شيرەك عاسىردان بەرى كونە ساياسي قۇرالداردى پايدالانىپ، جۇيەگە ۇستەمدىك ەتىپ وتىرعان باسشىلار قاتارىندا نازارباەۆ پەن ءپۋتيننىڭ ەسىمى قاتار اتالادى. بۇل جولى ءپۋتيننىڭ توقاەۆ ەمەس، باسقارۋدى ۋىسىندا قالدىرعان قازاقستاننىڭ بۇرىنعى باسشىسى نازارباەۆپەن كەزدەسۋى كەزەكتى مارتە «قوس بيلىك» فەنومەنىنە دالەل بولعانداي. بيلىكتەگى ىقپالىن ۇزاق مەرزىمدە ساقتاپ وتىرعان قوس ساياساتكەردىڭ ديالوگى كەزدەسۋدىڭ العىس ءبىلدىرۋ تۇرىندە وتكەنىن اڭعارتتى.

ماسەلەن، ماسكەۋدىڭ استاناعا دەگەن قولداۋىنا ەرەكشە ريزاشىلىعىن بىلدىرگەن نازارباەۆ ءوزى «نەگىزىن قالاعان» باعىتتى جالعاستىراتىنىن تاعى دا شەگەلەدى. سونىمەن قاتار ول ءسوزىن: «ءبىزدىڭ بايلانىسىمىزدىڭ تاريحى، قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناس – تۇراقتى ءارى مەملەكەتارالىق قاتىناستىڭ ۇلگىسى بولىپ سانالادى. مەن بۇدان بىلاي دا وسى باعىتتى ۇستانا بەرەمىن»، – دەپ جالعاعان.

ال نازارباەۆ پەن ونىڭ باستاماسىنا العىس بىلدىرگەن پۋتين: «ءسىزدىڭ ارقاڭىزدا رەسەي مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ دامۋ قارقىنى بولاشاققا سەنىممەن قاراۋىمىزعا مۇمكىندىك بەرەدى. پاندەميا سالدارىنان تاۋار اينالىمى 4 نەمەسە 5% تومەندەگەنىنە قاراماستان، بيىلعى جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا 20%-عا جۋىق ءوسىم بايقالىپ وتىر. بۇل وزگە باعىتتار بويىنشا دا ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىز وتە جاقسى داميتىنىن كورسەتەدى»، – دەيدى.

پاندەميا كەزىندە قازاقستانعا كورسەتىپ جاتقان قولداۋى ءۇشىن رەسەيگە كەزەكتى مارتە ريزاشىلىعىن بىلدىرگەن ءبىرىنشى پرەزيدەنت قاراعاندى فارماتسەۆتيكالىق زاۋىتىندا رەسەيلىك ۆاكتسينا شىعارۋ اياسىنداعى ءتيىمدى ارىپتەستىكتى دە تالقىلادى.

كرەملدەگى كەزدەسۋ. فوتو: ۆۆس

كورشى ەل بيلىگى كەڭەستىك كەزەڭدە ورناعان ساياسي جۇيەنى تاۋەلسىزدىك تۇسىندا دا ساقتاپ كەلەدى. دەمەك، اۆتوريتارلى رەجيم پوستكەڭەستىك كەڭىستىك ءۇشىن تاڭسىق ەمەس.

قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى بيلىكتەن كەتسە دە، قازاقستاندا «قوس بيلىك» فەنومەنىنىڭ بەلەڭ العانى ءمالىم. 2019 جىلدىڭ ناۋرىزىندا 79 جاستاعى نازارباەۆ وتستاۆكاعا كەتەتىنىن جاريالادى. الايدا، ول ەلدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ باسشىسى جانە بيلەۋشى پارتيانىڭ توراعاسى لاۋازىمدارىن ساقتاپ قالدى. ياعني دە-يۋرە تۇرعىسىنان بيلىكتەن كەتسە دە، دە-فاكتو تۇرعىسىندا «شەكسىز بيلىككە» جول اشىلدى. ال ونىڭ قىزى داريعا نازارباەۆا قازاقستان پارلامەنتىنىڭ سپيكەرى بولدى.

سول جىلى ۇلىبريتانيانىڭ حالىقارالىق قاتىناستار بويىنشا بەدەلدى ساراپتاما ورتالىعى قازاقستانداعى بيلىك ءترانزيتى جونىندە زەرتتەۋ جاريالاپ، ءىس جۇزىندە توقاەۆ پرەزيدەنت رەتىندە الدىڭعى پرەزيدەنت قالىپتاستىرعان جۇيەدەگى قوس بيلىكتىڭ جارتىسى سانالاتىنىن جازعان.

زەرتتەۋگە قاتىسقان ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، «بۇرىنعى كەڭەس رەسپۋبليكالارىنىڭ ەشقايسىسى ءالى باسىنان وتكەرمەگەن مۇنداي ۇرپاقارالىق ءترانزيتتىڭ قاۋپى كوپ. 1991 جىلعى تاۋەلسىزدىكتەن بۇرىنعى ۋاقىتتان بەرى ەلدە ۇستەمدىك ەتىپ كەلگەن ءوز ءداستۇرىن ساقتاپ قالۋمەن قوسا، نازارباەۆ قازاقستاننىڭ ءوزى باستاپ بەرگەن باعىتتان بۇرىلماي، كۇشەيىپ كەلە جاتقان كوپتەگەن ىشكى جانە سىرتقى سىن-قاتەرلەر كونتەكسىندە رەجيمنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاپ قالعانىن قالايدى».

سونىمەن قاتار، ساراپشىلار «نازارباەۆ ءوز وكىلەتىن ۇزارتىپ، بيلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن كونستيتۋتسياعا ءجيى وزگەرىس ەنگىزدى. وسىلايشا، جابىق، بەيرەسمي ساياسي جۇيە تۇراقتادى. بۇل ينستيتۋتتىق باسقارۋدى، جالپى العاندا ەلدىڭ دامۋىن تەجەدى» دەپ سانايدى. بىراق قازاقستاننىڭ بۇرىنعى جانە قازىرگى پرەزيدەنتتەرى ەلدە «قوس بيلىكتىڭ» ورناعانىن جوققا شىعارىپ كەلەدى.

ال رەسەيدە ۆلاديمير پۋتين كونستيتۋتسيامەن رۇقسات ەتىلگەن ەكى پرەزيدەنتتىك مەرزىمنەن كەيىن 2008 جىلى دميتري مەدۆەدەۆكە ورىن بەرىپ، ءوزى پرەمەر-مينيستر بولدى. مەدۆەدەۆ قىزمەتكە كىرىسكەننەن بىرنەشە اي وتكەن سوڭ، پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىكتىڭ ۇزاقتىعىن 4 جىلدان 6 جىلعا دەيىن ۇزارتىپ، ەلدىڭ نەگىزگى زاڭىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋدى ۇسىندى. 2008 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي بۇل تۇزەتۋلەر راتيفيكاتسيالاندى. ال 2012 جىلى ۆلاديمير پۋتين تاعى دا رەسەي پرەزيدەنتى بوپ سايلاندى.

بىلتىر مەملەكەتتىك دۋما رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ، سونىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتىك مەرزىمدەردى قالپىنا كەلتىرۋدى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدادى. ياعني كونستيتۋتسيالىق سوت كەلىسكەن جاعدايدا ۆلاديمير پۋتين 2024 جىلدان كەيىن رەسەي پرەزيدەنتتىگىنە قايتا سايلانا الادى.

"The Qazaq Times"