د. ابدىبەكوۆ: اسكەردىڭ باستى كۇشى – ءتارتىبى مەن بەكەم بىرلىگى

ۇستىمىزدەگى ءساۋىر ايىنىڭ 22 كۇنى اسكەري پوليتسيا قىزمەتىنىڭ قۇرىلعانىنا باس-اياعى 20 جىل تولادى. وسىعان وراي ءبىز ۇلتتىق ۇلاننىڭ «وڭتۇستىك» وڭىرلىك قولباسشىلىعى اسكەري پوليتسيا ءبولىمىنىڭ باستىعى پولكوۆنيك دانيار ابدىبەكوۆپەن سۇحباتتاستىق.

– دانيار مالىكۇلى، ءتول مەرەكەلەرىڭىز قۇتتى بولسىن. وسى سالادا شيرەك عاسىرعا جۋىق قىزمەت اتقارىپ كەلە جاتقان، وسى سالانىڭ ءيىرىم-قيىرىمىن، ىستىق-سۋىعىن تارتىپ، تەرەڭ تۇرعىدا بىلەتىن مايتالمان ازامات رەتىندە وزىڭىزگە قويار ەڭ اۋەلگى سۇراعىمىز – ەلىمىزدەگى اسكەري پوليتسيا قىزمەتىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىنا توقتالىپ وتسەڭىز؟

– بىلدىرگەن ىقالاسىڭىزعا، قۇتتىقتاۋىڭىزعا راحمەتىمدى ايتامىن. سۇراعىڭىزعا كەلسەم، اسكەري پوليتسيا ەلباسىنىڭ 1997 جىلى 22 ساۋىرىندە «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇيەسىن ودان ءارى رەفورمالاۋ شارالارى تۋرالى» جارلىعىنا سايكەس قۇرىلدى. مۇنان كەيىن پرەزيدەنت جارلىعىنىڭ نەگىزىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى جانە قورعانىسى جونىندەگى» زاڭىنىڭ 10-شى بابىنا تولىقتىرۋ ەنگىزىلىپ، اسكەري پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارى، مارتەبەسى مەن ماقساتى ايقىندالدى. 2005 جىلدىڭ 21 اقپانىندا «اسكەري پوليتسيا ورگاندارى تۋرالى» ارنايى زاڭ قابىلداندى.

جالپى العاندا، اسكەري پوليتسيا قىزمەتىنىڭ ءتۇپ نەگىزىن ءۇش قۇرىلىم قۇرايدى. ءبىرىنشىسى – قارۋلى كۇشتەرىمىزدىڭ بارلىق اسكەري بولىمدەرىندەگى اسكەري  قىزمەتشىلەر جاساۋى مۇمكىن قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتى انىقتايدى. ەكىنشىسى - گارنيزونداردا، اسكەري قۇرىلىمدار مەن اسكەريلەردىڭ وتباسى ورنالاسقان جەردە ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەدى. ءۇشىنشى قۇرىلىم - اسكەري اۆتوموبيل تەحنيكاسىن زاڭدى پايدالانۋعا بەرۋ مەن ءارى ساپالى ۇيىمداستىرىلۋىن قاداعالايتىن اسكەري اۆتوموبيل پوليتسياسى. اسكەري پوليتسيا الەمدە 40-تان استام ەلدە جاساقتالعان. ولاردىڭ قاتارىندا اقش، گەرمانيا، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، قىتاي جانە تمد مەملەكەتتەرىندە بار.

– شىنى كەرەك، اسكەري سالا، نەگىزىنەن ەر ادامدار ەڭبەك ەتەتىن ورتا. اسكەري ءومىردىڭ بارلىق تۇرمىس-تىرشىلىگى اسكەري جارعىدا ەگجەي-تەگجەيلى جازىلىپ تا قويىلعان. دەگەنمەندە تەمىردەي ءتارتىپتى تۋ ەتىپ ۇستايتىن وسى اسكەري ۇجىمداردا قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ ارا-تۇرا كەزدەسىپ جاتاتىنى، ءبىر قاراعان ادامعا تۇسىنىكسىزدەۋ بولۋى دا مۇمكىن. وسى ورايدا ويىڭىزدى بىلسەك؟

– ءيا، ءسىزدىڭ نەنى مەڭزەپ تۇرعانىڭىزدى ءتۇسىندىم. جالپى، اسكەر سالاسى تارتىپتەن قۇرالعان، ياعني ونىڭ ءتۇپ نەگىزى – ءتارتىپ. ونسىز بولمايدى دا. ويتكەنى، ءار مەملەكەت ءۇشىن ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەن ارتىق مىندەت جوق. بۇل قىزمەتتى اۋەلگى اتقاراتىندار ولار - اسكەري ازاماتتار. ول ورتادا  بەرىلگەن بۇيرىق تاپجىلماي ورىندالۋى كەرەك. ال ولاي بولماسا شە، ەگەر بۇيرىق ورىندالماي، اركىم ءوز بەتىمەن جۇرسە، ول اسكەر ەمەس، توبىرعا اينالادى. سوندىقتان دا اسكەردىڭ اۋەلگى كۇشى ءتارتىبى مەن بەكەم بىرلىگى.

