ەلەڭ قۇرلى كورمەي، سەلكىلدەي قالشىلداپ: «سونى ايتقان ادامدى ماعان كورسەتشى، باسىن كەسىپ الايىن!» دەپ قاھارلانادى.

بۇل حالىق جۇرەگىندەگى وسپاننىڭ كىرسىز تۇلعاسى. جانە دە ونىمەن قىزىل قىتايدىڭ، قارا قىتايدىڭ باسشىسى ساناستى. ونىمەن ستالين، رۋزۆەلت، شەرشەل، چويبالسان ساناستى. ءسىز بەن بىزبەن قاي پاتشا ساناسقىسى كەلەدى؟ اناۋ وسپانمەن ساناسقان التى پاتشا اقىماق پا؟ وسپان اقىماق بولسا، ولار ونىمەن ساناسىپ، ەلدەۋسگە جاقىنداپ، ەلشى سالىپ، تاريح تولقىنىندا توعىسار ما ەدى!؟

دەمەك، وسپان ءىرى. ءىرىنى ءسوز قىلۋ ءۇشىن ىرىلىك كەرەك. باسقانى مۇسىلماندىق يمانىمەن باسا الاتىن تازا جۇرەك، جاۋىنا قاسقايا قارايتىن قاھارلى ايبات كەرەك. قىزىلداردىڭ سويىلىن سوعىپ، سولاردىڭ سارقىتىن ىشكەن ساندالبايلار ونىڭ قولىنا سۋ قۇيۋعا دا جاراماس ەدى. وسپان - دالا نوياندارىنىڭ سوڭعى تۇياعى. كەشەگى كەنەسارى رۋحىنىڭ ءور التايدا باس كوتەرگەن ولمەس رۋحى. اتتەڭ، ءورىسى وتقا وراندى، ارمانى كوپ بولعانىمەن دارمەنى تۇسالدى. كەۋدەسىن وققا توستى. شاھيتتىكتى تاڭدادى.

وسپان تۋرالى جازىلعان دۇنيەلەر حاقىندا ايتار بولساق، ونىڭ ناعىز اقيقاتىن باياندايتىن ەكى ارحيۆ الىگە دەيىن اقتارىلعان جوق. ءبىرى 1940 جىلدارعى وقيعالاردىڭ كۇندەلىگى سىندى كەڭەس وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءارحيۆى، ماسكەۋدە. ەكىنشىسى جاڭكايشىنىڭ تايۆانداعى ءارحيۆى. وسى ەكى جەرگە بارعان، زەرتتەگەن ەشكىم جوق. كوبىمىز ەل ىشىنەن - وت باسى، وشاق قاسىنان ۇزاي الماي ءجۇرمىز. ولاي بولسا، جازىلدى دەگەن تاريحي دەرەكتەردىڭ تاساسىندا، جازىلماعان تالاي قاتپارلى قازىنا بار.

كەشە عانا ءبىرىمىز كەڭەستىك شەكپەندى، ءبىرىمىز قىتايلىق قىزىلدىڭ تونىن جامىلىپ، زورلىقشىل ۇستەم ۇلتتاردىڭ قاباعىنا جالتاقشىل بولىپ وسسەك، ەندى، مىنە، توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان ءبىر بايراقتىڭ استىنا جينالىپ، ەگەمەن ەلدىڭ ەركەلەرى مەن سەركەلەرىنە اينالدىق. وشكەنىمىز جاندى، ولگەنىمىز ءتىرىلدى، جىرتىعىمىز جامالدى، شاڭىراعىمىز شالقىدى. بارلىعىمىز تاۋەلسىز زاماننىڭ، ەگەمەن ەلدىڭ باقىتتى قوجاسى بولدىق.

تاريحتى وتپەلى ءداۋىر جاساپ، كەيىنگىلەر ساراپتايتىن ەسكى قاعيداتقا جۇگىنسەك، ءبىز ايتا الماعاندى. جازا الماعاندى، جەتكىزە الماعاندى جاس بۋىن تەرەڭدەتەدى دەگەن سەنىمدەمىز. بىزدىكى سولارعا باعىت. باعدار، جول نۇسقاۋ: ويلى جاستى وياتاتىن دابىل قاعۋ.

وسى جاعىنان قاراعاندا، ءور التاي توڭكەرىسى - وسپان توڭكەرىسى ءالى دە زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن تاقىرىپ. ءوز باسىم وشىڭ حاقىندا بىرنەشە كىتاپقا سەبەپكەر بولدىم.

  1. «وسپان باتىر» - دەرەكتى زەرتتەۋ (الماتى:اردا. 2007ج. ءو.ءنابي. د.كاپپەن بىرگە).
  2. «وسپان»: دەرەكتى زەرتتەۋلەر مەن ەستەلىكتەر. الماتى: تۇران، 2010 جىل.
  3. «وسپان باتىر جانە شىعىس تۇركىستان ماسەلەلەرى». دەرەكتى زەرتتەۋلەر. الماتى، «نۇر پرينت» باسپاسى. 2019 جىل.

بۇدان باسقا جاقسىلىق ءساميتۇلى، سەيىتحان ابىلقاسىمۇلى، ابدىۋاقاپ قارا («نۇرعوجاي باتىردىڭ ەستەلىگى»), عازەز رايىسۇلى، سۇراعان راحمەتۇلى، تۇرسىنحان زاكەنۇلى، شىناي راحمەتۇلى، قىزىربەك قايراتوللا، اقەدىل تويشانۇلى، ت.ب. قالامگەرلەر ازدى-كوپتى شىعارمالار جازدى.

وسپان اتىندا مەشىت بوي كوتەردى. وسپان باتىر اتىندا كوشە اتتارى بەرىلدى.

وسپاننىڭ اقيقاتى - جۇرەگىن حالقىنا بەرگەندىگىندە. وسپان باتىر ساربازدارىنىڭ سوڭعى تۇياقتارىنان ءبىرلى-جارىم شالدارى عانا قالدى. سولارعا جولىعا قالساڭىز، دەمى سىعىلىپ: «وشىڭ، وشىڭ!» دەپ باتىرىن ساعىنعان، سونىڭ عازيز ديدارىن جۇماقتان كورۋگە اسىققان بەينە تانىتادى.

جاتقان جەرىڭ جاننات، توپىراعىڭ تورقا بولسىن، قازاقتىڭ اياۋلى باتىرى - وسپان ءسىلامۇلى!

The Qazaq Times