ارينە، اسكەري بولىمدەردى تەحنيكا قۇرالدارى ەمەس، ادامدار باسقارىپ وتىر. سوندىقتان دا «بەس ساۋساق بىردەي ەمەس» دەگەندەي، ءار ورتادا كومانديردىڭ، بارشا باسشىلىق قۇرامنىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىنە بايلانىستى ۇجىم قالىپتاسادى. ءبىر جەردە جاعداي قالىپتى، ءبىر جەردە مۇشكىل دەگەندەيىن. قىلمىس اتاۋلى وسىدان شىعادى. قاي جەردە قاداعالاۋ سايابىر سول جەردە ارام شوپتەي قۇقىق بۇزۋشىلىق قاۋلاپ شىعا باستايدى.

– دەمەك، پولكوۆنيك مىرزا كەز كەلگەن قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ سالدارىمەن كۇرەسكەنشە ولاردىڭ الدىن الۋ پايدالىراق دەيسىز عوي؟

– ءدال سولاي. ادام ۇنەمى قاداعالاۋدا بولسا، پاتريوتيزم رۋحىنداعى اڭگىمەلەر ۇدايى ايتىلىپ، ۇزدىكتەر ۇلگى تۇتىلىپ جاتقان ورتادا جاماندىقتىڭ ورىن الۋى كەمدە كەم. ءبىز، قۇقىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ول قۇقىق بۇزۋشىلىق جايلى ۇندەمەي قويۋدان گورى، ول جايلى ۇدايى ايتىپ، كورسەتىپ وتىرساق ۇتارىمىز كوپ.

كوپ ادامدى، تولىقتاي ءبىر ۇجىمدى تاربيەلەۋ دە ءبىر ادامدى تاربيەلەۋمەن بىردەي مەنىڭ ويىمشا. ويتكەنى، كەزىندە اتا-انامىز بىزگە جاستايىمىزدان «جاماندىققا بارما»، «ولاي ىستەمە، بۇلاي ىستە» دەپ ايتىپ تاربيەلەيتىن. قاراپ وتىرسام، بۇل الدىن الۋشىلىق تاربيە نەگىزدەرى. ماسەلەن، وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ەمدەلۋ ورنىندا جاتقان ەكى سارباز كيكىلجىڭگە كەلىپ، جۇدىرىقتاسىپ قالادى. ءبىز قارۋلى كۇشتەردىڭ ىشكى قىزمەت جارعىسىنىڭ 12 جانە 15 باپتارىن بۇزعان ءۇشىن قىلمىستىق ءىس قوزعادىق. قارۋلاسىن ادەيىلەپ ۇرىپ، جاعىن بۇزا جازداعان ساربازدى الماتى گارنيزونىنىڭ كوشپەلى سوت وتىرىسىمەن اسكەري بولىمدە سوت وتكىزدىك. مۇنىڭ بارلىعى نە ءۇشىن دەپ ويلايسىزدار عوي. بۇل سول زاڭعا قايشى قادامعا بارعان ازاماتتىڭ كىناسىن ءوزىنىڭ جەكە قۇرامى، اۋەلى قارۋلاس، وزىندەي سارباز دوستارىنىڭ الدىندا مويىنداتىپ، ولاردىڭ دا وسىنداي ىسكە بارماۋىنىڭ الدىن ماقساتىندا جاسالدى. مۇنداي شارالار ادامعا اسەر ەتە مە دەيسىز عوي. اسەر ەتكەندە قانداي؟! كەلەڭسىزدىك اتاۋلى ساپ تىيىلىپ، ءتارتىپ كۇشەيەدى. قاي ورتا دا بولماسىن وسىنداي الدىن الۋ شارالارىنىڭ ارقاسىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتۋگە بولادى دەپ بىلەمىن.

– پولكوۆنيك مىرزا، ادامنىڭ رۋحى دەگەن ەرەكشە نارسە عوي. «ەلىم» دەپ تۇرعان ازاماتتار بولعاندا ەلدى جاۋ الماسى انىق. ءپاتريوتيزمدى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟

– «وتان دەگەن ءبىر-اق ءسوز. بىراق وسى ءبىر ءسوزدىڭ ماعىناسىنا تەڭ كەلەر ەشبىر ءسوز جوق» - دەپ ەدى عوي سوناۋ ءبىر قاندى مايداندا قازا تاپقان قازاقتىڭ تالانتتى جازۋشىسى باۋبەك بۇلقىشەۆ. ەگەر ءاربىر ادام مەن وتانسىز ءومىر سۇرە المايمىن دەيتىن بولسا، مىنە وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك وسى. ناعىز پاتريوت ءوزىنىڭ ىسىمەن، ۇلگى بولارلىق ارەكەتىمەن كورىنەدى. پاتريوت، وتان قورعاۋشى جاستاردى تاربيەلەگەندە ەلدى تەك قارۋمەن عانا ەمەس، اقىلمەن دە قورعاۋ كەرەكتىگىن ناسيحاتتاۋىمىز قاجەت. وتان قورعاۋ جولىندا قۇربان بولعان باتىر، ەرجۇرەك اعالارىمىزدى، اتالارىمىزدى، بابالارىمىزدىڭ ەرلىكتەرىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋى، ءوسىپ-وركەندەۋى جولىندا كوپ پايدالى ەڭبەك ەتكەن ازاماتتاردىڭ دا ەڭبەگىن ارداقتاعانىمىز ابزال.

ناعىز وتانسۇيگىش ازامات قانا، ەرجۇرەك سارباز بولا الماق. سوندىقتان ءار ازامات تۇلا بويىندا جاڭا قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى تاربيەلەۋگە مىندەتتى.

بىلە بىلسەك، اسكەر ورتاسى ءپاتريوتيزمدى ادام بويىنا سىڭىرۋدە ۇلكەن ۇلەس قوساتىن سالا. مەنىڭ ويىمشا، پاتريوتتىق تاربيە بويىنا سىڭبەگەن: بالا كۇنىنەن ەرلەر تۋرالى ەرتەگىلەر تىڭداپ، ەلدىكتى، ەرلىكتى ماداقتايتىن تاقپاقتار جاتتاپ، ەپوستىق شىعارمالاردى ەتەنە قابىلداماعان، ۇلتتىق رۋحتى بويىنا سىڭىرمەگەن ادامداردىڭ بويىندا بەس كىسىنىڭ كۇشى بولسا دا پاتريوت بولا المايدى دەپ بىلەمىن. ال تاربيەنىڭ كۇشىمەن شىڭدالعان پاتريوتيزم، قىناپتان سۋىرىلعان قىلىشتاي جارق ەتىپ، وتاندى قورعاۋ ساعاتىندا ءوز قۋاتىن كورسەتەدى.

– ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنان تۋىندايتىن «مۇلدەم توزبەۋشىلىك» قاعيداتى بويىنشا سىزدەردىڭ تاراپتارىڭىزدان قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟

– ورىندى سۇراق. ەلباسىمىز «.. دامىعان قوعام بارلىق جەردە تارتىپپەن رەتتىلىك ورناتۋدان باستالادى. ءبىز ەڭ ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىقپەن، بۇزاقىلىقپەن، مادەنيەتسىزدىكپەن ىمىراعا كەلمەۋىمىز كەرەك...»، - دەگەن بولاتىن. تارتىپسىزدىك پەن بەتىمەن كەتۋشىلىكتى سەزىنۋ وداندا ەلەۋلى قىلمىستارعا جول اشادى. ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىققا توزبەۋ احۋالى - قوعامدىقتارتىپتى نىعايتۋعا، قىلمىسپەن كۇرەسكە باستايتىن ماڭىزدى قادام.
وسىعان بايلانىستى، اسكەري پوليتسيا بولىمىمەن  جۇرگىزىلگەن پروفيلاكتيكالىق شارالاردىڭ ناتيجەسىندە، وڭىرلىك قولباسشىلىققا قاراستى اسكەري بولىمدەر بويىنشا «مۇلدەمتوزبەۋشىلىك» قاعيداتىنا بايلانىستى وتكەن 3 اي مەرزىم ۋاقىت ارالىعىندا بارلىعى 11, ال 2016 جىل بويىنشا 34 قۇقىق بۇزۋشىلىق دەرەكتەرىن انىقتاپ، كىنالى تۇلعالاردى جاۋاپقا تارتتىق. مۇنان وزگە زاڭعا قايشى ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان «قۇقىق اپتاسى» پروفيلاكتيكالىق ءىس-شارالارىمەن «مۇلدەمتوزبەۋشىلىك» اكتسياسى ۇنەمى ۇيىمداستىرىلىپ وتىرادى. سونداي-اق، وتكەن جىلدىڭ 12 ايىندا بىزگە 334 ءار ءتۇرلى حابارلاما ءتۇستى. ونىڭ بارلىعىنا دا جەدەل ارەكەت ەتىپ، انىقتاۋ شارالارىن جۇرگىزدىك. ول بويىنشا: 223 حابارلاما بويىنشا اقپارات راستالمادى، 34 حابارلاما بويىنشا سوت الدى شارالارى جۇرگىزىلدى، 66 حابارلاما باسقا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قۇزىرەتىنە باعىتتالدى، 17 ءىس بويىنشا اكىمشىلىك ءىس قوزعالدى. ال 2017 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا ءار ءتۇرلى 84 حابارلامانى تەكسەردىك. ولاردىڭ 3 دەرەگى بويىنشا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق دەرەكتەرى راستالىپ، ءتيىستى تۇلعالار جازاعا تارتىلدى.

سۇحباتتاسقان مايور ارمان اۋباكىروۆ، 

الماتى قالاسى